Türkiyə kinosu və ya Yeşilçam Türkiyə filmləri incəsənəti və sənayesinə aiddir. Bu, Türkiyə mədəniyyətinin mühüm tərkib hissəsidir və son illər ərzində çiçəklənmişdir. Son vaxtlar Ərəb dünyasında və nadir hallarda, Birləşmiş Ştatlarda maraqla qarşılanır. Osmanlı imperiyasında nümayiş etdirilən ilk film Lümyer qardaşlarının çəkdiyi La-Sota vağzalına qatarın gəlməsi filmi idi. Türkiyə istehsalı olan ilk film rejissoru Fuat Uzkınay olan və çəkilişi 1914-cü ildə tamamlanmış Ayastefanosdakı rus abidəsinin yıxılması adlı sənədli filmdir. Türkiyədə ilk səsli film 1931-ci ildə nümayiş etdirilmişdir.
| Türkiyə kinosu | |
|---|---|
 | |
| Ekran sayı | 2,093 (2012)[1] |
| Əsas distribyutorlar | United International Pictures 34.8% Warner Bros. 21.9% Tiglon 18.9%[2] |
| İstehsal olunan bədii filmlər (2012)[3] | |
| Cəm | 61 |
| Buraxılış sayı (2012) | |
| Cəm | 43,935,763 |
| • Adambaşına düşən | 0.6 (2012)[4] |
| Milli filmlər | 20,487,220 (47.0%) |
| Ümumi gəliri (2012)[1] | |
| Cəm | 234 milyon $ |
| Milli filmlər | 109 milyon $ (46.6%) |
|
.jpg)
Osmanlının kinoteatrla tanışlığı ilk dəfə 1895-ci ildə baş vermişdir. Lümyer qardaşların çəkdiyi La-Sota vağzalına qatarın gəlməsi filminin, 29 dekabr 1895-ci ildə, Parisdəki ilk nümayişindən təxminən bir il sonra, bir alman yəhudisi olan Ziqmund Uenberq tərəfindən, İstanbulda Qalatasarayda bir barda göstərilməsi ilə Türk cəmiyyəti kinoteatrla tanış olmuşdur.
Türkiyədə xalqa açıq ilk kinoteatr 19 mart 1910-cu ildə, İstanbulda Şahzadəbaşında[türk.] "Milli Kino" adı altında fəaliyyətə başlamışdır. O zaman İstanbul liseyində film nümayişləri keçirən komanda maddi imkan taparaq ikinci Türk kinoteatrını Əli Əfəndi Filmlərini açmışdır. Türkiyədə kinoteatrın təşəkkülü Birinci Dünya müharibəsi dövründə baş vermişdir. Alman ordularının, filmləri bir təbliğat amili kimi və əsgərlərin təhsili üçün istifadə etdiyini görən, dövrün Osmanlı İmperiyası Ali Baş Komandan Vəkili və Hərbi Naziri vəzifələrini davam etdirən Ənvər Paşa, kino faktının əhəmiyyəti hiss etmiş və 1915-ci ildə Mərkəzi Ordu Kinoteatr Dairəsini (MOSD) quraraq, Türk kinoteatrının təşəkkülünün əsasını qoymuşdur. MOSD-nin yaradılması və sonrakı dövrdə istehsal olunan hekayəli filmlər kino tarixi üçün o illərin ən mühüm inkişafı idi.[6] Həmin dövrdə Fuad Uzkınayın çəkdiyi Ayastefanosdakı rus abidəsinin yıxılması adlı sənədli film Türkiyə kinosunun ilk əsəri olaraq 14 noyabr 1914-cü ildə ekrana girmişdir.150 metrlik sənədli film olaraq çəkilən filmin günümüzə heç bir surəti gəlib çatmamışdır.[7]
1916-cı ildə Müdafiə Milliyə Cəmiyyətidə[türk.] alınan qərarla kino fəaliyyətinə başlanılmış, Almaniyadan gətirdiyi alətlərlə film çəkilişlərinə başlayan cəmiyyət, müharibədən görüntülərin də yer aldığı filmlər hazırlamışdır.
İlk mövzulu Türk filminin, hər ikisi də 1917-ci ildə Müdafiə Milliyə Cəmiyyəti tərəfindən çekilen, 3 Pəncəvə ya Casus adlı filmlər olduğu barədə mübahisələr var. Əslində Türkiyə kinosunda ilk süjetli film sınağı Leblebici Horhor Ağa olmasına baxmayaraq film aktyorların birinin ölməsi səbəbi ilə tamamlanmamışdır. İkinci film isə Hümmət Ağanın İzdivacı olmasına baxmayaraq, filmin aktyorları Çanaqqala müharibəsində iştirak etdiklərindən çəkilişlər ancaq 1918-ci ildə tamamlanmışdır.[8]
1919-cu ildə çəkilmiş və rejissoru Əhməd Fehim olan Dayə adlı film senzuraya məruz qalan ilk Türk filmidir. Türkiyə kinosunda ilk komediya filmi seriyasına isə 1917-ci ildə başlanmışdır. Rejissorluğunu Hüseyn Şadı Karagözoğlunun etdiyi Bican Əfəndi İqtisadçı adlı 1917-ci ildə çəkilmiş Türk komediya filmi böyük maraq görüncə,1921-ci ildə Bican Əfəndi Məktəb müəllimi və elə həmin ildə Bican Əfəndinin yuxusu adlı komediya filmləri çəkilmişdir.
Bu dövrdə Türk Kinoteatrlarının ilk səsli filmi, Türkiyə, Misir və Yunanıstanın birlikdə istehsalə olan İstanbul Küçələrində filmi çəkilmişdir. Bundan başqa ilk qısametrajlı film də bu dövrdə çəkilmişdir.1931–1950 illəri arasındakı ən mühüm hadisə Türkiyə kinosu Cəmiyyəti tərəfindən təşkil olunan müsabiqə olmuşdur. Yarışda Şakir Sırıqlının Unudulan Sirr filmi "ən gözəl film" seçilmişdir.1949-cu ildə çəkilən Fəryad filmi ilk Türk qorxu filmi, 1953-cü ildə çəkilən Xalçaçı Qız filmi isə çəkilən ilk rəngli Türk filmi olmuştur.
Türkiyə kinosu tarixindəki 2-ci müsabiqə bu dövrdə İstanbul Yerli Film Müsabiqəsi adı altında keçirilmişdir. Həmçinin qapalı kinoteatrların yaradılması və rəngli filmlərin çəkilməsi ilə Türk kino tarixində böyük bir mərhələ başlanmışdır. İstehsal olunan film sayının 789-a çatdığı bu illərdə, baş verən bütün bu proseslərin işığında, 1963-cü il istehsalı olan Susuz Yaz filmi beynəlxalq festivallarda mwkafat alan ilk Türk filmi olmuşdur.
Bu dövrün göstəricilərə baxdıqda, ağ-qara filmlərin rəngli filmlərin arxasında qaldığı görsənir. Bundan başqa, bu illərdə cizgi filmləri ilə bağlı işlər görülmüş və yarışlar keçirilmiş, xarici film festivallarında uğurlar və beynəlxalq sahədə mükafatlar əldə edilmişdir.
- Prades Film Şənliyində alınan xüsusi mükafat.
- Nantın Film Şənliyində jüri xüsusi mükafatı.
- Haaqa Film Şənliyində alınan mükafat.
- Beynəlxalq Milan Film Sərgisində Ömər Qovurun çəkdiyi Yusif və Kənan filminin aldığı böyük mükafat.
Bu dövrdə ağ-qara filmlər tarixə qarışmışdır. Xarici romanlar və abidələr Türkcəyə tərcümə olunaraq filmə çevrilmişdir. Həmçinin Toronto Kino Fondu və Ottava Səfirliyinin dəstəyi ilə Türkiyədə ilk kütləvi film nümayişi keçirilmiş və beləliklə Türkiyə kinosu qloballaşma mövzusunda ilk addımını atmışdır.
- Atıf Yılmaz
- Bilge Olgaç
- Caner Alper
- Çağan Irmak
- Ertem Eğilmez
- Ertem Göreç
- Fatih Akın
- Fərzan Özpətək
- Halit Refiğ
- Hulki Saner
- Kartal Tibet
- Kerem Topuz
- Kutluğ Ataman
- Lütfi Ömer Akad
- Mehmet Binay
- Memduh Ün
- Metin Erksan
- Nejat Saydam
- Nesli Çölgeçen
- Nuri Bilge Ceylan
- Osman Fahir Seden
- Osman Sınav
- Ömer Kavur
- Tekin Girgin
- Reha Erdem
- Remzi Aydın Jöntürk
- Semih Kaplanoğlu
- Sinan Çetin
- Süreyya Duru
- Şerif Gören
- Tomris Giritlioğlu
- Tunç Başaran
- Türker İnanoğlu
- Ümit Ünal
- Yavuz Özkan
- Yavuz Turgul
- Yeşim Ustaoğlu
- Yılmaz Güney
- Zəki Dəmirkubuz
- Zəki Ögtən
- Adile Naşit
- Ahmet Mekin
- Ajda Pekkan
- Ali Poyrazoğlu
- Aliye Rona
- Altan Günbay
- Atilla Ergün
- Avni Dilligil
- Aydemir Akbaş
- Ayhan Işık
- Ayla Algan
- Ayşen Gruda
- Aytaç Arman
- Ayten Gökçer
- Baki Tamer
- Bedia Muvahhit
- Belgin Doruk
- Bilal İnci
- Bulut Aras
- Bülent Ersoy
- Bülent Kayabaş
- Cahide Sonku
- Cüneyt Arkın
- Cüneyt Gökçer
- Çolpan İlhan
- Defne Yalnız
- Deniz Gökçer
- Ediz Hun
- Ekrem Bora
- Erdal Özyağcılar
- Erol Büyükburç
- Erol Evgin
- Erol Günaydın
- Erol Taş
- Eşref Kolçak
- Faruk Peker
- Fatma Girik
- Fikret Hakan
- Filiz Akın
- Gazanfer Özcan
- Göksel Arsoy
- Göksel Kortay
- Gönül Ülkü
- Gönül Yazar
- Gülşen Bubikoğlu
- Hakan Balamir
- Hakkı Kıvanç
- Hale Soygazi
- Halil Ergün
- Halit Akçatepe
- Hazım Körmükçü
- Hulusi Kentmen
- Hülya Koçyiğit
- Hüseyin Baradan
- Hüseyin Peyda
- Itır Esen
- İbrahim Tatlıses
- İzzet Günay
- Kadir İnanır
- Kartal Tibet
- Kemal Sunal
- Kenan Pars
- Kerim Afşar
- Kerem Yılmazer
- Lale Belkıs
- Leman Çıdamlı
- Levent Kırca
- Leyla Sayar
- Meral Orhonsay
- Meral Zeren
- Metin Akpınar
- Metin Serezli
- Muhterem Nur
- Muzaffer Tema
- Müjdat Gezen
- Müjde Ar
- Münir Özkul
- Mürüvvet Sim
- Müşfik Kenter
- Nebahat Çehre
- Necla Nazır
- Nejat Gürçen
- Neriman Köksal
- Nevra Serezli
- Nilüfer Aydan
- Nisa Serezli
- Nubar Terziyan
- Nur Sürer
- Orhan Gencebay
- Orhan Günşiray
- Oya Aydoğan
- Oya Başar
- Öztürk Serengil
- Parla Şenol
- Perihan Savaş
- Perran Kutman
- Sadri Alışık
- Salih Güney
- Sami Hazinses
- Selda Alkor
- Selin Naşit
- Selma Güneri
- Semra Sar
- Sevda Ferdağ
- Sezer Sezin
- Suna Pekuysal
- Suna Selen
- Suzan Avcı
- Şener Şen
- Şevket Altuğ
- Talat Bulut
- Tarık Akan
- Tekin Akmansoy
- Tijen Par
- Tuncel Kurtiz
- Türkan Şoray
- Vahi Öz
- Yıldız Kenter
- Yılmaz Güney
- Yılmaz Köksal
- Zeki Alasya
- Zeki Müren
- Zerrin Arbaş
- Zeynep Değirmencioğlu
- Adı Vasfiye
- Anayurt Oteli
- Ayna
- Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (film)
- Duvar
- Gelin
- Gəmidə
- Hababam Sinfi serialı
- Koroğlu
- Kübar Feyzo (film)
- Malqoçoğlu Cem Sultan
- Mədən
- Muhsin Bəy
- Məsumluq
- Piano Piano Bacaksız (film)
- Sənə layiq deyiləm
- Selvi Boylum, Al Yazmalım
- Sevmek zamanı
- Susuz Yaz
- Sürü
- Süt qardaşları
- Tosun Paşa
- Uçurtmayı Vurmasınlar
- Umut
- Uzak
- Vesikalı Yarim (film)
- Vizontele serialı
- Yazgı
- Yılanların Öcü
- Yol
- Züğürt Ağa
- 3 Dev Adam
- Ayşecik serialı
- Hababam Sınıfı serialı
- Kemal Sunal filmləri
- Kilinka: Soy ve Öldür
- Malkoçoğlu serialı
- Nuri Alço filmləri
- Tarkan serialı
- Turist Ömer serialı
- Yıkılmayan Adam
- A.R.O.G
- Eşq təsadüfləri sevər
- Ov mövsümü
- Atam və Oğlum
- Bəyaz Mələk
- Beynəlmiləl
- Beyza'nın Kadınları
- Celal ilə Ceren
- CM101MMXI Fundamentals
- Çakallarla Dans
- Çakallarla Dans 2: Hastasıyız Dede
- Düğün Dernek
- Eşkıya
- Eyyvah Eyvah
- Eyyvah Eyvah 2
- Eyyvah Eyvah 3
- Evim sənsən
- Fəth 1453
- G. O. R. A.
- Günəşi gördüm
- Hababam Sinfi Əsgərlikdə
- Hababam Sinfi Üç Yarım
- Hoqqabaz
- İssiz adam
- Kabadayı (film)
- [[Xain Bizans]]
- Qarpız qabığından gəmiler düzəltmək
- İtirəmlər klubu
- Kəpənəyin yuxusu
- Qurdlar vadisi Fələstin
- Qurdlar vadisi İraq
- Muro:Lənət olsun içimdəki insan sevgisinə
- Nəfəs:Vətən sağ olsun
- Nyu-yorkda Beş Minarə
- Organize İşler
- Recep İvedik
- Recep İvedik 2
- Recep İvedik 3
- Recep İvedik 4
- Salam (film)
- İmtahan
- Vizontele
- Vizontele Tuuba
- Yahşi Qərb
- ↑ 1 2 "Market Study - Turkey" (PDF). German Films. 12 November 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 November 2013.
- ↑ "Table 6: Share of Top 3 distributors (Excel)". UNESCO Institute for Statistics. 24 December 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 November 2013.
- ↑ "Box-Office". General Directorate of Cinema. 12 November 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 November 2013.
- ↑ "Annual Report 2012/2013" (PDF). Union Internationale des Cinémas. 10 November 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 November 2013.
- ↑ "www.hayal-et.org/i.php/site/building/direkleraras". 2016-04-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-24.
- ↑ "www.kameraarkasi.org/sinema/makaleler/ordununrolu.html". 2013-06-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-24.
- ↑ http://www.sondevir.com/?aType=haber&ArticleID=35209 Arxivləşdirilib 2014-03-04 at the Wayback Machine sondevir. 12 Kasım 2011. Erişim tarihi: 25 Aralık 2012.
- ↑ "İlk Türk filmi 97 yıl önce vizyona girdi" Arxivləşdirilib 2015-09-23 at the Wayback Machine odatv. 06.11.2010. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2013
- Türk Sinemaları Web Sitesi
- Ankara Uluslararası Film Festivali Resmi Sitesi
- İzmir Kısa Film Festivali Resmi Sitesi Arxivləşdirilib 2015-11-06 at the Wayback Machine
- Uçan Süpürge Film Festivali Resmi Sitesi Arxivləşdirilib 2015-02-07 at the Wayback Machine
- Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali Resmi Sitesi Arxivləşdirilib 2018-09-01 at the Wayback Machine
- Uluslararası İstabul Film Festivali Resmi Sitesi
- Uluslararası Mardin Film Festivali Resmi Sitesi
- Sinema Türk Veritabanı
- Türk Sineması Eksenli Aylık Sinema Dergisi
- Ticari Başarı Sağlayan Filmler Arxivləşdirilib 2013-06-05 at the Wayback Machine