Tükcüklüçiçək gəvən (lat. Astragalus dasyanthus) — bitkilər aləminin paxlaçiçəklilər dəstəsinin paxlakimilər fəsiləsinin gəvən cinsinə aid bitki növü.
| Tükcüklüçiçək gəvən | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Tükcüklüçiçək gəvən |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
| ||||||||||
Çoxillik ot bitkisidir. Gövdəsi çoxsaylı, yatmış, düzqalxan və ya azca qalxan olub, uzunluğu 40 sm-dir. Yarpaqları növbəli, cüt olmayan lələkyarpaqlı, saplaqlı, uzunluğu 12-20 sm olmaqla, 12-14 cüt yarpaqcıqlardan ibarətdir. Yarpaqcıqları demək olar ki, oturaq, uzunsov-oval və ya uzunsov-neştərşəkilli, uzunluğu 15-20 mm, eni isə 6 mm-dir. Yalançı zoğu neştərşəkilli və itiucludur. Hamaşçiçəkləri sıx, başcıqlı, adətən 15-20 mm, açıq sarı, kəpənəkçiçək taclı olmaqla, zəngvari kasacığı vardır. Bitkinin çiçək tacının bütün hissəciklərində ağımtıl və ya sarımtıl tükcüklər vardır.
Yuxarı və orta dağlıq ərazilərində, bozqır zonalarda və pöhrəliklərdə yayılmışdır.
Kütləvi çiçəkləmə dövründə (iyun-iyul), oraq və ya bıçaqla kəsmək lazımdır. Yabanı tükcüklü gəvən tam çiçəkləmə dövründə xammal olaraq bütöv çiçəkləri çiçək altlığı ilə birlikdə toplanılır. Xammal kölgəli yerlərdə brezent və çadır üzərində 5-7 sm qalınlığında sərilməli, yaxşı ventiliyasiyalı çardax və naveslərdə və ya 50-55оС-də quruducu şkafda qurudulmalıdır.
Yarpaqlı gövdəsinin uzunluğu 20 sm olub, çiçəklidir. Bitkinin bütün hissələri, xüsusən kasacığı uzun, yumşaq, ağımtıl tükcüklərdən ibarətdir. Gövdəsi qabırğalı, qalınlığı 3 mm-ə qədər olub, içiboş, oyuqdur. Yarpaqları cüt olmayan mürəkkəb lələkyarpaqlı, uzunsaplaqlı, uzunluğu 12-20 sm olmaqla, 12-14 cüt yarpaqcıqlardan ibarətdir. Yarpaqcıqları demək olar ki, oturaq, uzunsov-oval və ya uzunsov-neştərşəkilli, uzunluğu 15-20 mm, eni isə 6 mm-dir. Yalançı zoğu neştərşəkilli və itiucludur. Hamaşçiçəkləri sıx, başcıqlı, adətən 20 mm, açıq sarı, kəpənəkçiçək taclı olmaqla, zəngvari kasacığı vardır. Bitkinin çiçək tacının bütün hissələri ağımtıl və ya sarımtıl tükcüklərdən ibarətdir. Yuxarı və orta dağlıq ərazilərində, bozqır zonalarda və pöhrəliklərdə rast gəlinir. Kütləvi çiçəkləmə dövründə (iyun-iyul), iti oraq və ya bıçaqla kəsmək lazımdır. Çiçəkləri qonur-gümüşü, yarpaqları gümüşü-yaşıl olub, özünəməxsus iyli və şirin dadlıdır. Kasacığı zəngvari, 5 ədəd bizvarı dişciklidir. Çiçək tacı kəpənəkçiçək, erkəkciyi 10 ədəd olmaqla, 9-u bitişik, 1-i isə sərbəstdir.
Tərkibində flavanoidlər (kempferol, kverçetin, izoramnetin, astraqalozid), aşı maddələri, kumarinlər, aminturşular, vitaminlər, α-tokoferol (vitamin E) və triterpenli qlükozidlər - daziantozid, daziantogen törəmələri (tsikloartan sırası) tapılmışdır. Selen 1,5mq% olur. Makro və mikroelementər (kalsium, silisium, alüminium, dəmir, maqnezium, kobalt, sink, mis, manqan, molibden, xrom) vardır.
Hipotenziv, sedativ dərmanlar. Farmakoloji təsirə malik bioloji aktiv maddələrlə zəngindir. Bu bitkidən alınan preparatlar möhkəmləndirici, hipotenziv, damargenişləndirici, kardiotonik və diuretik təsirə malikdir. Kardiotonik qlükozidlər koronar damarları və böyrək damarlarını genişləndirərək diurezi artırır. Eksperimental yolla öyrənilmişdir ki, gəvən beyin qan dövranını yaxşılaşdırır. Hipotenziv effekti diurezin çoxalması böyrək hemodinamikasının yaxşılaşmasına və yumaqcıqlarda filtrasiyanın artması hesabına baş verir. Tərkibində α-tokoferol (vitamin E) və selen çox olduğundan əzələlərin iş qabiliyyətini artırır və qanın laxtalanma sistemini normallaşdırır.
Bitkinin dəmləməsindən hipertoniyada, xroniki ürək-damar çatmamazlıqlarında, koronar damarların spazmında, kəskin və xroniki nefritlərdə tətbiq edilir.
- Alopecias dasyanthus (Pall.) Steven
- Tragacantha dasyantha (Pall.) Kuntze
- Astragalus caprinus Pall.
- Astragalus eriocephalus Waldst. & Kit.
- Astragalus marosportensis Lerchenf. ex Schur
- Astragalus pannonicus Schult.