Terrens Kaufman(14 iyun 1937[1] – 3 mart 2022[1]) — Amerikalı dilçi olmuşdur və yazıya alınmamış dillərin sənədləşdirilməsi, lüğətçilik, Mezoamerika tarixi dilçiliyi və dil əlaqələri fenomeni üzrə ixtisaslaşmışdır.
| Terrens Kaufman | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 14 iyun 1937[1] |
| Vəfat tarixi | 3 mart 2022[1] (84 yaşında) |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | dilçi, antropoloq, universitet müəllimi[d] |
O, Pittsburq Universitetinin Dilçilik və Antropologiya fakültəsinin emeritus professoru idi.
Kaufman 1963-cü ildə Kaliforniya Universitetinin (Berkeley) Dilçilik fakültəsində Tzeltal dilinin qrammatikası mövzusunda yazdığı dissertasiya ilə doktorluq dərəcəsi almışdır.[2][3]
Doktorluq dərəcəsini aldıqdan sonra Ohayo Dövlət Universitetində (1963–1964) və Kaliforniya Universitetində (Berkeley) (1964–1970) dərs demiş, daha sonra isə 2011-ci ilə qədər çalışdığı Pittsburq Universitetində professor vəzifəsini icra etmişdir.[4]
Karyerası boyunca Maya, Siouan, Hokan, Uto-Astek, Mixe-Zoke və Oto-Manquean dil ailələrinə aid dillərin təsviri və müqayisəli-tarixi tədqiqatları ilə məşğul olmuşdur. Sahə araşdırmaları və yerli dilçilərin hazırlanması sayəsində yazıya alınmamış dillərlə bağlı geniş sənədlər toplusu yaratmışdır. Onun çoxsaylı məqalələri Layl Kempbell, Sarah Tomason və Con Custeson kimi alimlərlə birgə yazılmışdır.
1976-cı ildə Layl Kempbell ilə birgə yazdığı məqalədə Kaufman, Olmeklərin Mixe-Zoke dilində danışdığı nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. Bu nəzəriyyə Mezoamerikan dillərində, xüsusilə də mədəni əhəmiyyətli semantik sahələrdə erkən Mixe-Zoke mənşəli alınma sözlərin çox olması əsasında qurulmuşdur.[5]
Kaufman Layl Kempbell və Tomas Smit-Stark ilə birgə apardığı tədqiqat nəticəsində 1986-cı ildə "Language" jurnalında Mezoamerikan dil arealı kimi tanınmasına səbəb olan araşdırmanı dərc etdirmişdir.[6]
1988-ci ildə Sarah Tomason ilə birgə yazdığı "Dil əlaqələri, Kreollaşma və genetik dilçilik" əsərində o, dil əlaqələri nəticəsində yaranan dəyişiklikləri anlamaq üçün nəzəri çərçivə formalaşdırmışdır.[7]
1993-cü ildə Con Casteson ilə birlikdə İstmian və ya Epi-Olmek yazısını deşifrə etdiklərini iddia etmişlər. Lakin Maykl Ko və Stiven Hyuston 2004-cü ildə yeni tapılmış nefrit maskasında bu açar üsulunu tətbiq edərək, nəticənin "tamamilə məntiqsiz və anlaşılmaz olduğunu" qeyd edərək bu iddianı rədd etmişlər.[8]
Ömrünün son illərində Kaufman, "Mezoamerika inin Sənədləşdirilməsi Layihəsi" çərçivəsində az öyrənilmiş Mezoamerikan dillərinin standartlaşdırılmış linqvistik məlumatlarının toplanması ilə məşğul olmuşdur.[9]
1970-ci illərin əvvəllərində Dr. Kaufman Qvatemalaya səfər edərək Maya yaylalarında linqvistik araşdırmalar aparmış və bu tədqiqatlar nəticəsində Maya dillərinin təsnifatı üçün təklif irəli sürmüşdür. Bu prosesdə Antiqua Qvatemalada yerləşən "Proyecto Lingüístico Francisco Marroquín" (PLFM) təşkilatına baş çəkmişdir. PLFM Maya mədəni irsinin qorunması və dillərin inkişaf etdirilməsi məqsədilə fəaliyyət göstərən bir QHT idi.
PLFM əməkdaşları ilə birgə və MIT alimi Kennet Halein 1960-cı illərdə yazdığı "American Indians in Linguistics" adlı çap olunmamış məqaləsindən ilhamlanaraq, Kaufman PLFM-nin Maya dillərinin ana dili daşıyıcıları olan 100 yerli icma üzvünü linqvist kimi yetişdirmək layihəsinin əsas iştirakçılarından biri olmuşdur. O, yay aylarını heç bir maddi qarşılıq almadan bu insanlara universitet səviyyəsinə bərabər dilçilik təhsili verməyə həsr etmişdir. Bu proqramda ona PhD təhsili alan bir qrup peşəkar linqvist dəstək olmuşdur. Hər biri Sülh Korpusu (Peace Corps) çərçivəsində bir neçə il işləyərək davamlı təlimlər keçmişdir.
Dr. Kaufmanın rəhbərliyi altında, PLFM linqvistləri və Maya təlimçiləri ilə məsləhətləşərək, hər bir Maya dilinin xüsusiyyətlərini qoruyan və dilin daxili məntiqinə uyğun "rasional" əlifbalar təklif etmişlər. Bu "Maya dilləri üçün əlifbalar və yazı sistemləri təklifi" adlı sənəd 1976-cı ilin yanvar ayında Dr. Kaufman-ın adı ilə Qvatemala Təhsil Nazirliyi tərəfindən ispan dilində nəşr edilmişdir.
Lakin 1970-ci illərin Qvatemalasının siyasi mühitində bu təklif ciddi müqavimətlə üzləşmişdir. Bəzi qüvvələr ispan dilinin qeyri-müntəzəm yazı qaydalarını Maya dillərinə tətbiq edərək onları dəyişdirməyə çalışmışdır. Bununla belə, PLFM tərəfindən yetişdirilmiş Maya linqvistləri milli konqreslərdə və debatlarda iştirak edərək bu təklifin elmi əsaslarını müdafiə etmiş və nəticədə üstünlük əldə etmişlər.
1980-ci illərdə Qvatemala Milli Konqresi Dr. Kaufman və PLFM-nin irəli sürdüyü (yalnız bir kiçik dəyişiklik edilən) əlifbanı rəsmi milli əlifba kimi qanuniləşdirmişdir. Maraqlıdır ki, PLFM-nin yerli Maya linqvistləri Kaufman-ın bu nəşr olunmuş təklifinin hazırlanmasında o qədər fəal iştirak etmişdilər ki, sonradan onların da müəlliflər arasında olması gərəkdiyini irəli sürmüşdülər.
Dostları onu baş hərflərindən götürülən "Top Kat" adı ilə tanıyırdılar. O, fərqli üslubda geyim tərzi, saqqalı və bere taxması ilə Antiquada seçilirdi. Kaufman PLFM-dən sonra gələn Nora İnqland və Judit Maksvell kimi alimlərə bənzər şəkildə, yerli xalqların öz dilləri üzərində qərar vermə prosesində əsas rol oynaması üçün biliklərini onlarla bölüşməyə sadiq bir alim idi.
1976-cı ildən etibarən PLFM rəhbərliyi Kaufman və onun həmkarları tərəfindən təlim keçmiş yerli Maya dilçilərinə həvalə edilmişdir. Onlar beynəlxalq akademik konfranslarda təqdimatlar keçirmiş, Qvatemala hökumətinin diplomatik pasportları ilə ölkəni təmsil edərək, həm icmalarına, həm də ölkənin nüfuzuna töhfə vermişlər.
Bu prosesdə PLFM linqvist yardımçısı Jo Froman ilə birlikdə, Kaufman bütün ölkə üzrə linqvistik araşdırmalar və dialekt sərhədlərinin xəritələndirilməsi işini tamamlamışdır. Daha sonra Maya dilləri üçün təsnifat təklifi hazırlamışdır. Bu təklif 1974-cü ildə yalnız ispan dilində "Idiomas de Mesoamérica" (Mezoamerika i) adı ilə nəşr edilmişdir.
Nəşrin ispan dilinə tərcümə və si Lic. Flavio Rojas Lima (Seminario de Integración Social), PLFM könüllüsü Marqarita Kruz, PLFM direktoru Toni Cakson və Təhsil Nazirliyinin dil məsləhətçisi Dr. Salvador Aquado Andreut tərəfindən həyata keçirilmişdir.
- Campbell, Lyle; Kaufman, Terrence. "A Linguistic Look at the Olmec". American Antiquity. 41 (1). 1976: 80–89. doi:10.2307/279044. JSTOR 279044.
- Campbell, Lyle; Kaufman, Terrence. "On Mesoamerican linguistics". American Anthropologist. 82 (4). 1980: 850–857. doi:10.1525/aa.1980.82.4.02a00120.
- Campbell, Lyle; Kaufman, Terrence; Smith-Stark, Thomas C. "Meso-America as a Linguistic Area". Language. 62 (3). September 1986: 530–570. doi:10.1353/lan.1986.0105.
- Campbell, Lyle; Kaufman, Terrence. "Mayan Linguistics: Where are we Now?". Annual Review of Anthropology. 14. 1985: 187–198. doi:10.1146/annurev.an.14.100185.001155.
- Justeson, John; Kaufman, Terrence. "A decipherment of epi-Olmec hieroglyphic writing". Science. 259 (5102). 1993: 1703–1711. Bibcode:1993Sci...259.1703J. doi:10.1126/science.259.5102.1703. PMID 17816888.
- Kaufman, Terrence. "Archaeological and Linguistic Correlations in Mayaland and Associated Areas of Meso-America". World Archaeology. 8 (1: Archaeology and Linguistics). June 1976: 101–118. doi:10.1080/00438243.1976.9979655.
- Kaufman, Terrence. A Research Program for Reconstructing Proto-Hokan: First Gropings // DeLancey, Scott (redaktor). Papers from the 1988 Hokan–Penutian Languages Workshop. Eugene: University of Oregon. 1988. 50–168. OCLC 26917817.
- Kaufman, Terrence. Language History in South America: What we know and how to know more // Payne, Doris L. (redaktor). Amazonian Linguistics. Austin: University of Texas Press. 1990. 13–74. ISBN 978-0-292-70414-5.
- Justeson, John; Norman, William; Campbell, Lyle; Kaufman, Terrence. The Foreign Impact on Lowland Mayan Language and Script. Middle American Research Institute Publication. 53. 1985. ISBN 0939238829.
- Kaufman, Terrence. El Proto-Tzeltal-Tzotzil. Fonología comparada y diccionario reconstruido. México: UNAM. 1972. ISBN 978-9683666253.
- Thomason, Sarah G.; Kaufman, Terrence. Language contact, creolization, and genetic linguistics. Berkeley: University of California Press. 1988. ISBN 0-520-07893-4.
- ↑ 1 2 3 4 https://www.facebook.com/surveycla/posts/380118687448437.
- ↑ "Terrence Kaufman Papers on Indigenous Languages of Mesoamerica". Survey of California and Other Indian Languages · California Language Archive. UC Berkeley. İstifadə tarixi: October 7, 2020.
- ↑ Encyclopaedia of Language and Linguistics, 14-Volume Set, Volume 1–14 (Second). Elsevier Science. December 20, 2005. ISBN 0080442994.
- ↑ "Language Log » Terry Kaufman 1937-2022". İstifadə tarixi: 2022-09-27.
- ↑ Kaufman, Terrence. "A Linguistic Look at the Olmecs". American Antiquity. 41 (1). January 1, 1976: 88.
- ↑ "Mesoamerican Languages". Oxford Bibliographies. Oxford University Press. İstifadə tarixi: October 8, 2020.
- ↑ Language Contact, Creolization, and Genetic Linguistics. University of California Press. February 12, 1992. ISBN 0520078934.
- ↑ Justeson, John S. and Terrence Kaufman (1993), A Decipherment of Epi-Olmec Hieroglyphic Writing. Science, March 19, 1993, pp. 1703–1711.
- ↑ "Project for the Documentation of the Languages of Mesoamerica (PDLMA)". University of Albany. Way Back. September 5, 2019 tarixində arxivləşdirilib.