Terezienştadt həbs düşərgəsi

Şəhər 1780-1790-cı illər arasında Avstriya imperatoru İosifin göstərişi ilə Bohemiyanın şimal-qərb ərazisində istehkam kimi salınmışdır.

1740-1780-ci illər arasında hökmranlıq etmiş imperatorun anası Mariya Terezanın şərəfinə adlandırılmış şəhər, xüsusilə XIX əsrdə hərbi və siyasi məhbusların yerləşdirilməsi üçün istifadə edilmişdir.

Şəhər 1914-1918-ci illər arasında bir çox mühüm və məşhur məhbusları qəbul etmişdir. Bunlardan biri Avstriya-Macarıstan ershersoqu olan Frans Ferdinand və onun həyat yoldaşını öldürən Qavrilo Prinsip idi. Prinsip 28 aprel 1918-ci ildə tutulduğu vərəm xəstəliyinə görə öz kamerasında ölmüşdür.

Gestapo 1940-cı il iyun ayının 10-da şəhəri ələ keçirmiş və burada dərhal həbsxana tikmişdir. 24 noyabr 1941-ci ildə şəhər gettoya çevrilmişdir. Nasistlər tərəfindən yəhudi yaşayış məntəqəsi kimi təqdim edilsə də, əslində konsentrasiya düşərgəsi idi. O, həm də yəhudilərin Auşvitsə sürgün edilməsi üçün keçid məntəqəsi idi.

1941-ci ildə düşərgəyə SS kapitanı Dr. Ziqfrid Seydl komendant təyin edilmişdir. 1943-cü ildə Seydl, konsentrasiya düşərgəsinin tikintisi üçün ailələri ilə birlikdə orada məskunlaşmalarına icazə verəcəyi vədi ilə işə götürdüyü 342 yəhudini Auşvits-Birkenauya göndərmişdir. Bu yəhudilər və onların ailələri Auşvitsə çatan kimi zəhərli qazla öldürülmüşdürlər.

Düşərgə yarandıqdan sonra xüsusilə Çexoslovakiyadan gətirilən yəhudilərin mərkəzinə çevrilmişdir. 1942-ci ilin payızında yəhudi olmayan 7000 çex nasistlər tərəfindən şəhərdən çıxarılır. Bu yolla şəhərdəki yəhudiləri daha asan tapmaq mümkün olur.

Terezienştadtda şərtlər çox ağır idi və Holokost zamanı ölən 80.000 çex yəhudisinin çoxu orada ölmüşdür. 7000 nəfərin yaşadığı yerə 50 mindən çox yəhudi gətirilmişdir. Qida çatışmazlığı mövcud idi və məhz buna görə 1942-ci ildə təxminən 16.000 adam ölmüşdür. Ölənlərdən biri Ziqmund Freydin bacısı Ester Adolfindir. Düşərgədə dərman və tütün saxlamaq qəti qadağan idi və belə bir hal aşkar edildiyi təqdirdə bunun cəzası ağır əmək və ya ölüm idi. Subay kişi və qadınların görüşməsi və ya cinsi əlaqədə olması üçün almanların icazəsi tələb olunurdu. Ancaq evli cütlüklər birlikdə qala bilərdilər.

1945-ci ilin yazında Gestapo mühüm şəxslər kimi təsnif etdiyi düşərgə sakinlərinin bəzilərini təcrid edir. Sonradan 150-200 nəfərlik bu qrupa cütlük kimi qala bilmələri üçün, ikinəfərlik otaqlar verilir. Bu insanlar düşərgəni nominal olaraq idarə edən yəhudi şurasının üzvləri idilər. Digər yəhudilər üzərində səlahiyyət sahibi olan bu qrup müntəzəm olaraq nəzarət altında olur və mühafizə olunurdu.