Sosial elmlərdə trianqulyasiya (ing. Triangulation) — tədqiqat və məlumat toplama prosesində fərqli üsulların, mənbələrin və ya nəzəri yanaşmaların bir arada istifadəsi yolu ilə obyektivlik, etibarlılıq və dəqiqliyin artırılması məqsədilə tətbiq olunan metodoloji yanaşma.[1] Bu anlayış həm sosial elmlərdə, həm də coğrafiya, arxitektura, hərbi planlaşdırma və digər sahələrdə istifadə edilir. Sözün mənşəyi latınca "triangulum" – "üçbucaq" sözünə dayanır və ən azı üç fərqli bucaq və ya baxış nöqtəsindən bir hədəfin müəyyən edilməsini ifadə edir.
Trianqulyasiya elmi tədqiqatlarda əsasən bir tədqiqat obyektinin müxtəlif metodlarla və ya fərqli baxış bucaqlarından araşdırılması prinsipinə əsaslanır. Bu yanaşma bir metodun çatışmazlıqlarını digər metodun güclü cəhətləri ilə kompensasiya etməyə çalışır. Beləliklə, nəticələrin daha etibarlı və ümumiləşdirilə bilən olması təmin edilir.[2]
Trianqulyasiya anlayışı ilkin olaraq geodeziya və xəritəçəkmə sahələrində istifadə olunmuşdur. Burada üç nöqtədən məsafələr ölçülərək konkret bir yerin koordinatları müəyyən edilirdi. XX əsrin ortalarından etibarən bu anlayış sosial elmlərə, xüsusilə də sosiologiya və antropologiyaya tətbiq olunmağa başlandı.Norman Denzin (1970) və digər metodoloqlar bu yanaşmanın sosial tədqiqatlarda etibarlılığın artırılmasında əhəmiyyətli rol oynadığını vurğulamışdır.[3]
Trianqulyasiyanın müxtəlif növləri mövcuddur:[4]
- Məlumat (data) trianqulyasiyası — müxtəlif mənbələrdən toplanan məlumatların müqayisəsi.
- Tədqiqatçı trianqulyasiyası — fərqli tədqiqatçıların eyni obyektə baxışı və nəticələri müqayisə etməsi.
- Metod trianqulyasiyası — keyfiyyət və kəmiyyət metodlarının birgə istifadəsi.
- Nəzəriyyə trianqulyasiyası — eyni fenomenin müxtəlif nəzəri baxışlarla izahı.
- Analiz trianqulyasiyası — müxtəlif analiz üsullarının bir tədqiqatda tətbiqi.
Sosiologiya, antropologiya, psixologiya və təhsil sahələrində trianqulyasiya fərqli baxışları inteqrasiya etməklə tədqiqatçıya daha dərin və geniş analiz imkanı yaradır. Məsələn, bir sosial problemin həm statistik sorğularla, həm də müsahibələrlə araşdırılması nəticələrin tutarlılığını yoxlamağa kömək edir. Bu zaman metodlar bir-birini tamamlayır və nəticələrə əlavə güvən qatır.[5]
Trianqulyasiyaya bəzi tədqiqatçılar tərəfindən tənqidi yanaşılır. Onlar metodlar arasında uyğunluğun olmaması, qarşılıqlı nəticə uyğunsuzluqları və analizin çətinləşməsi kimi problemləri vurğulayırlar. Bəzi hallarda isə metodların birgə istifadəsi əlavə resurs və zaman tələb edir.[6]
- ↑ Bogdan, R. C. & Biklen, S. K.(2006). Qualitative research in education: An introduction to theory and methods. Allyn & Bacon. ISBN 978-0-205-51225-6.
- ↑ Rothbauer, Paulette (2008) "Triangulation." In Given, Lisa (Ed.), "The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods." Sage Publications. pp. 892-894.
- ↑ Cohen, L., & Manion, L. (2000). Research methods in education. Routledge. p. 254. (5th edition).
- ↑ Denzin, N. (2006). Sociological Methods: A Sourcebook. Aldine Transaction. ISBN 978-0-202-30840-1. (5th edition).
- ↑ O'Donoghue, T., Punch K. (2003). Qualitative Educational Research in Action: Doing and Reflecting. Routledge. p.78.
- ↑ Altrichter, H., Feldman, A., Posch, P. & Somekh, B. (2008). Teachers investigate their work; An introduction to action research across the professions. Routledge. p. 147. (2nd edition).
- Denzin, N. K. (1970). The Research Act: A Theoretical Introduction to Sociological Methods.
- Flick, U. (2007). Managing Quality in Qualitative Research.
- Patton, M.Q. (1999). "Enhancing the quality and credibility of qualitative analysis", Health Services Research.