Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Tuti Bikə türbəsi və ya Dərbənd xanlarının türbəsi — Dərbənd şəhərində yerləşən, XVIII əsrin sonlarına aid memarlıq abidəsidir. Türbə 1788-ci ildə Quba xanı Fətəli xan tərəfindən həyat yoldaşı, Tuti Bikənin şərəfinə inşa etdirilmişdir.[1]
| Tuti Bikə türbəsi | |
|---|---|
| Мавзолей Дербентских ханов Мавзолей Тути Бике | |
 | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Şəhər | Dərbənd |
| Yerləşir | Qırxlar qəbiristanlığı |
| Aidiyyatı | Quba xanlığı |
| Sifarişçi | Fətəli xan |
| Tikilmə tarixi | 1787-1788 |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| Sahəsi | 100 m² |
| Günbəzləri | 1 |
| Vəziyyəti | yaxşı |
| Rəsmi adı: Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | iii, iv |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 1070 |
| Dövlət | Rusiya |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 051410762350006 |
| Mühafizə dərəcəsi | Federal |
.png)  Dərbənd xanlarının türbəsi |
|
Tuti Bikə, Dərbəndin müdafiəsində göstərdiyi qəhrəmanlıqla yadda qalmış qadın hökmdardır. 1774-cü ildə onun doğma qardaşı, Qaytaq usmisi Əmir Həmzə şəhəri ələ keçirməyə cəhd etmiş, lakin Tuti Bikə yerli əhali ilə birlikdə şəhəri müdafiə etmişdir. Şəhər mühasirədə olarkən, o, hərbi qərarlar vermiş və camaatın mənəvi ruhunu yüksəltmək üçün addımlar atmışdır.[2]
Tuti Bikə 1786-ci ildə vəfat etdikdən sonra, onun şərəfinə Dərbəndin şimal qəbiristanlığında, Qırxlar qəbiristanlığında bu türbə inşa olunmuşdur.[3] Türbənin içərisində Tuti Bikə ilə yanaşı, oğlu Əhməd xan (1791), Fətəli xanın ikinci nikahdan olan oğlu Həsən xan (1803) və Həsən xanın həyat yoldaşı Nur Cahan xanım (1841) dəfn edilmişdir.[4] Sonralar, Həsən xanın qəbri sökülmüş və sümükləri Kərbəlaya aparılmışdır.[5]
Türbə mərkəzi hissəsində oxvari daş günbəzlə örtülmüş səkkizguşəli kompozisiyadan ibarətdir. Memarlıq abidəsi yerləşmə nöqtəsi, xarici görünüşü və konstruktiv həlli baxımından Dərbənd memarlıq məktəbinin tipik nümunələrindən biridir. Günbəz 1940-cı ildə uçmuş, lakin 1975-ci ildə bərpa olunmuşdur. Daxildə səkkizguşəli zal və dörd qəbirüstü daş (sənduqə formalı) yerləşir. Fasad quruluşu, istifadə olunan materiallar və kompozisiya baxımından diqqətçəkicidir. Abidənin fasadı yaxşı yonulmuş daş bloklardan hörülmüş, səthi yüngül oxvari taxçalarla bəzədilmişdir. Tikintidə əsas inşaat materialı kimi iri ölçülü, yaxşı yonulmuş qaya daşı (rakuşnik) istifadə olunmuşdur. Daş blokların ölçüsü təqribən 40 x 50 sm-dir. Binanın daxili hissəsi suvaqlanmış, döşəməsi isə rakushnik plitələrindən düzəldilmişdir. Təqribən 1 metr hündürlüyündə olan kürsülük hissə oyma ornamentli daş panellərlə işlənmişdir. Türbənin böyük tərəflərinin eni 6,2 metr, kiçik tərəflərinin isə 2,9 metrdir. Mərkəzi hissə oxvari (oxlu) günbəzlə örtülmüşdür. Günbəzin daxili diametri 4,6 metrdir.
Türbə Qırxlar qəbiristanlığında, şəhərin Qırxlar qapısı adlı qala darvazalarından 500 metr şimalda yerləşir.
Abidə hazırda Dərbənd Dövlət Tarix-Memarlıq və İncəsənət Muzey Qoruğunun ekskursiya marşrutlarına daxildir və YUNESKO-nun 2003-cü il 5 iyul tarixli qərarı ilə Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Tarixi-arxeoloji və mədəni əhəmiyyətə malik memarlıq abidəsi kimi qorunan bu memarlıq nümunəsi həm də mühüm mədəni irs nümunəsidir.
|
YUNESKO-nun Ümumdünya irsi, obyekt № 1070 ing. • rus. • fr. |
- ↑ "Мавзолей Дербентских ханов". Oфициальный сайт Дербентсткого Музея-Заповедника Источник: https://derbentmuseum.ru/monuments/mavzolej-derbentskih-hanov/ (rus).
- ↑ "Беседа о картине «Мавзолей Тути Бике»". Культура.РФ (rus).
- ↑ "Кладбище Кырхляр и Мавзолей Тути-Бике". Исторический багаж (rus).
- ↑ Алиев, Джабраил. "Легендарная Тути-Бике". Дагестанская правда (rus).
- ↑ "Dərbəndin Qırxlar qəbiristanlığı: "Tuti Bikə məqbərəsi" barədə İlya Berezin yazırdı ..." 2023-05-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-27.