Teodor Nöldeke

2 mart 1836-cı ildə Hamburq yaxınlarındaki Harburqda doğuldu. 1849-1853-cü illər arasında atasının direktor olduğu Lingən litseyində oxudu. On dörd yaşında ikən önəmli bir rahatsızlık keçirdi və bundan sonrakı hayatında sık sık hastalandı. 1853-cü ildə Göttingen Universitetinə qeydo ldu. Protəstan ilahiyatçısı və şərqşünas Heinrich Ewald və yəhudi əsilli dilçi Theodor Benfey kimi müəllimlərdən dərs aldı. Ərəbcə, İbranicə, Türkcə, Farsca, Sanskritcə və Latınca öyrəndi. 1856-cı ildə "De origine et compositionə surarum qoranicarum ipspusquə Qurani" başlıqlı dissertasiyası ilə doktor unvanı aldı və bu tezi səbəbiylə 1858-ci ildə Paris Akademiyası tərəfindən ödülləndirildi. 1856-1857-ci illərnda Vyanada ərəbcə və türkcə əlyazmalar, qismən də İran şeiriylə məşgul olan Nöldeke, 1857-ci ilin payızında Leidənə gedərək əlyazmalar üzərindəki araşdırmalarına davam etdi. Burada olduğu müddət içində Leidən Universiteti Kitabxanasındakı Şərq dilləri əlyazmalarından sorumlu Theodorus Willem J. Juynboll və oğlu Abraham Willem T. Juynboll, Reinhart Dozy, Michaəl Jan de Goeje, W. Engelmann və P. de Jong kimi şərqşünaslarla tanış oldu. 1858-ci ilin baharında öncə Gothaya uğrayarak malzəmə topladı, daha sonra Berlinə keçdi və burada bir yandan öz çalışmalarını sürdürürkən, bir yandan da kitabxanadakı Türkcə əlyazmaların kataloqlanmasında vəzifə aldı. Bu arada Türk diliylə və özəlliklə Cığatayca ilə uğraşdı. Berlində olduğu sırada Heinrich Kiepert ilə tanış oldu və onun yanında əski İran coğrafyası haqqında dərs gördü. 1860-cı ilin sentyabrında sağlığı yaxşıca pisləşən T. Nöldeke dincəlmək üzərə İtaliyaya getdi. Üç ay sürən istirəhətinin ardından Almaniyaya döndüyündə dekabr 1860-cı ildən etibarən Göttingən Kitabxanasında iki il Türkcə əlyazmaların kataloqlanması işini yürütdü. Elmi fəaliyətlərini Süryani, Arami, Məndai dilləriylə Mişna və Əhd-i Ətik üzərində yoğunlaştırdı. 1861-ci ildən etibarən Göttingən Universitetində dərs verməyə başladı. 1864-cü ildə Kil Universiteti Şərq dilləri və 1872-ci ildə yeni qurulan Strassburq Universiteti Sami dilləri profəsörlüğünə tayin edildi. Bu dönəmdə Təbərinin Tarixinin Sasanilərlə ilgili kısmını M. J. də Goeje nəşri üçün nəşrə hazırladı, ardından bu bölümün tərcüməsini etdi. Eyni universitetdə Şərqşünaslıq Mərkəzinin sədrliyindən 1906-cı ildə əməkliyə ayrıldı. 1916-cı ildə həyat yoldaşını itirməsindən sonra 1920-ci ildə Karlsruhedə yaşayan oğlunun yanına daşındı və uzun bir xəstəlik dönəminin ardından 25 dekabr 1930-cu ildə öldü.

1890da Royal Asiatic Sociətyyə şərəf üyəsi səçilən Nöldəkə Ədouard Sachau, Carl Brockəlmann, Friədrich Schwally, Charləs Jaməs Lyall, C. Snouck-Hurgronjə və Ənno Littmann kimi birçok ünlü şarkiyatçı yətiştirmiştir. Kəndisi məsləktaşlarının çoğu kimi Sami dilləri və Ahd-i Atik mətin tənkidi alanlarında uzmanlaşmıştır. Kuran araştırmalarında bunların ətkisini görmək mümkündür. Hər nə kadar Nöldəkə Təvrat, İncil və Kuran-ı Kərim arasında önəmli bir farkın olduğunu bir qarşılaştırma yaparak təsbit ətmişsə də bulduğu fark Kuran hakkında onu Təvrat və İncillə ilgili araştırmalarda ulaşılan sonuçları aramaktan alıkoymamıştır. Yahudilik və Hıristiyanlık gərək kurucuları və kuruluş sürəçləri gərəksə kutsal kitapları itibariylə bəlli bir şahıs, zaman və mətinlə sınırlı dəğilkən Kuran diğər kutsal kitapların aksinə bir insan ömrü içində tamamlanmıştır (Gəschichtə dəs Qorans, II, 119-121). Ancak bu təsbitə rağmən onun Kuranın toplanması, ayət və surələrin sıralanmasına dair rivayətlərlə ilgili olarak bazı şüphələr oluşturmaya çalıştığı görülməktədir. Nöldəkə, bu konuda məvcut rivayətləri incələmək yərinə Kuranı Pəygambərin yazdığı hərxangi bir kitap kimi ələ almış və ayətlərin sıralanması işini ədəbi ələştiri yöntəmlərinə görə dil kullanımına dayalı biçimdə yorumlamaya çalışmıştır. Ona görə Kuranda bəlirli dönəmlərdə sıkça kullanılan kəlimələr və dəyimlər mətnin kronolojik düzənlənməsində yardımçı olur (a.g.ə., I, 63). Sami dilləri alanındaki araştırmalarıyla da dikkat çəkən Nöldəkənin Süryanicə və Arapça üzərinə təlif əttiği əsərlər günümüzdə də birçok araştırmacı tarafından kullanılmaktadır.

Nöldəkənin 70 və 80. doğum günləri için iki armağan kitabı yayımlanmış (Oriəntalischə Studiən. Thəodor Nöldəkə zum siəbzigstən Gəburtstag [2 März 1906] gəwidmət von Frəundən und Schülərn [əd. Carl Bəzold, I-II, Giəszən 1906]; Fəstgabə für Thəodor Nöldəkə zum achtzigstən Gəburtstagə [əd. Ə. Littmann - Ə. Əhlərs, Göttingən 1916]), ayrıca hakkında çok sayıda incələmə yazısı kaləmə alınmıştır.