Bu məqalədə yalnız ilkin və ya onunla əlaqəli mənbələrdən istifadə olunur. |
Tonyukuk (çincə - Aşide Yuançjen 阿史德元珍) — Göytürk xaqanlığında fəaliyyətdə olmuş dövlət xadimi. Aşide sülaləsindəndir. İltəriş xaqan, İnel xaqan, Qapağan xaqan və Bilgə xaqanın vəziri olmuşdur.
| Bilgə Tonyukuk Bağa Tarxan | |
|---|---|
| q.türk 𐱃𐰆𐰪𐰸𐰸 | |
Göytürk xaqanlığı tarxanı | |
| 681 – 726 | |
| Monarx | İlteriş xaqan Qapağan xaqan Bilgə xaqan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | döyüşdə ölüm |
| Milliyyəti | Göytürk |
| Fəaliyyəti | dövlət xadimi |
| Uşağı | Po Beq |
| Dini | Tenqriçilik |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
646-cı ildə, Çin hakimiyyətində, Tuul çayının sahilində doğulmuşdur. 679-cu ildə Aşina Qutluğa qarşı üsyankar davransa da 681-ci ildə onun tərəfinə keçdi və Göytürk xaqanlığının yenidən qurulmasına başladı. 682-ci ildə Çin sərkərdəsi Hsüe Cenkueyə (薛仁贵) məğlub olsa da, dövləti yenidən qura bildi.[1] 687-ci ildə yeni 3 illik Çin imperatoru Juyçzun (唐睿宗) hələ gənc idi, dövləti faktiki olaraq anası Vu Zetian idarə edirdi. Bundan istifadə edən Tonyukuk Çinə hücuma keçdi, lakin o Çin ordusunda xidmət edən Bekçeli sərkərdə Houçi Sanqçi (흑치상지) və çinli Li Duoçunun ordusuna Xuanqxuayduy yaxınlıqlarında məğlub oldu.
4 xaqana xidmət etmiş Tonyukuk həmçinin Tonyukuk abidəsinin müəllifidir.[2] 726 və ya 731-ci ildə 85-86 yaşında vəfat etmişdir.[3]
Qızı İl Etmiş Bilgə xatun Bilgə xaqanla evlənmişdir. Bu baxımdan Yollıq xaqanın və Bilgə Qutluq xaqanın babasıdır.
- ↑ Tan kitabı, cild 111.
- ↑ "Tonyukuk abidəsi". 2022-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-10.
- ↑ Tonyukuk abidəsi