Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Talış toy adətləri — Talışlar xalqına məxsus olan ənənəvi ailə və evlilik mərasimlərinin toplusudur. Bu adətlər Talış xalqının mədəniyyətində, sosial münasibətlərində və dünyagörüşündə mühüm yer tutmuşdur. Hər bir mərasim Talış ailələrinin özünəməxsus inancları, simvolik davranışları və ictimai rolu ilə seçilir.
Hər mərhələdə musiqi, yeməklər, geyimlər və müxtəlif rituallar önəmli rol oynayır. Adətlərin bir qismi Talış bölgələrində qorunub saxlanılır.
Talış dilindən tərcümədə "qofe" – beşik, "kərt" – kəsmək mənasını verir. Azərbaycan toy adətlərindəki, "beşikkəsmə" adəti ilə eynilik təşkil edir. Qədim Kadusilərdə isə daxili stabilliyi təmin etmək və mükiyyət hüquqlarının qorunması məqsədi ilə körpəlikdən uşaqlara dair evlilik planları edilirdi.[1]
Bu adətə görə, uşaqlar hələ beşikdə ikən, onların valideynləri arasında gələcək evlilik haqqında razılaşma aparılır. Oğlan uşağının valideynləri müəyyən etdikləri qızın valideyinləri yanında qıza "kinə nomi qətedən" yəni talış dilindən tərcümədə "adı çəkilən qız" və ya "qızın adı ilə" adını verirlər və bildirirlər ki, gələcəkdə oğlan həmin qızla evlənəcək və qızın onunla evlənməsi şərt olur. Beləcə, oğlan da gələcəkdə başqa qızla evlənməməli, uşaq vaxtı adı çəkilən qızla evlənməli olur.[2]
Bu adət Talış xalqının qədim ailə münasibətləri və icma qaydalarının bir nümunəsi kimi qəbul edilir.
Talış ənənələrində toy mərasimindən əvvəl gələcək gəlinin seçilməsi mühüm mərhələ sayılır. Bu mərhələyə Azərbaycan dilində "qız bəyənmə" mənasını verən "kinə bəgəm karde" deyilir. Oğlanın evlənmək vaxtı çatdıqda, onun ailəsi gələcək gəlin üçün namizədləri axtarır. Seçilən namizədlər əsasən eyni sosial mövqeyə sahib ailələrdən olmalıdır.
Adətən gəlin seçimi öz yaşadıqları ərazidən, daha çox isə qohumlar arasından edilir. Bunun səbəbi həmin ailələrin xarakterini, yaşayış şəraitini və münasibətlərini yaxşı tanımaqdır.
Talış adətlərində gəlinlik üçün namizədin razılığı alınmadan əvvəl keçirilən ilk mərhələ "ha-ne" yəni Azərbaycan dilindən tərcümədə "hə yox" adlanır. Bu adət Azərbaycan toy adətlərindəki, "həri" adəti ilə eynilik təşkil edir. İran və Türkiyə xalqları arasında da evlilik təkliflərinin birbaşa deyil, dolayı yollarla və əsasən qadınlar vasitəsilə bildirilməsi geniş yayılıb.
Bu adətə əsasən oğlanın valideynləri münasib bir qız seçdikdən sonra, qızın evinə iki qadın göndərilir. Bu qadınlar, əsasən oğlan evinin yaxın qohumları arasından seçilir və məqsədləri qız evindən, gizli şəkildə, bu izdivaca münasibətin necə olduğunu öyrənməkdir. Qadınlar, çox vaxt evdə olan digər qadınlarla məsələn, ananın bacısı və ya yoldaşının bacısı kimi yaxın ailə üzvləri ilə söhbət apararaq, qızı oğlana verib-verməyəcəklərini soruşurlar. Qızın anası adətən bu məsələni qızın atasına bildirir və qərar ailə daxilində, kənar şəxslər bilmədən, gizli şəkildə müzakirə olunur. Cavab da həmçinin oğlan tərəfinə adətən bir və ya iki qadın vasitəsilə verilir.[3]
Talış adət-ənənəsində "hoşte", talış dilində "elçi göndərmək" mənası verən mərasim, qız evinə rəsmi elçi getmək mərhələsidir. Bu mərasim, ilkin razılıq yəni "ha ne"-dən sonra keçirilir və artıq tərəflər arasında ciddi müzakirələrin başlanması deməkdir.
Bu mərasim zamanı əsas rol oğlan və qızın ana tərəfdən dayılarına məxsusdur. Onlar həm rəsmi elçilər kimi çıxış edir, həm də hər iki tərəfi təmsil edən və hörmət edilən şəxs sayılırlar. Elçilər qız evinə gedərək toy şərtlərini, tarix və digər ailəvi məsələləri müzakirə edirlər. Danışıqlar zamanı qarşılıqlı hörmət ilə razılaşma Talışlar üçün çox vacib sayılır.
Bu mərasim qədim farslarda və zərdüştlərdə müşahidə edilən ailə institutunun davamı kimi qiymətləndirilə bilər. Zərdüştlərdə də evlilik danışıqlarında qadının ana tərəfi, əsas vasitəçilər kimi çıxış edib.[4]
- ↑ Frye, Richard N. "The History of Ancient Iran", München: C.H. Beck, 1984, səh. 145
- ↑ Джавадов Г.Д. Талыши (Историко-этнографическое исследование). — Баку: Elm, 2004. С. 456-487. -— 616 с.
- ↑ Чурсин Г.Ф. Талыши. — Тифлис: Этнографические заметки // Известия кавказского историко-археологического общества, 1926. — том 4. — С. 15-45
- ↑ Boyce, Mary. Zoroastrians, their religious beliefs and practices. London ; Boston: Routledge & Kegan Paul. 1979. ISBN 0710001215.