Tərs triqonometrik funksiyalar (dairəvi funksiya, arkfunksiya) — triqonometrik funksiyalar tərsinə çevrilə bilən . Tərs triqonometrik funksiyalara əsasən altı funksiya daxildir:

  • arksinus ( — bu bucağın sinusu -ə bərabərdir)
  • arkkosinus ( — bu bucağın kosinusu -ə bərabərdir)
  • arktangens (, bəzi ədəbiyyatlarda )
  • arkkotangens ( və ya , bəzi ədəbiyyatlarda )
  • arksekans ()
  • arkkosekans (, bəzi ədəbiyyatlarda )

Triqonometrik funksiyaların adının qarışındakı "arc" sözü ( lat. arcus — ox, qövs, qövsəoxşar xətt) bu funksiyaları tərs triqonometrik funksiyaların adına çevirir. Bu onunla bağlıdır ki, tərs triqonometrik funksiyaların həndəsi qiyməti vahid çevrənin qövsünün uzunluğu ilə əlaqələndirmək olar. Tərs triqonometrik funksiyalar anlayışını Laqranj köməyi ilə Avstriya riyaziyyatçısı Karla Şerfer (alm. Karl Scherffer‎; 1716—1783) daxil etmişdir.

Əsas eyniliklər

 
 

Arksinus funksiyası

 
  funksiyasının qrafiki.

Arksinus - m ədədinin x bucağının qiymətinə , radian ifadəsinə deyilir, hansı ki,  

  funksiyası bütün ədəd oxunda kəsilməz və məhduddur.   funksiyası ciddi artandır.

  •    
  •    
  •   (təyin oblastı),
  •   (qiymətlər çoxluğu).

Arksinus funksiyasının xassələri

  •   (tək funksiyadır).
  •   olduqda  .
  •   olduqda  .
  •   olduqda  .
  •  
  •  
  •  

Arcsin funksiyasının alınışı

  funksiyası verilmişdir. Bu funksiya özünün bütün təyin oblastında hissə-hissə monotondur, və deməli, uyğun olaraq tərsi   funksiyası təyin edilməyibdir. Buna görə də elə parçaya baxmaq lazımdır ki, tərs funksiyası artan olsun və bütün qiymətlər çoxluğunda —   doğrudur. Belə ki,   funksiyası üçün   intervalda funksiyanın hər bir qiyməti yeganə arqument qiymətinə yığılır, onda bu parçada   tərs funksiyası,   parçasında   funksiyasının qrafikinə simmetrik qrafiki var.

Arkkosinus funksiyası

 
  funksiyasının qrafiki.

Arkkosinus- Elə m ədədinə deyilir ki, radian ölçüsündə x bucağına bərabərdir, hansı ki,  

  funksiyası bütün ədəd oxunda kəsilməz və məhduddur.   funksiyası ciddi azalandır.

  •     olduqda,
  •     olduqda,
  •   (təyin oblastı),
  •   (qiymətlər oblastı).

Arccos funksiyasının xassələri

  •   (funksiyanın  ) mərkəzi-simmetrik nöqtəsidir, cüt funksiyadır.
  •  ,   olduqda,
  •  ,   olduqda
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  

Arccos funksiyasının alınışı

Arktangens funksiyası

 
  funksiyasının qrafiki.


  funksiyası bütün ədəd oxunda kəsilməz və məhduddur.   funksiyası ciddi artandır.

  •  ,   olduqda
  •  ,   olduqda
  •  
  •  

arctan funksiyasının xassələri

  •  
  •  
  •  , x > 0 -da.
  •  
  •  , haradakı   — hiperbolik arktangens.
  •  

arctan funksiyasının alınışı

...


Arkkotangens funksiyası

 
  funksiyasının qrafiki


  funksiyası bütün ədəd oxunda kəsilməz və məhduddur.   funksiyası ciddi azalandır.

  •  ,   olduqda
  •  ,   olduqda
  •  
  •  

arccot funksiyasının xassələri

  •   (  
  •  , istənilən   olduqda
  •  
  •  

arccot funksiyasının alınışı

...



Arksekans funksiyası

 

Arkkosekans funksiyası

 

Tərs triqonometrik funksiyaların törəmələri

 
 
 
 

Tərs triqonometrik funksiyaların inteqralları

Qeyri-müəyyən inteqral

x həqiqi və kompleks qiymətlər üçün :

 

x ≥ 1 həqiqi qiymətlər üçün:

 


Həndəsəyə tətbiqi

Əgər üçbucağın tərəfləri verilərsə, onda üçbucağın bucaqlarının tapılması üçün tərs triqonometrik funksiyalarından istifadə edilir. Məsələn: Kosinuslar teoremi ilə tapılır.

Düzbucaqlı üçbucaqda, bucağı tərəflər arasındakı münasibət vasitəsilə bu funksiyalarla alınır:

α = arcsin (a/c) = arccos (b/c) = arctan (a/b) = arccsc (c/a) = arcsec (c/b) = arccot (b/a)

Natural loqarifmlə əlaqəsi

Kompleks arqumentli tərs triqonometrik funksiyaların dəyişəninin həlli üçün natural loqarifmlərlə verilməsi düsturları:

 
 
 
 
 
 


İstinadlar

  • Weisstein, Eric W.  (ing.) Wolfram saytında.
  • Математическая энциклопедия. Гл. ред. И.М. Виноградов. — М.: «Советская Энциклопедия», 1982. — .

Həmçinin

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023