Texnoloji intellekt

Texnoloji intellekt (ing. Technology intelligence, bəzən technology intelligence analysis və ya tech intelligence də adlanır) — təşkilatların, dövlət qurumlarının və elmi müəssisələrin texnoloji tendensiyaları, innovasiyalar, rəqabət mühiti və elmi-texniki inkişafı sistemli şəkildə izləmək,^[1] təhlil etmək və strateji qərarlara çevirmək məqsədilə həyata keçirdiyi analitik fəaliyyətlər toplusu. Texnoloji intellekt müəssisələrin bazarda üstün mövqe qazanmasına, texnologiya risklərini idarə etməsinə və gələcək inkişaf istiqamətlərini planlaşdırmasına imkan yaradır.^[2]

Texnoloji intellektin əsas məqsədi yeni texnologiyaların yaranma və yayılma prosesini izləmək, onların təsirini proqnozlaşdırmaq və strateji qərarverməni məlumatlandırmaqdır. Bu yanaşma müəssisələrə rəqiblərdən əvvəl innovasiyaları tətbiq etmək, investisiya risklərini azaltmaq və bazarın dəyişən tələblərinə uyğunlaşmaq imkanı verir.^[3] Eyni zamanda, dövlət səviyyəsində texnoloji intellekt milli təhlükəsizlik, iqtisadi inkişaf və elmi-texniki siyasət üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.^[4]

Tarixi

Texnoloji intellekt anlayışı XX əsrin ortalarından etibarən sənaye kəşfiyyatı və elmi-tədqiqat fəaliyyətləri ilə bağlı olaraq formalaşmışdır.^[5] 1960–1970-ci illərdə ABŞ və Avropa ölkələrində elmi-texniki intellekt (ing. scientific and technical intelligence) dövlət strukturlarının və böyük sənaye korporasiyalarının diqqət mərkəzinə çevrilmişdir. 1980-ci illərdə texnologiyanın kommersiya və rəqabət üstünlüyündə artan rolu texnoloji intellektin ayrıca bir strateji idarəetmə funksiyası kimi qəbul edilməsinə gətirib çıxardı.^[6] XXI əsrdə rəqəmsal transformasiya, süni intellekt və böyük verilənlər (big data) bu sahənin sürətli inkişafını stimullaşdırmışdır.^[7]

Müasir tendensiyalar

Rəqəmsal transformasiya texnoloji intellektin imkanlarını genişləndirmişdir.^[8] Süni intellekt, avtomatlaşdırılmış məlumat toplama sistemləri, blokçeyn əsaslı məlumat doğrulama texnologiyaları bu sahənin daha dəqiq və operativ fəaliyyətini təmin edir. Açıq mənbəli kəşfiyyat (OSINT) yanaşmaları ilə inteqrasiya, real vaxt rejimində qərar dəstəyi və proqnozlaşdırıcı analitika müasir texnoloji intellektin əsas istiqamətlərindəndir.^[9]

Texnoloji intellektin informasiya bazasını geniş spektrli mənbələr təşkil edir. Buraya elmi nəşrlər və konfrans materialları, patent ofislərinin verilənlər bazaları, sənaye hesabatları və bazar araşdırmaları, startap ekosistemləri və investisiya məlumatları, həmçinin rəqəmsal media, sosial şəbəkələr və açıq məlumat platformaları daxildir. Bu mənbələr texnoloji dəyişikliklərin vaxtında izlənməsi və strateji qərarların elmi əsaslarla verilməsi üçün əsas rol oynayır.^[10]

Proses mərhələləri

Texnoloji intellekt prosesi adətən bir neçə mərhələdən ibarətdir.^[11] İlk olaraq məlumatların toplanması həyata keçirilir; bu mərhələdə açıq mənbələr, patentlər, elmi jurnallar, konfrans materialları və bazar hesabatları əsas rol oynayır. Sonra analiz və sintez aparılır, yəni trendlər, yeni texnologiyalar və əsas oyunçular müəyyən edilir. Daha sonra qiymətləndirmə mərhələsində texnologiyanın iqtisadi və strateji əhəmiyyəti, riskləri və imkanları dəyərləndirilir.^[12] Sonda isə hesabat və qərar dəstəyi mərhələsində əldə olunan nəticələr idarəetmə strukturlarına təqdim olunur.

Texnoloji intellekt müxtəlif metod və yanaşmaların sintezini özündə birləşdirir. Buraya horizon scanning – gələcək texnoloji trendlərin erkən mərhələdə aşkarlanması, rəqabətə davamlı texniki intellekt (ing. competitive technical intelligence) – rəqiblərin texnoloji fəaliyyətlərinin sistemli araşdırılması, patent analitikası – patent verilənlər bazası əsasında texnoloji inkişaf xəritələrinin tərtibi və foresight – uzunmüddətli elmi-texniki proqnozlar və ssenari planlaşdırması daxildir.^[13]

Tətbiq sahələri

Texnoloji intellekt müxtəlif sahələrdə geniş tətbiq olunur. Sənaye və biznes sahəsində məhsul inkişafı, AR-GE strategiyası və investisiya qərarları üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır.^[14] Dövlət siyasəti istiqamətində milli innovasiya strategiyalarının hazırlanması, təhlükəsizlik və müdafiə planlaşdırılması üçün istifadə olunur. Səhiyyə və biotexnologiya sahəsində yeni dərmanların və tibbi texnologiyaların inkişaf tendensiyalarını izləməkdə yardım edir. Enerji sektoru üçün isə alternativ enerji mənbələrinin və ekoloji texnologiyaların təhlilində əhəmiyyətlidir.

Texnoloji intellektin həyata keçirilməsində müxtəlif analitik metodlar istifadə olunur. Bunlara bibliometrik və patent analitikası, məlumatların mədən edilməsi (ing. data mining) və böyük verilənlərin emalı, süni intellekt və maşın öyrənməsi modelləri, eləcə də sosial media və internet resurslarının monitorinqi daxildir. Bu alətlər texnoloji yenilikləri erkən aşkarlamağa və sürətli qərar qəbuluna kömək edir.^[15]

İstinadlar

↑ Mietzner, Dana; Reger, Guido. "Advantages and disadvantages of scenario approaches for strategic foresight". International Journal of Technology Intelligence and Planning. 1 (2). 2005: 220. doi:10.1504/ijtip.2005.006516. ISSN 1740-2832.
↑ Technology intelligence: Identifying threats and opportunities from new technologies Arxivləşdirilib 2008-04-03 at the Wayback Machine Mortara, L. and Kerr, C. and Phaal, R. and Probert, D., University of Cambridge (2007)
↑ Smith, Esther. "DoD Unveils Competitive Tool: Project Socrates Offers Valuable Analysis". Washington Technology. 5 may 1988.
↑ A conceptual model for technology intelligence. International Journal of Technology Intelligence and Planning Volume 2, Number 1, pp. 73-93. ISSN 1740-2832, Kerr, C. I. V.; Mortara, L.; Phaal, R. & Probert, D. R. (2006)
↑ Veugelers, Mark; Bury, Jo; Viaene, Stijn. "Linking technology intelligence to open innovation". Technological Forecasting and Social Change. 77 (2). fevral 2010: 335–343. doi:10.1016/j.techfore.2009.09.003.
↑ Chaudhuri, Surajit; Dayal, Umeshwar; Narasayya, Vivek. "An overview of business intelligence technology". Communications of the ACM. 54 (8). 1 avqust 2011: 88. doi:10.1145/1978542.1978562.
↑ Bergeron, Pierrette; Hiller, Christine A. "Competitive intelligence". Annual Review of Information Science and Technology (ingilis). 36 (1). 1 fevral 2005: 353–390. doi:10.1002/aris.1440360109.
↑ Lichtenthaler, Eckhard. "Third generation management of technology intelligence processes". R and D Management (ingilis). 33 (4). sentyabr 2003: 361–375. doi:10.1111/1467-9310.00304. ISSN 0033-6807.
↑ Yoon, B. "On the development of a technology intelligence tool for identifying technology opportunity". Expert Systems with Applications (ingilis). 35 (1–2). iyul 2008: 124–135. doi:10.1016/j.eswa.2007.06.022.
↑ Norling, Parry M.; Herring, Jan P.; Rosenkrans, Wayne A.; Stellpflug, Marcia; Kaufman, Stephen B. "Putting Competitive Technology Intelligence To Work". Research-Technology Management (ingilis). 43 (5). sentyabr 2000: 23–28. doi:10.1080/08956308.2000.11671377. ISSN 0895-6308.
↑ Brenner, Merrill S. "Technology intelligence and technology scouting". Competitive Intelligence Review (ingilis). 7 (3). 1996: 20–27. doi:10.1002/cir.3880070306.
↑ Savioz, Pascal; Tschirky, Hugo, "Technology Intelligence System: Benefits and Roles of Top Management", Bringing Technology and Innovation into the Boardroom (ingilis), Palgrave Macmillan UK, 2004, 220–236, doi:10.1057/9780230512771_10, ISBN 978-1-349-43246-2
↑ Technology Intelligence systems: how companies keep track of the latest technological developments, ifM Briefing, University of Cambridge, 2007
↑ Technological change and the technology intelligence process: A case study. Journal of Engineering and Technology Management,Vol. 21, No. 4, pp. 331–348, Lichtenthaler, E. (2004)
↑ Putting competitive technology intelligence to work. Research-Technology Management Vol. 43, No. 5, pp. 23–28, Norling, P. M.; Herring, J. P.; Rosenkrans, W. A.; Stellpflug, M. & Kaufmann, S. B. (2000)

Ədəbiyyat siyahısı

Technology Intelligence systems: how companies keep track of the latest technological developments, ifM Briefing, University of Cambridge, 2007
Technological change and the technology intelligence process: A case study. Journal of Engineering and Technology Management,Vol. 21, No. 4, pp. 331–348, Lichtenthaler, E. (2004)
Putting competitive technology intelligence to work. Research-Technology Management Vol. 43, No. 5, pp. 23–28, Norling, P. M.; Herring, J. P.; Rosenkrans, W. A.; Stellpflug, M. & Kaufmann, S. B. (2000)

Jurnallar

Məhsullar

[:6-1] Mietzner, Dana; Reger, Guido. "Advantages and disadvantages of scenario approaches for strategic foresight". International Journal of Technology Intelligence and Planning. 1 (2). 2005: 220. doi:10.1504/ijtip.2005.006516. ISSN 1740-2832.

[2] Technology intelligence: Identifying threats and opportunities from new technologies Arxivləşdirilib 2008-04-03 at the Wayback Machine Mortara, L. and Kerr, C. and Phaal, R. and Probert, D., University of Cambridge (2007)

[3] Smith, Esther. "DoD Unveils Competitive Tool: Project Socrates Offers Valuable Analysis". Washington Technology. 5 may 1988.

[:0-4] A conceptual model for technology intelligence. International Journal of Technology Intelligence and Planning Volume 2, Number 1, pp. 73-93. ISSN 1740-2832, Kerr, C. I. V.; Mortara, L.; Phaal, R. & Probert, D. R. (2006)

[:4-5] Veugelers, Mark; Bury, Jo; Viaene, Stijn. "Linking technology intelligence to open innovation". Technological Forecasting and Social Change. 77 (2). fevral 2010: 335–343. doi:10.1016/j.techfore.2009.09.003.

[:1-6] Chaudhuri, Surajit; Dayal, Umeshwar; Narasayya, Vivek. "An overview of business intelligence technology". Communications of the ACM. 54 (8). 1 avqust 2011: 88. doi:10.1145/1978542.1978562.

[:2-7] Bergeron, Pierrette; Hiller, Christine A. "Competitive intelligence". Annual Review of Information Science and Technology (ingilis). 36 (1). 1 fevral 2005: 353–390. doi:10.1002/aris.1440360109.

[:3-8] Lichtenthaler, Eckhard. "Third generation management of technology intelligence processes". R and D Management (ingilis). 33 (4). sentyabr 2003: 361–375. doi:10.1111/1467-9310.00304. ISSN 0033-6807.

[:5-9] Yoon, B. "On the development of a technology intelligence tool for identifying technology opportunity". Expert Systems with Applications (ingilis). 35 (1–2). iyul 2008: 124–135. doi:10.1016/j.eswa.2007.06.022.

[:7-10] Norling, Parry M.; Herring, Jan P.; Rosenkrans, Wayne A.; Stellpflug, Marcia; Kaufman, Stephen B. "Putting Competitive Technology Intelligence To Work". Research-Technology Management (ingilis). 43 (5). sentyabr 2000: 23–28. doi:10.1080/08956308.2000.11671377. ISSN 0895-6308.

[11] Brenner, Merrill S. "Technology intelligence and technology scouting". Competitive Intelligence Review (ingilis). 7 (3). 1996: 20–27. doi:10.1002/cir.3880070306.

[:8-12] Savioz, Pascal; Tschirky, Hugo, "Technology Intelligence System: Benefits and Roles of Top Management", Bringing Technology and Innovation into the Boardroom (ingilis), Palgrave Macmillan UK, 2004, 220–236, doi:10.1057/9780230512771_10, ISBN 978-1-349-43246-2

[13] Technology Intelligence systems: how companies keep track of the latest technological developments, ifM Briefing, University of Cambridge, 2007

[14] Technological change and the technology intelligence process: A case study. Journal of Engineering and Technology Management,Vol. 21, No. 4, pp. 331–348, Lichtenthaler, E. (2004)

[15] Putting competitive technology intelligence to work. Research-Technology Management Vol. 43, No. 5, pp. 23–28, Norling, P. M.; Herring, J. P.; Rosenkrans, W. A.; Stellpflug, M. & Kaufmann, S. B. (2000)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]