Türkiyədə uyğurların təqibi

Türkiyə Çindəki repressiyalardan qaçan bir çox uyğur üçün təhlükəsiz sığınacaq kimi tanınırdı. Rəcəb Tayyib Ərdoğanın özü ilk növbələrdə Çinin Sincandakı siyasətini soyqırım adlandırmışdır. Buna baxmayaraq, 2010-cu illərin sonlarında türk milliyətçi və anti-Qərb baxışlarına keçid edən zaman o, Türkiyəni Qərbdən uzaqlaşdırmışdır, daha çox Çin və Rusiyaya meyil göstərmişdir, hətta Çini və onun Sincan siyasətini tənqid etməyi dayandırmışdır.^[1] Uyğurlar əvvəlki kimi Türkiyədə böyük etiraz aksiyalarına ev sahibliyi edə bilməmişdilər. Ərdoğan Çinin azlıqlara qarşı siyasətini yüksək qiymətləndirmişdir.^[2] 2015-ci ildə Ərdoğan Sincandakı uyğurların "terror fəaliyyətlərini" pislədiyini bəyan etmişdir, buna görə Dünya Uyğur Konqresinin tənqidinə məruz qalmışdır.^[3] 2017-ci ildə Türkiyə hökuməti^[1][4] Böyük Britaniya^[5][6] və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının oxşar təyinatlarından sonra Şərqi Türküstan İslam Hərəkatını rəsmi olaraq terror təşkilatı elan etmişdir.^[7]

Təzyiqlər 2020 və 2021-ci illərdə şiddətlənmişdir.^[8] Minlərlə uyğur hədəf alınacağından qorxaraq Türkiyəni tərk etmiş və Avropaya getməyə başlamışdır. Onlar həmçinin, Ərdoğanı uyğurlara qarşı susduğuna, lakin dünyadakı digər müsəlmanları müdafiə etməyə tələsdiyinə görə tənqid etmişdilər.^[9][10] Mövlud Çavuşoğlu iddia etmişdir ki, Türkiyə heç vaxt uyğurlar üzərində Çini seçməyəcək, baxmayaraq ki, onun siyasi müxalifəti onu seçiciləri cəlb etmək cəhdi kimi tez rədd etmişdir.^[11] 2023-cü ildə uyğur fəallar Ərdoğana və onun siyasətlərinə etirazlarını davam etdirmişdilər.^[12]

Uyğur icması 2014-cü ildən sonra Türkiyədə yaşamaq icazəsi və ya vətəndaşlıq almağın çətinləşdiyindən şikayətlənmişdir. Onların bəzi evlərinə basqın edilmiş, yüzlərlə insan həbs olunmuş və Çinə deportasiya edilmişdir.^[13]

2020-ci ildə uyğurlar NPR ilə müsahibələrində çoxlu sayda pis rəftar və müntəzəm həbslər barədə məlumat vermişdilər. İstanbuldakı bəzi uyğurlar NPR-ə bildirmişdilər ki, onlar Türkiyə polisindən və Çindən gələn xarici təzyiqlərdən qorxurlar.^[14]

Ərdoğan Türkiyədə uyğurlara qarşı repressiyaya başlamış, bir çoxlarını gəldikləri ölkələrə deportasiya etmişdir, oradan da Çinə təhvil vermişdir.^[15][16] 2021-ci ildə Amerika Uyğur Assosiasiyasının prezidentinin sözlərinə görə, deportasiya edilən uyğurlar adətən Tacikistan kimi üçüncü tərəflər vasitəsilə Çinə ekstradisiya edilir.^[17]

2017-ci ildə Çin Türkiyə ilə hər iki ölkədə axtarışda olan şəxslərin ekstradisiyasına dair sazişi ratifikasiya etmişdir. Türkiyə bunu ratifikasiya etməsə də, uyğurların məxfi ekstradisiyasına dair iddialar var.^[18] 2021-ci ildən etibarən türk xalqları haqqında fikirləri ilə tanınan MHP uyğur məsələsi ilə bağlı geniş danışmamış və təklif olunan Çin–Türkiyə ekstradisiya müqaviləsinə heç bir etiraz bildirməmişdir.^[17]