Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinTağı Musəvi və ya Tağı Tağıyev (1 may 1918, Təbriz – 30 iyul 2000, Lund, Skane) — tarix elmləri namizədi, şərqşünas, siyasətçi, hərbi təyyarəçi və 21 Azər hərəkatının iştirakçısı.
| Tağı Musəvi | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 may 1918 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 30 iyul 2000 (82 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Təhsili | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Təltifləri |
 |
Tehran Ali Hərbi Məktəbində və Tehran Təyyarəçilik Məktəbində təhsil alıb. Tudə partiyasının gizli hərbi təşkilatının üzvü olub. 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olduqdan sonra gizli partiya işi ilə məşğul olub və fədai dəstəsinə rəhbərlik edib.
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Bakı Ali Partiya Məktəbində və Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda təhsil alıb. Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutunda fəaliyyət göstərib və Azərbaycan tarixinə aid bir neçə kitab yazıb.
Tağı Məmmədəli oğlu Musəvi 1918-ci il mayın 1-də Təbrizdə anadan olub.[1][2] 1923–1930-cu illər Təbrizdə "Gülzar" məktəbində təhsil alıb.[2][3] 1930–1934-cü illərdə Təbriz xalça fabrikində fəhlə kimi işləyib. 1934–1936-cı illərdə Təbrizdə "Ədəb" orta məktəbində, daha sonra isə hərbi məktəbdə təhsil alıb.[1][2] 1939–1941-ci illərdə Tehranda Hərbi Hava Qüvvələri Akademiyasında təhsil alıb.[4] Hərbi təhsilini bitirdikdən sonra İran Hərbi Hava Qüvvələrinin birinci alayına təyinat alıb.[2] 1942-ci ildə Tudə Partiyasına üzv olub. Partiyanın gizli hərbi təşkilatının üzvü olub.[5] 1942-ci ildə ixtisasını artırmaq üçün Tehran Təyyarəçilik Məktəbinə göndərilib. 1942–1945-ci illərdə İran Hərbi Hava Qüvvələrinin tərkibində Tehran, İsfahan və Kirmanşah şəhərlərində təyyarəçi-şturman kimi xidmət edib.[1][2]
1945-ci ildə Bakıya gedib. Oktyabrın 27-də Əbdülrza Azər, Əbdülqasım Əzimi, Mahmud Qazi Əsədullahi, Məhəmməd Agahi, Seyid Yusif Murtəzavi və Həsən Nəzəri ilə birlikdə[6] Təbrizə gəlib.[7] Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olub. 1945-ci ilin noyabr ayında Əbdülqasım Əzimi ilə birlikdə fədai dəstələrinin formalaşdırılması üçün Marağaya gedib.[8] Azərbaycan Milli Hökuməti qurulanadək gizli partiya işi ilə məşğul olub və fədai dəstəsinə rəhbərlik edib.[9][2] 1945-ci il dekabrın 21-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[10] Milli Hökumət qurulduqdan sonra Tağı Musəvinin təşkilatçılığı ilə 130 zabit əvvəl xidmət etdikləri İran ordusunu tərk edərək yeni qurulmuş Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusuna qoşulublar.[11] AMH-nin qərarı ilə 1946-cı ilin aprelin 15-də Tağı Musəvinin rəhbərliyi ilə 230 azərbaycanlı və 50 kürd gənci hərbi təhsil almaq üçün Təbrizdən Bakıya göndəriliblər.[12] Bu gənclərdən 30 nəfəri may ayında Tağı Musəvinin rəhbərliyi ilə Kirovabad Təyyarəçilik Məktəbində oxumağa göndəriliblər.[13] Tağı Musəvi də bu məktəbdə hərbi təhsilini artırıb[13] və oranı kapitan rütbəsi ilə bitirib.[2]
1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[14][15] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[16][17] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[18][19]
Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdikdən sonra Tağı Musəvi Azərbaycan SSR-də qalıb. 1947-ci ildə Mircəfər Pişəvərinin təklifi ilə gələcəkdə partizan müharibəsi aparmaq, Cənubi Azərbaycanda şah qoşunlarına müqavimət göstərmək üçün seçilmiş fədailərdən və hərbçilərdən 2 dəstə yaradıldı.[20] Onlardan biri Hacıkəndə, digəri isə Şəki şəhərinə göndərildilər.[21][22] Hacıkənddəki dəstəyə Tağı Musəvi, Şəkidəki dəstəyə isə Həsən Nəzəri başçı təyin olundu.[21][20] Mircəfər Pişəvəri avtomobil qəzasında dünyasını dəyişdikdən sonra təlimdə olan fədai dəstələri ləğv olunub. Tağı Musəvi bundan sonra ali təhsilini davam etdirib. Fars, fransız və rus dillərini bilib.[1]
1947–1951-ci illərdə Bakı Ali Partiya Məktəbində təhsil alıb. 1951–1952-ci illərdə Azərbaycan Demokrat Partiyası MK-də təlimatçı kimi fəaliyyət göstərib. 1952–1956-cı illərdə V. İ. Lenin adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun marksizm-leninizm kafedrasının aspiranturasında təhsilini davam etdirib.[2] 1953-cü ilin oktyabr ayında Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Azərbaycan SSR ərazisində yaradılmış təşkilatlarının konfransı keçirilib.[23] Bu konfransda Tağı Musəvi firqənin təftiş komissiyasına üzv seçilib.[24][23] 1956–1961-ci illərdə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Radio Verilişləri və Televiziya Komitəsində radionun xarici verilişlər reaksiyasında redaktor və mütərcim kimi, 1961–1980-ci illərdə Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutunda əvvəl kiçik elmi işçi, sonra isə baş elmi işçi vəzifəsində fəaliyyət göstərib.[2] 1960-cı ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib, tarix elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb.[1] 1965-ci ildə "Orta əsr Azərbaycan tarixinə dair fars dilində yazılmış sənədlər", 1967-ci ildə "Bakı tarixinə dair orta əsr sənədləri" kitabları Bakıda nəşr olunub.[1] 1970-ci ildə "Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı ilə təltif olunub.[1]
1979-cu ildə İran İslam İnqilabından sonra siyasi fəaliyyət göstərmək üçün İrana gedib.[1] Burada Azərbaycan Demokrat Firqəsinin fəaliyyətinin yenidən bərpa olunmasında iştirak edib.[25] Orada siyasi təqiblərə məruz qaldığı üçün dostlarının köməyi ilə əvvəlcə Əfqanıstana daha sonra isə SSRİ-yə qaçırılıb və Bakıda yaşamağa davam edib.[1] 1990-cı ildə inqilabi fəaliyyətinə görə ADF Mərkəzi Komitəsinin fəxri üzvü seçilib.[11]
1994-cü ildə insult keçirib. Bundan sonra İsveçin Lund şəhərində yaşayan qızı Azərin yanına köçüb[26] və ömrünün sonunadək orada yaşayıb.[1]
2000-ci il iyulun 30-da İsveçin Lund şəhərində dünyasını dəyişib və həmin şəhərdə dəfn olunub.[1]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 "Tağı Musəvi - Şəki Ensiklopediyası". shaki.info (az.). 30 aprel 2023. 21 sentyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 aprel 2025.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Həsənov, Rahim; Məmmədov, Aydın. "Tarixçi, tərcüməçi və təyyarəçi". Mədəniyyət qəzeti. 3 may 2023. səh. 6. 27 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2025.
- ↑ Yəhyayi, 2018. səh. 300
- ↑ Yəhyayi, 2018. səh. 305
- ↑ Yəhyayi, 2018. səh. 309
- ↑ Nəzəri, 1997. səh. 119
- ↑ Nəzəri, 1997. səh. 121
- ↑ Nəzəri, 1997. səh. 122
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 61
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ 1 2 İsmayılov, Güləddin. "Tağı Musəvinin mühacir həyatı". Azərbaycan Demokrat Firqəsi. 28 fevral 2024. 10 oktyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2025.
- ↑ Nəzəri, 1997. səh. 185
- ↑ 1 2 Nəzəri, 1997. səh. 186
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162. 12 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2025.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 155
- ↑ 1 2 Rəhimli, 2009. səh. 118
- ↑ 1 2 Fərzad, 2006. səh. 210
- ↑ Balayev, 2018. səh. 68
- ↑ 1 2 Çingizoğlu, Ənvər. "Əbdüssəməd mirzə Kambəxş: "Qırmızı şahzadə"". Reyting.az. 22 aprel 2020. 27 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2025.
- ↑ Balayev, 2018. səh. 87
- ↑ Əmir Haşimi, Abdulla. "Vəhdət konfransından sonra ADF-nin fəaliyyətinə bir baxış". Azərbaycan Ruznaməsi. 18 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2025.
- ↑ Yəhyayi, 2018. səh. 298
- Tarixçi, tərcüməçi və keçmiş hərbi təyyarəçi // Şəkinin Orta əsrlər tarixi (Tağı Musəvinin tədqiqatları üzrə) (AMEA Şəki Regional Elmi Mərkəzi 500 nüs.). Bakı: Elm və təhsil. Həsənov R., Məmmədov A. (tərtibçilər). 2023. səh. 14-18. ISBN 978-9952-568-30-1.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911. 23 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2025.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2 may 2023. İstifadə tarixi: 25 aprel 2025.
- Fərzad, Şahruh. فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیهی تبریز تا مرگ پیشهوری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده / Azərbaycan Demokrat Firqəsi Təbrizin boşaldılmasından Pişəvərinin ölümünə qədər: Şahidlərin xatirələri, o cümlədən dərc olunmamış sənədlər (fars). Tehran: اوحدی. 2006. səh. 788. ISBN 9789648234404. 31 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2025.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 21 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2025.
- İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48. 23 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2025.
- Nəzəri, Həsən. Uğursuz təyinatlar (fars). Tehran. 1997. səh. 313. 27 may 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2025.
- Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 17 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2025.
- Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064. 14 iyul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 aprel 2025.
- Yəhyayi, Hüseyn. Azərbaycan tarixindən səhifələr və Demokrat Firqəsinin başçılarından biri ilə müsahibə (PDF) (fars). Bakı: Zaqros nəşriyyatı. ?. səh. 401. ISBN 91-973958-7-0.