Ticarət təxribatı (ing. Trade diversion) — azad ticarət razılaşmalarının və ya iqtisadi ittifaqların qurulması nəticəsində müəyyən bir ölkə və ya bölgədə ticarət axınının mənfi istiqamətə dəyişməsi prosesidir.[1] Bu, gömrük rüsumlarının azaldılması və ya ticarət məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılması ilə əvvəl daha səmərəli istehsalçılardan idxal edilən malların yerini, daha az səmərəli,[2] lakin ticarət razılaşmasının iştirakçısı olan ölkələrdən gətirilən malların tutması ilə baş verir. Nəticədə, bu proses qlobal miqyasda iqtisadi səmərəliliyin azalmasına səbəb ola bilər.[3]
Ticarət təxribatı adətən regional ticarət razılaşmaları zamanı ortaya çıxır. Bu razılaşmalar yalnız iştirakçı ölkələr arasında ticarətə üstünlük verərək, digər ölkələri iqtisadi münasibətlərdən kənarda buraxa bilər.[4] Bu da o deməkdir ki, əvvəl daha aşağı qiymətlərlə idxal edilən mallar, azad ticarət razılaşması çərçivəsində daha yüksək qiymətə gətirilir, çünki yeni təchizatçılar daha yaxın və ya daha az gömrük rüsumları ilə işləyir. Nəticədə, əvvəlki səmərəli təchizatçıların bazar payı azalır və istehlakçılar üçün əlavə xərclər yaranır.[5]
Ticarət təxribatı, ticarət yaratma prosesinin əksinə olaraq, iqtisadi səmərəliliyi azaldır və resursların daha az məhsuldar şəkildə istifadə edilməsinə səbəb olur. Bu, istehlakçılar üçün qiymətlərin artması ilə nəticələnə bilər və bəzi hallarda azad ticarət razılaşmasının ümumi faydalarını kölgədə qoya bilər. Bundan əlavə, bu vəziyyət qlobal ticarət sistemində ədalətsiz rəqabət mühitinin yaranmasına və qeyri-bərabər iqtisadi münasibətlərin güclənməsinə gətirib çıxara bilər.[6]
Ticarət təxribatının təsirlərini minimuma endirmək üçün ölkələr ticarət razılaşmalarını elə bir şəkildə qurmalıdırlar ki, bu razılaşmalar həm regional, həm də qlobal miqyasda iqtisadi səmərəliliyə töhfə versin.[7] Bunu təmin etmək üçün genişmiqyaslı çoxtərəfli ticarət razılaşmalarının təşviqi və qlobal ticarət sistemində şəffaflığın artırılması vacibdir. Eyni zamanda, ölkələr arasında daha balanslı ticarət siyasətləri həyata keçirməklə, həm ticarət təxribatının mənfi təsirləri azaldıla bilər, həm də iqtisadi inteqrasiya gücləndirilə bilər.[8]
- ↑ Viner, Jacob. The customs union issue. Oslington, Paul. Oxford University Press, USA. 2014. ISBN 978-1306290920. OCLC 867818657.
- ↑ Balassa, Bela. "Trade Creation and Trade Diversion in the European Common Market". The Economic Journal. 77 (305). 1967: 1–21. doi:10.2307/2229344. JSTOR 2229344.
- ↑ Lipsey, Richard G. "The Theory of Customs Unions: Trade Diversion and Welfare". Economica. 24 (93). 1957: 40–46. doi:10.2307/2551626. JSTOR 2551626.
- ↑ Viner, Jacob. The Customs Union Issue. Studies in the administration of international law and organisation. 10. London: Stevens. 1950. OCLC 470257202.
- ↑ "Trade creation". Economics Online. 4 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 December 2017.
- ↑ Ravshanbek Dalimov. Dynamics of international economic integration: Non-linear analysis. (2010) 276 pag. ISBN 3838380975, ISBN 978-3838380971
- ↑ Oslington, Paul. "Contextual History, Practitioner History, and Classic Status: Reading Jacob Viner's The Customs Union Issue". Journal of the History of Economic Thought. 35 (4). 2013: 491–515. doi:10.1017/S1053837213000308.
- ↑ Preferential Trade Agreement Policies for Development. The World Bank. Jean-Pierre Chauffour and Jean-Christophe Maur, Editors. (2011) 536 pag. ISBN 9780821386439