Təcavüz

(Əsas məqalə: Kiberzorakılıq)

Onlayn təqib (hatasment) konkret adamların ünvanına yönəlmiş dəfələrlə təkrarlanan qeyri-etik, arzuolunmaz davranış, nalayiq ifadələr və ya xoşagəlməz şərhlər ola bilər. Bu, şəxsin yayılmasını istəmədiyi məlumatların paylaşılmasını, xoşagəlməz şərhlərin, fotoşəkillərin və ya videoların dərc edilməsini, eləcə də onlayn olaraq başqa bir şəxs kimi özünü təqdim etməyi özündə ehtiva edə bilər. Bəzi hallarda onlayn təqib zərərçəkənin yaşı, cinsi, irqi, dini, cinsiyyəti (genderi), milliyyəti, əlilliyi və ya seksual oriyentasiyası kimi xüsusiyyətlərinə yönəlmiş ola bilər. Bu, ayrı-seçkilikdir.

Trollinq başqa bir istifadəçini qəsdən təxribata çəkmək məqsədi güdən kollektiv təqib forması kimi müəyyən edilir. Son illərdə bir çox siyasətçi trollinqlə qarşılaşıb və bunun siyasi diskursa əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdiyi müəyyən edilib.

Onlayn təqib sosial şəbəkələrdə, çat otaqlarında, oyun mühitlərində baş verə bilər və ya bu mesajları almaq istəməyən və onlardan təhqir olunan şəxslərə xoşagəlməz və arzuolunmaz məktublar göndərilməsi yolu ilə həyata keçirilə bilər.

Onlayn təqib zərərçəkənin və onun ailəsinin fotoşəkillərindən istifadəni, fotoşəkillərin təhqiredici şəkildə dəyişdirilməsini və sonra emosional stressə səbəb olmaq məqsədilə sosial şəbəkələrdə yerləşdirilməsini əhatə edə bilər (bax: kiberbullinq (kiberzorakılıq), kibertəqib, nifrət zəminində cinayətlər, onlayn yırtıcı, gender əsaslı onlayn zorakılıq və təqib).

Sürü hissi (ing. herd mentality) və kiberbullinq sosial şəbəkələrdə geniş yayılmışdır. Formalaşmış "sosial kütlə" "onların inanclarını və ya nəticələrini paylaşmayan hər kəsə qarşı zülm"ə çevrilə bilər

Hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları tərəfindən yol verilən ədalətsiz rəftar, o cümlədən, həddindən artıq güc tətbiqi, profilin müəyyən edilməsi (profilinq), əlillik, irq, etnik mənsubiyyət, dini inanclar, gender/seksual mənsubiyyət, yaş və ya digər ayrı-seçkilik formaları kimi xüsusiyyətlərlə əlaqəli ola bilən hədələr və məcburiyyət. Belə davranış ləyaqəti təhqir edə və ya düşməncəsinə, alçaldıcı, təhqiramiz və ya xoşagəlməz bir mühit yarada bilər. Polis tərəfindən təqib qanunsuzdur və insan haqlarının pozulması demək ola bilər.

Hakimiyyət təqibi siyasi xarakterli təzyiq və ya arzuolunmaz diqqət nümayişidir və tez-tez iş yerlərində, o cümlədən xəstəxanalarda, məktəblərdə və universitetlərdə baş verir. Bu, yüngül narazılıq və inciklikdən tutmuş, vəzifə öhdəliklərindən kənar hərəkətlərə məcbur etməyi əhatə edə bilən ciddi təhqirlərə qədər geniş fəaliyyət spektrini əhatə edir. Hakimiyyət təqibi qanunsuz ayrı-seçkilik forması hesab olunur və siyasi, psixoloji zorakılıq, eləcə də təzyiq/təqib forması kimi çıxış edir.

Bu, alçaldıcı, qorxuducu və ya təhqiredici davranışdır. Qurbanların ifadələri və ya şikayətlərindən başqa heç bir sübut olmadığından onu çox zaman aşkar etmək çətin olur. Bu, adətən, şəxsin özünə inamını azaldır və ya onda dözülməz əzab yaradır. Bu, şifahi şərhlər, planlaşdırılmış qorxutma epizodları, aqressiv hərəkətlər və ya təkrarlanan jestlər şəklini ala bilər. Fərdi şəxslər və ya qruplar tərəfindən iş yerində təqib və ya mobbinq də bu kateqoriyaya daxildir.

Əlillik əsasında təqib (harasment), bir şəxs əlil olması səbəbindən özünə qarşı olan davranışı təhqiramiz, qorxuducu, ləyaqəti alçaldan, alçaldıcı və ya əzabverici hesab etdiyi halda baş verir. Bir çox yurisdiksiyalarda bu, qanunsuzdur. Bu, ayrı-seçkilik növüdür. Böyük Britaniya və Avropa üzrə məlumatlar göstərir ki, bu, geniş yayılmış təqib növüdür və həmçinin iş yerlərində də rast gəlinir.

İrqi zorakılıq şəxsin irqinə, dərisinin rənginə, milliyyətinə və ya etnik mənsubiyyətinə görə ona qarşı yönəldilmiş bir sıra insidentləri (hadisələri) əhatə edir. Təqib, sözləri, qorxutmanı, təhqirləri və zərər vurmağı, eləcə də şəxsin özünü alçalmış hiss etməsi üçün xüsusi olaraq yönəldilmiş hərəkətləri ehtiva edə bilər. Belə davranışlara nümunə olaraq alçaldıcı təhqirlər, şifahi hədələr, söyüşlər, irqçi zarafatlar və irqçi materialların nümayişi göstərilə bilər. Bu, ayrı-seçkilikdir və bir çox yurisdiksiyalarda qanunsuzdur.

Dini zorakılıq müəyyən bir dinə etiqad etməyi seçən insanlara qarşı edilən şifahi, psixoloji və ya fiziki təqibdir. Dini zorakılıq dini düşüncələr səbəbindən törədilən zorakılıqdır. Dini təqib məcburi şəkildə başqa bir dinə keçməyə məcbur etməni də əhatə edə bilər.

Seksual zorakılıq (harasment), şəxsin cinsi ilə əlaqəli təhqiredici və ya alçaldıcı davranışdır. Bu, şəxsin gizli və ya aşkar cinsi xarakterdə olan (cinsi narahatlıq, məsələn, flirt, cinsi ifadə və s.) davranışı ola bilər ki, bu da düzgün olmayan ünsiyyətə və ya anlaşılmazlığa gətirib çıxarır, yaxud iş şəraitinin nəzərdə tutulan cinsi şərtlərini (cinsi məcburiyyət və s.) ehtiva edir. Bu, hədəfi narahat hiss etdirən arzuolunmaz və istənməyən sözləri, mimikaları, cinsi diqqəti, hərəkətləri, əməlləri, simvolları və ya cinsi xarakterli davranışı əhatə edir. Bu, vizual və ya təxribatçı baxışları və ya şərhləri, şəxsin bədəninə süzməyi (göz gəzdirməyi) və ya nalayiq fotoşəkillərin nümayişini əhatə edə bilər. Bu, istənilən yerdə baş verə bilər, lakin ən çox iş yerlərində, məktəblərdə rast gəlinir. Müəyyən nəzakət kodeksləri keçmişdə aktual olsa da, dəyişən mədəni normalar cinslər arasında və eyni cinsdən olan şəxslər arasında qəsdən yanlış anlaşılmaların qarşısını almağa yönəlmiş siyasətlər tələb edir. Qadınlar bundan kişilərə nisbətən daha çox əziyyət çəkirlər.

İş yerində təqib (harasment), fərdi işçiyə və ya işçi qrupuna qarşı yönəldilmiş təhqiredici, alçaldıcı və ya təhdidedici davranışdır. İş yerində təqib şifahi, fiziki, cinsi, irqi və ya təhqirə, ələ salmağa yönəlmiş ola bilər.

Son vaxtlar iş yerində təqib məsələləri, effektiv iş yeri idarəçiliyinin ən həssas sahələrindən birinə çevrildiyi üçün, təcürbəçilərin və tədqiqatçıların diqqətini cəlb edir. Bəzi Şərqi Asiya ölkələrində, işçilərin bildirdiyi aqressiv davranış işdə əhəmiyyətli stress mənbəyinə çevrildiyi üçün, bu problem 1980-ci illərdən bəri tədqiqatçıların və hökumətlərin ciddi diqqətini çəkmişdir. Dünyada təhlükəsizlik və əmək gigiyenası qanunvericiliyinə uyğun olaraq, iş yerində təqib və təhqir əsas psixososial təhlükələr hesab olunur.

Elektron təqib (ing. Electronic Harassment), qurbanı təqib etmək üçün elektromaqnit dalğalarından istifadə olunması barədə sübut edilməmiş iddiadır. Psixoloqlar bu cür təqibə məruz qaldığını iddia edən şəxsləri dəstəkləyən onlayn icmalarda eşitmə hallüsinasiyaları, paranoyak pozuntular və digər psixi pozuntuların əlamətlərini aşkarlamışlar.

İcarəyə verənin təqibi, bir və ya bir neçə kirayəçini könüllü olaraq kirayə müqaviləsini ləğv etməyə təşviq etmək məqsədilə, onlar üçün qəsdən qeyri-rahat şəraitin yaradılmasıdır. Bu strategiya tez-tez tətbiq edilir, çünki bu, baha başa gələn məhkəmə xərclərindən və potensial çıxarılma (evdən qovulma) problemlərindən qaçmağa imkan verir. Bu cür hərəkətlər, kirayə haqqına nəzarət qanunlarının tətbiq edildiyi, lakin bu tənzimləyici qiymətlərin bir müqavilədən digərinə birbaşa keçməsinə icazə verilməyən regionlarda yayılmışdır ki, bu da icarəyə verənlərə daha yüksək qiymətlər təyin etməyə imkan verir.

Bəzi yurisdiksiyalarda icarəyə verənin təqibi xüsusi cəza tədbirləri ilə cəzalandırılır, lakin bəzi hallarda cəzanın tətbiqi çətinləşə bilər. Lakin, əgər cinayət bu prosesdə törədilirsə və yuxarıda təsvir olunanlara oxşar niyyətlər sonradan məhkəmədə sübut edilirsə, bu niyyətlər bir çox yurisdiksiyalarda ağırlaşdırıcı hal kimi tanına bilər ki, bu da qanun pozucusuna daha sərt cəza verilməsinə səbəb olur.

Bəzi yurisdiksiyalarda cinayət hesab olunan və icarəyə verənin təqibi sayılan davranışlara nümunələr: poçt məktubunun açılması və ya saxlanılması, şəxsin evinə icazəsiz daxil olma, onun əşyalarının götürülməsi və ya zədələnməsi, eləcə də aqressiv və qorxuducu ifadələr və ya davranış. İcarəyə verənlər, bəzi yurisdiksiyalarda təqiblə bağlı daşıdıqları hüquqi məsuliyyətin kirayəçilərinin başqa şəxsləri təqib etməməsini təmin etməyə də aid olduğunu bilməlidirlər.

Birləşmiş Krallıq, ABŞ, Kanada, Avstraliya və bir çox ölkələrdə hər cür təqib və zorakılığı qadağan edən qanunlar qəbul olunmuşdur.

Avropa Parlamenti iş yerində seksual təcavüzdən qorunmaq haqda qanun layihəsini təsdiq etmişdir.

t