Tələb şoku

Tələb şoku iqtisadiyyatda (ing. demand shock) — mallara və ya xidmətlərə tələbi müvəqqəti artıran və ya azaldan qəfil bir hadisədir.

Müsbət tələb şoku ümumi tələbi (ÜM) artırır və mənfi tələb şoku ümumi tələbi azaldır. Malların və xidmətlərin qiymətləri hər iki halda da təsir göstərir. Mallara və ya xidmətlərə tələb artdıqda, tələb əyrisinin sağa doğru dəyişməsi səbəbindən qiymətləri (və ya qiymət səviyyəsi) artır. Tələb azaldıqda, tələb əyrisinin sola doğru dəyişməsi səbəbindən qiyməti azalır. Tələb şokları vergi dərəcələri, pul təklifi və dövlət xərcləri kimi şeylərdə baş verə bilər. Məsələn, vergi ödəyiciləri vergi endirimlərindən sonra hökumətə daha az borc verirlər, beləliklə şəxsi xərcləri üçün daha çox pul azad edirlər. Vergi ödəyiciləri mal və xidmətlər almaq üçün puldan istifadə etdikdə qiymətləri qalxır^[1].

2002-ci ilin noyabr ayında İngiltərədəki əlverişsiz iqtisadi vəziyyətin ortasında İngiltərə Bankının direktoru Mervin Kinq, daxili iqtisadiyyatın yaxın gələcəkdə "güclü mənfi tələb şokuna" səbəb ola biləcəyi qədər balanssız olduğunu xəbərdar etdi. London İqtisadiyyat Məktəbində o belə izah etdi: “İngiltərə iqtisadiyyatındakı ümumi sabitliyin altında bir tərəfdən güclü istehlakçı və mənzil sektoru ilə digər tərəfdən zəif xarici tələb arasındakı nəzərəçarpacaq bir tarazlıq var^[2].”

2008-ci il qlobal maliyyə böhranı dövründə Amerika Birləşmiş Ştatları iqtisadiyyatına mənfi tələb şoku, ev qiymətlərinin aşağı düşməsi, ipoteka krediti böhranı və ev sərvətlərinin itkisi kimi istehlakçı xərclərinin azalması ilə nəticələnən bir sıra amillərdən qaynaqlandı. Bu mənfi tələb şokunun qarşısını almaq üçün Federal Rezerv faiz dərəcələrini endirdi^[3]. Böhrandan əvvəl qlobal iqtisadiyyat müsbət bir qlobal təklif şoku yaşadı. Lakin bundan dərhal sonra qlobal tələb üçün müsbət bir şok qlobal ısınmaya və inflyasiya təzyiqlərinin artmasına səbəb oldu^[4].