Tat dili — Vikipediya

Tat dili

Tat dili və ya Tati fars dili[1][2] — Qafqazda yaşayan tatların dili.

Tat dili
Orijinal adı зугьун тати, zuhun tati, zuban tati
Ölkələr Rusiya, Azərbaycan
Regionlar Dağıstan, Quba, Şabran, Xaçmaz, Siyəzən, Xızı, Şamaxı, İsmayıllı, Lahıc, Bakı, Abşeron, Hacıqabul
Rəsmi status Dağıstan
Təsnifatı
Kateqoriya Avrasiya dilləri
Hind-Avropa dilləri
Hind-İran dilləri
İran dilləri
qərbi İran dilləri
cənub-qərbi İran dilləri[vd]
New Persian[vd]
fars dili
Tat dili
Yazı kiril əlifbası, latın əlifbası (tat yazısı)
Dil kodları
QOST 7.75–97 тат 665
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3 ttt — tat dili
jdt — dağ yəhudilərinin dialekti
Dilin strukturlarının dünya atlası tmu
Atlas of the World’s Languages in Danger 1059
IETF ttt
Glottolog cauc1242

Tat dili Xəzəryanı ərazilərdə – İranda, Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında, Abşeron yarımadasında, Dağıstanın cənub-şərqində, DərbəndMahaçqala şəhərlərində, Azərbaycanda isə İsmayıllı, Xızı, Şamaxı, Quba, ŞabranAbşeron ərazilərində danışılır.[3] Azərbaycanda yaşayan tatların dili Azərbaycan dili ilə daimi qarşılıqlı əlaqədədir.[3] Quba ləhcəsi tat dilinin Azərbaycanda ən geniş yayılmış ləhcəsidir.[3]


Tat dilində 33 səs vardır.

Tat dili sait səsləri haqqında fikirlər müxtəlifdir. Məsələn: V.S. Sokolova görə Qonaqkənd, Dəvəçi və Suraxanı ləhcələri üçün vokalizm 8 fonemdən ibarətdir. Bunlar: i, e, a, u, ü, ey, oy, öü. Tədqiqatçı burada nədənsə ə, o, ö, və ı müstəqil fonemlərinin varlığını qəbul etmir. [4] Maqsud Hacıyev öz kitabında bunun tamamilə səhv qərar olduğunu və tat dili vokalizminin 13 fonemdən ibarət olduğunu qeyd edir. Əlavə də edir ki, onlardan 9-u monoftonq , 4-ü isə diftonqdur. [5]

Mənşəyi

İran alimlərinin bir qismi hesab edir ki, tat dili fars dilinə yaxın olan bir ləhcədir.[3] Bu alimlərin bir qismi düşünür ki, Abşeron tatlarının dili gilanmazandaran dilləri ilə Mərkəzi İran dialektləri arasında qərarlaşıb.[3] Başqa sözlə, tat dilinin gilan, mazandaran, talış dilləri ilə yaxınlığı mövcuddur.[3] Aleksandr Qrünberq hesab edir ki, tat dilinin tacik dilinə də genetik bağlılığı var.[3]

Tat dilinin mənsub olduğu Hind-İran kök dili e.ə. II minillikdə Hind-Avropa dil ailəsində təcrid olunmuşdur.[3] Həmin minilliyin sonunda isə İran və hind dil qollarına parçalanmışdır.[3] E.ə. I minilliyin birinci yarısında qədim irandilli tayfalar İran yaylasının mərkəzində və cənubunda məskunlaşmışdırlar.[3][3]

Ləhcələr

Tat dili ləhcələri aralarındakı müxtəlifliyə görə üç böyük qrupa bölünür:

1. Tat dilinin Şimal ləhcələri: buraya Quba, Dəvəçi, Qonaqkənd və Qızıl Qazma ləhcələri (Xızı rayonu);

2. Tat dilinin Mərkəzi: Ərüsküş-Daqquşçu, yaxud Xızı ləhcəsi (Xızı rayonu);

3. Tat dilinin Cənub ləhcələri: buraya da, əsasən, Abşeron,Balaxanı, Suraxanı, Lahıc və Məlhəm (Şamaxı) ləhcələri daxildir. [5]

İstinadlar

  1. Windfuhr, Gernot. The Iranian Languages (ingilis). Routledge. 2013-05-13. ISBN 978-1-135-79704-1. 2024-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-25.
  2. "Arxivlənmiş surət". www.semanticscholar.org. 2024-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-25.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Hüseynova
  4. Соколова, Валентина Степановна. Очерки по фонетике иранских языков (Russian). Москва: Академии Наук СССР. 1953.
  5. 1 2 Hacıyev, Maqsud. Azərbaycan tatlarının dili. Tatların tarixi-etnoqrafik oçerki (Azərbaycan dili). Bakı: Mütərcim. 2009. 548.

Ədəbiyyat

  • Hüseynova, Gülsüm. Tat dilinin leksikası (PDF) (az.). Bakı: Elm və təhsil. 2013. İstifadə tarixi: 27 may 2022.

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023