Triton Qədim yunan mifologiyasında Yunan dəniz allahı, Poseydon və Amfitritanın oğludur. Triton valideynləri ilə birlikdə dənizin dibindəki qızıl sarayda yaşayırdı. Sonralar o, tez-tez tütək kimi üfürdüyü bir qaba sahib olaraq təsvir olunur.[1]
Triton, adətən, insan bədəninin yuxarı hissəsi və balığın quyruqlu alt bədəni ilə bir su adamı kimi təsvir olunur. Yunan və Roma dövründə bir müddət Triton incəsənət və ədəbiyyatda bir merman (dəniz erkəyi) üçün ümumi bir termin oldu. İngilis ədəbiyyatında Triton tanrı Poseydonun xəbər daşıyıcısı kimi təsvir olunur.[2]
Hesiodun Teoqoniyasına görə Triton Poseydon və Amfitritanın oğlu idi. O, dənizin dərinliklərinin hökmdarı (sahibi), həm "qorxulu", həm də "qüdrətli" ( q.yun. δεινός ) idi.
Triton valideynləri ilə birlikdə sualtı qızıl saraylarda yaşayırdı. Poseydonun qızıl sarayı Homerin İliadasının bir keçidində Evbeya üzərindəki Aegayedə yerləşirdi.[3]
Qədim sənətdə həmişə tam antropomorfik olan atası Poseydondan fərqli olaraq Tritonun aşağı yarısı balıq, üst yarısı isə insan fiqurunda təqdim olunur.
Triton Ovidə görə "dəniz rənglidir" və "çiyinləri dəniz qabıqları ilə örtülmüşdür".[4]
Arqonavtların qarşılaşdığı Qədim Liviyanın Tritonis gölünün tanrısı digər bir Triton haqqında da məlumatlar var. Bu Triton bəzi istinadlarda ayrıca bir tanrı kimi qəbul edilir. Onun yunan yazıçılarına görə atası Poseydon, anası isə Avropa olduğu üçün o, fərqli digər bir tanrı kimi təsvir edilirdi.
Bu tanrı Siciliyalı Diodor tərəfindən "o vaxt Liviya üzərində hökmdar" kimi evhemerizm olaraq rasionallaşdırılmışdır.
Triton Arqonavtları qonaq hədiyyəsi olan bir torpaq parçası ilə qarşıladı, bu, yunanlara gələcəkdə Liviyanın Kirena torpağının veriləcəyinə dair bir söz idi. Əfsanəyə görə Triton onları gölün bataqlıq çıxışından Aralıq dənizinə doğru istiqamətləndirdi.
Vergilin Eneida əsərinin 6-cı kitabında deyilir ki, Triton Eolun oğlu Misenusu tanrılara onun kimi yaxşı oynamağa çağırdıqdan sonra onu boğaraq öldürüb.
Herakl güləşi Triton Klassik Yunan sənətində, xüsusən də qara fiqurlu dulusçuluqda ümumi bir mövzudur, [5] lakin hekayəni izah edən heç bir ədəbiyyat yoxdur. Daha az nümunələrdə eyni motivi əks etdirən yunan qabları əvəzinə Nerey və ya "Dənizin qocası" kimi etiketlənir və bunların arasında Nereyin Herakl ilə mübarizəsi ədəbiyyatda təsdiqlənir. "Dəniz Qocası" tez-tez yarı balıq kimi təsvir edilən Nerey üçün ümumi bir termindir. Bir izahat da mövcuddur ki, bəzi vaza rəssamları Nereyin tam insan forması kimi təsvir edilməsi konvensiyasını inkişaf etdirdilər, buna görə də dəniz canavarı güləşi Herakl təsvirində Triton ilə əvəz edilməli oldu. Nerey isə bu motivin bəzi nümunələrində tamaşaçı kimi görünür.
Getdikce Triton-Herakl mövzusu tamamilə köhnəlmiş, Teseyin Poseydonun qızıl malikanəsində Tritonun iştirakı ilə bəzədilmiş sərgüzəştləri kimi səhnələrlə əvəzlənmişdir. Yenə də macəranı təsvir edən mövcud ədəbiyyat Triton haqqında heç bir qeydi buraxmır, lakin Tritonun fiqurlarda yerləşdirilməsi davam etməkdə idi.
Yunan-Roma dövründə bir müddət "Tritonlar", cəm şəklində, mermanlar üçün ümumi bir termin kimi istifadə olunmağa başladı.
Üzərində "Triton" yazısı olan yarı insan, yarı balıq təsvir edilən yunan qabları eramızdan əvvəl 6-cı əsrdə məşhur idi.[6] Bu zamana qədər "Triton"un bir merman üçün ümumi bir terminə çevrildiyi də fərz edilmişdir.[7]
Bundan əlavə, tritonlar qruplar və ya çoxluqlar şəklində Klassik Yunan sənətində təxminən eramızdan əvvəl 4-cü əsrdə təsvir olunmağa başladı.[8] Bunların arasında yunan heykəltəraşı Skopasın (e.ə.350-ci il) əsəri də var ki, sonradan Romaya köçürülüb.
Müasir kitabə və ya şərh olmasa da, Plini (79) öz əsərində şərh edirdi, bu heykəldə "delfinlərə minən Nereylər ... və həmçinin Tritonlar var".
Daha sonrakı Yunan dövrlərində Roma dövrünə qədər Tritonlar ixtiokentavrlar, yəni yarı at olan su adamı kimi təsvir edilmişdir. Ən qədim nümunələr eramızdan əvvəl II əsrə aiddir.[9] "İxtiokentavr" termini Qədim Yunanıstanda yaranmamışdır və yalnız Bizansda (12-ci əsr) yazılı şəkildə meydana çıxmışdır.
Ata bənzər ön ayaqların qanadlarla əvəz edildiyi nümunələrdən başqa Almaniyanın Münhen şəhərindəki Qliptotekdəki bir relyefdə olduğu kimi başqa nümunələr də var.
_-_2021-08-30_-_5.jpg)
Gianlorenzo Bernini " Neptun və Triton " fəvvarəsini (1622–23) indiki Viktoriya və Albert Muzeyində və Romada Bernini meydanında Triton fəvvarəsini (1642–43) inşa etmişdi.[10]
Vordsvortun "Dünya bizimlə çox" sonetində ( təq. 1802, nəşr 1807), şair nəsr məzlum müasir dünyanın həsrətini çəkir.
Məni daha az kədərləndirəcək baxışlar;
Dənizdən yüksələn Protei görün;
Və ya qoca Tritonun çələngli buynuzunu çaldığını eşidin.
Tritondan talisman kimi istifadə edən çoxsaylı universitetlər, kolleclər, liseylər və müəssisələr var. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
- Kaliforniya Universiteti, San Dieqo, La Jolla, Kaliforniya
- Eckerd Kolleci, St-Petersburq, Florida
- Edmonds Kolleci, Linvud, Vaşinqton
- Ayova Mərkəzi İcma Kolleci, Fort Doc, Ayova
- Mariner Liseyi, Keyp Koral, Florida
- NotrDam Akademiyası, Qrin Bay, Viskonsin
- San Slement Liseyi (San Slement, Kaliforniya)
- Quam Universiteti, Mangilao, Quam
- Missuri Universiteti - St. Louis
- Rennes 1 Universiteti, Bretan bölgəsi Fransa
Bir çox idman klubu komandaları, xüsusən də üzgüçülük liqaları Triton simvolundan istifadə edirlər.
- Aparıcı dəniz şirkəti olan Dryu Marin də bu simvoldan istifadə edir.[11]
Neptun, Poseydonun Roma ekvivalenti olduğu üçün Neptun planetinin ən böyük peykinə Triton adı verilmişdir.
Triton adı müasir sənayedə Ford Triton mühərriki və Mitsubisi Triton pikap kimi sərt dayanıqlı maşınlara verilib.
USS Triton (SSN-586) öz sinfinin yeganə hücum sualtı qayığı və iki reaktoru olan yeganə ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin nüvə enerjisi ilə işləyən sualtı qayığı idi. O, 1969-cu ildə istismardan çıxarıldı.[12]
- ↑ "Краткая энциклопедия богов // мифы Древней Греции". chronarda.ru. İstifadə tarixi: 2025-02-16.
- ↑ "ЭСБЕ/Тритон, в мифологии — Викитека". ru.wikisource.org (rus). İstifadə tarixi: 2025-02-16.
- ↑ "В. А. Жуковский. Собрание сочинений в четырех томах. Том четвёртый. Словарь мифологических имен, географических названий и устаревших слов". www.rvb.ru. İstifadə tarixi: 2025-02-16.
- ↑ Ovid, Metamorphoses 1.332
- ↑ Mommsen, (2014)
- ↑ Lattimore, (1976)
- ↑ Lattimore, (1976). səh. 56: "By the sixth century, to judge from inscriptions on vases, 'Triton' was the most popular designation for the merman".
- ↑ Lattimore, (1976). səh. 30: "The next stage—pluralization of Triton (originally a god) ... is not attested before the fourth century except in Etruscan art."
- ↑ Rumpf, Andreas (1939) Die Meerwesen, Reprint (1969), p. 105 and note 140, apud Lattimore, (1976). səh. 44, note 84.
- ↑ Wilkins, (2000). səh. 406, n84
- ↑ "Drew-Marine | Maritime Solutions". www.drew-marine.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-02-16.
- ↑ "Cold War Curiosities. U.S. Radar Picket Submarines". web.archive.org. 2019-12-20. İstifadə tarixi: 2025-02-19.