Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinTövlə pavilyonu (türk. Ahır Köşkü, Hasahır, Istabl-ı Âmire) — Türkiyədə, İstanbulun Üsküdar rayonundakı Bəylərbəyi sarayı kompleksinin tərkibində yerləşən tövlə.
| Tövlə pavilyonu | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Növü | tövlə |
| Ünvan | Bəylərbəyi sarayı kompleksi, Üsküdar rayonu, İstanbul |
| Ölkə | |
| Koordinatlar | 41°02′27″ şm. e. 29°02′19″ ş. u. |
| Yenilənib | 1904 · 1951 · 1950-ci illər · 1958 · 1975 · 1989 · 1991 · 1999–2000 · 2002 · 2005 · 2010–2018 |
| Sahibi | Milli Saraylar Müdirliyi[d] |
| Texniki detallar | |
| Struktural sistem | daş işi |
| Material | daş |
| Mərtəbə sayı | 1 |
| Torpaq | 680 m2 |
| Dizayn və konstruksiya | |
| Memar | Sarkis Balyan |
1864-cü ildə tikintisi başa çatmış Bəylərbəyi sarayı ilə birlikdə inşa edildiyi güman edilir. Tikildiyi dövrdə padşahın tövləsi və buraya məsul olan miraxurun yaşayış yeri kimi istifadə edilmişdir. 1924-cü ildə Türkiyə Respublikanın elan edilməsindən sonra qəbul edilən qanunla bina milliləşdirilmiş və idarəçiliyi Türkiyə Böyük Millət Məclisinə verilmişdir. 1925-ci ildən etibarən sarayın digər hissələri kimi Milli Saraylar Müdirliyinin tabeliyinə keçmişdir. 1950-ci illərdə pavilyonun arxa hissəsində yerləşən tövlə mətbəxi və samanlıq Milli Saraylar Müdirliyinə bağlı Mühafizə Bölüyünün şəxsi heyəti üçün yataqxanaya çevrilmişdir. 1964-cü ildə sarayla birlikdə ziyarətə açılmış, lakin 1971-ci ildə bağlanmışdır. 1981-ci ildə sarayın əsas binası yenidən ziyarətçilərə açıldığı halda, Tövlə pavilyonu bağlı qalmışdır. 1985-ci ildə sarayın muzeyə çevrilməsi ilə tikili 5 iyul 1985-ci ildə ziyarətə açılmışdır. Müxtəlif dövrlərdə təmir olunan binanın ən hərtərəfli restavrasiyası 2010–2018-ci illərdə həyata keçirilmişdir.
Tövlə saray kompleksində Set bağlarının cənub qanadında, dördüncü Set bağının hizasında yerləşir. Təxminən şərq-qərb istiqamətində uzanan düzbucaqlı planlı bina iki əsas hissədən ibarətdir: şimal cəbhəsinin orta oxunda çıxıntı edən giriş məkanı və tövlə hissəsi. Daşdan tikilmiş və təkmərtəbəli olan tikilinin giriş hissəsi pavilyon formasında tərtib edilmişdir. Mavr memarlığı üslubunda olan giriş məkanının tavanında çərçivələr arasında həndəsi motivli nəqqaşlıq işləri və təsvirlər mövcuddur. Tövlə hissəsində heyvanlar üçün iyirmi bölmə ayrılmışdır.
Eyni ərazidə əvvəllər yerləşən taxta saray 1861–1863-cü illərdə sökülmüş və onun yerində yeni sarayın tikintisinə başlanmışdır.[2] Saray kompleksində yerləşən dəniz pavilyonlarına bənzər dizayna malik olduğu üçün Tövlə pavilyonunun layihəsinin Sarkis Balyana aid olduğu güman edilir.[3][4] Tikili 1864-cü ildə sarayla birlikdə tamamlanmış və padşahın tövləsi, həmçinin buraya cavabdeh olan miraxurun yaşayış yeri kimi istifadə olunmuşdur. Binanın qarşısında təxminən 386 m2 sahəsi olan göyərçin damı və 29 m2-lik toyuq hini yerləşirdi. Tövlənin 140 m2 sahəsi mal-qara, 138 m2 sahəsi isə atlar üçün ayrılmışdı.[5][6] Sarayın istifadə edilmədiyi dövrlərdə tikili Bəylərbəyi Xəstəxanasının deposu kimi xidmət göstərmişdir.[7] 1904-cü ildə dam örtüyü, heyvanlar üçün bölmələr, döşəmə, qapı və pəncərələr yenilənmiş, həmçinin suvaq və rəngləmə işləri aparılmışdır.[8]
3 mart 1924-cü il tarixli qanunun 9-cu maddəsinə əsasən, xilafətin ləğvindən sonra padşaha məxsus mülklər milliləşdirilmiş və idarəsi Türkiyə Böyük Millət Məclisinə verilmişdir.[9] Nazirlər Şurasının 8 yanvar 1925-ci il tarixli 1371 nömrəli qərarı ilə Bəylərbəyi və Dolmabağça sarayları "Milli Saraylar" adı altında həmin il yaradılmış Milli Saraylar Müdirliyinin tabeliyinə keçmişdir.[10] 1951-ci ildə Tövlə pavilyonunun tavanında yerləşən təsvirlər bərpa olunmuşdur.[11]
1950-ci illərdə arxa hissədə yerləşən mətbəx və samanlıq Mühafizə Bölüyünün hərbi heyəti üçün yataqxanaya çevrilmişdir.[7] 1958-ci ildə növbəti təmir işləri aparılmışdır.[11] 10 iyul 1964-cü il tarixli qərarla saray ziyarətçilərə açılmış,[12] lakin Məclis İdarə Rəisliyinin 14 yanvar 1971-ci il tarixli yazısı əsasında "sabotaj ehtimalı" səbəbilə yenidən bağlanmışdır.[10][13] 1975-ci ildə binanın xarici cəbhəsində suvaq və rəngləmə, daxili cəbhəsində isə dirəklər və dam təmiri aparılmışdır.[11] 28 mart 1981-ci il tarixli qərarla saray yenidən açılmış, lakin Tövlə pavilyonu bağlı qalmışdır.[13] 3 may 1985-ci il tarixli qərarla saray muzey statusu almış və 5 iyul 1985-ci ildə Tövlə və Mərmər pavilyonları ilə birlikdə ictimaiyyətə açılmışdır.[14]
1989-cu ildə hazırlanmış hesabatda taxta dirəklərdə çökmə müşahidə edilmiş, həmin il dirəklərin bir hissəsi, dam örtüyü və arxa hissəni əhatə edən dayaq divarı təmir olunmuşdur. 1991-ci ildə giriş məkanının damı və zədələnmiş tavan bəzəkləri bərpa edilmişdir. 1999–2000-ci illərdə divar daşları və suvaqları, giriş damının qurğuşun örtüyü, qapı və pəncərələrin taxta hissələri, həmçinin arxa həyətin drenaj sistemi və daş döşəmələri yenilənmişdir. 2000-ci illərin əvvəllərində hovuz təmir olunmuş, çürümüş su kəmərləri və damdakı yağış axıdıcıları dəyişdirilmişdir. 2002 və 2005-ci illərdə əlavə təmir işləri aparılmış,[15] 2010–2018-ci illərdə isə binanın daxili və xarici cəbhəsində bütün elementləri əhatə edən hərtərəfli restavrasiya həyata keçirilmişdir.[16][17] Bu tikili Topqapı sarayı və Ulduz sarayının tövlələri ilə birlikdə günümüzə qədər qorunub saxlanılan üç padşah tövləsindən biridir.[18]
Bəylərbəyi sarayının tərkibində olan Set bağlarının cənub qanadında, rampa ilə ayrılmış dördüncü Set bağı istiqamətində düzən bir ərazidə yerləşən Tövlə pavilyonu (türk. Ahır Köşkü) funksiyasına görə mənbələrdə "Hasahır", "Istabl-ı Âmire" adları ilə də tanınmışdır.[3][19][5] Tikilinin şimalında Mərmər pavilyonu və bağ hovuzu, şərq və cənubunda isə hərbi qurğular yerləşir.[20] Daşdan inşa edilmiş bu təkmərtəbəli tikili Mavr memarlığı üslubunda tərtib olunmuşdur. 680 m2 zəmin sahəsinə malik olan pavilyon şərq-qərb istiqamətində uzanan düzbucaqlı planlı tövlədən və onun şimal cəbhəsinin orta oxunda yerləşən, beş kənarı çıxıntılı səkkizbucaqlı planlı giriş məkanından ibarətdir. Düzbucaqlı hissə qırma damla örtülmüş, cənub cəbhəsinin orta oxunda isə yarımdairəvi çıxıntı yerləşdirilmişdir.[21][22]
Giriş məkanının ön cəbhəsində çıxıntılı hissə beş kənardan soğanvari tağlarla yüksəldilmişdir. Tağların davamı olan sinir tağtavanları ortada birləşərək taxtadan hazırlanmış və üstü qurğuşunla örtülmüş çadırvari damla tamamlanmışdır. Tağları əhatə edən profilli mərmər çıxıntılar kənarlarda birləşərək aşağıya doğru oxşəkilli motivlərlə bitir və onların arasında yağış novları yerləşdirilmişdir. Çıxıntıların frontonlarında yəhər, cilov, qamçı, üzəngi kimi at qoşqu dəstinə aid elementlərin relyef təsvirləri yerləşdirilmişdir. Şimala baxan cəbhədə dörd pilləli, iki qollu mərmər pilləkən vasitəsilə daxil olunan qapı, digər tərəflərdə isə bir pəncərə mövcuddur. Qapı və pəncərələr at nalı formalı tağlara malikdir, həmçinin taxtadan hazırlanmışdır. Hər birini əhatə edən düzbucaqlı çərçivə kənarlarda davam edərək bütün giriş hissəsini birləşdirir.[23][24]
Girişin hər iki tərəfində yerləşən tövlə bölmələrinin ön cəbhələrinin yuxarı hissələrində bərabər aralıqlarla beş dairəvi pəncərə açılmışdır. Mərmər çərçivəli bu pəncərələrin yuxarısından keçən profilli mərmər çıxıntı hər bir pəncərədən yuxarıya doğru qalxaraq oxvari motivlərlə tamamlanır. Binanın qərb və şərq cəbhələrinin orta oxlarında da oxşar üslubda, lakin daha iriölçülü və atların istifadəsinə uyğunlaşdırılmış qapılar yerləşdirilmişdir. Bu qapıların hər iki tərəfində şimal cəbhəsindəki pəncərələrlə eyni tipli pəncərələr vardır. Qapı və pəncərələri əhatə edən çərçivə ilə profilli zolaq bu cəbhələrdə seqmental tağ formasında işlənmişdir. Cənub cəbhəsinin yarımdairəvi çıxıntısında beş, onun hər iki tərəfində isə dörd düzbucaqlı, yarımdairəvi tağlı və mərmər çərçivəli pəncərə bərabər aralıqlarla düzülmüşdür. Bu cəbhənin yuxarı hissəsində də digər cəbhələrdə olduğu kimi profilli mərmər çıxıntı ilə işlənmiş dam karnizi yerləşir.[25]
Təxminən 32 m2 sahəni əhatə edən səkkizbucaqlı planlı giriş məkanı pavilyon üslubunda inşa edilmişdir. Onun tövlə bölməsinə baxan üç cəbhəsində xarici fasadda olduğu kimi at nalı formalı tağlardan ibarət aralıqlar yerləşdirilmişdir: orta oxdakı aralıq taxta və şüşədən hazırlanmış qapıya açılır, digər ikisi isə pəncərə funksiyasını daşıyır. Zəmin Milad ağacı motivli parket ilə örtülmüş, divarlar suvaqlanaraq ağardılmışdır.[26][27]
Tavanın bədii tərtibatında rozetka motivli, qızıl suyuna verilmiş tirlərdən ibarət çərçivələr daxilində nəqqaşlıq kompozisiyaları və təsvirlər işlənmişdir. Mərkəzdə palmetta sırası və aralarında dairələr olan bordür ilə sərhədlənmiş bir dairə yerləşir. Bu dairəni mavi zəmin üzərində atlamalı düzülüşdə təsvir olunmuş sarı rəngli qozalaq və qırmızı doldurmalı sarı lalə motivləri əhatə edir. Onu səkkiz trapesiya formalı çərçivə dairəvi şəkildə çevrələyir. Açıq yaşıl zəmin üzərində sarı naxışlarla işlənmiş bordür həm bu trapesiyaları bir-birindən ayırır, həm də bütövlükdə tavanı hüdudlayır. Bordürdə rozetkalı kvadrat və çiçəkli dairələr ardıcıl şəkildə düzülərək rumi və keçid motivləri ilə birləşdirilmişdir.[28][29]
Trapesiya formalı çərçivələrin ikisində gerb təsvirləri, altısında isə heyvanlar arasında mübarizəni təsvir edən səhnələr əks olunmuşdur. Hər bir kompozisiya gilyoşe formalı bordürlə haşiyələnmişdir. Şərqdəki çərçivədə Osmanlı bayraqları, aypara və ulduz, tuğra, nizə, mızraq, at dəsti və Əziziyyə fəsi təsvirləri birlikdə işlənmişdir. Qərbdəki çərçivədə bayraq, tuğ, qalxan, nizə, süvari başlığı və at dəsti yer alır. Hər iki tərəfdəki boşluqlar naturalist çiçək və yarpaq təsvirləri ilə doldurulmuşdur.[28][30]
Altı heyvan təsvirli çərçivənin mərkəzində dairəvi medalyonlar yerləşir. Giriş qapısı üzərindəki medalyonda ay işığında döyüşən iki fil təsvir olunmuşdur. Onun şərqində palma ağacları fonunda aslana hücum edən fil, qərbində isə pələng qarşısında dayanan at təsvirləri mövcuddur. Tavanın cənub hissəsində zürafə ilə pələngin qayalıq fonunda mübarizəsi əks olunmuşdur. Bu sahənin şərqində dəvəquşlarının aslanla savaşı, qərbində isə şah qaldırmış at və bir tayın təsviri işlənmişdir. Medalyonların yuxarı hissəsində oxvari bitən düzbucaqlı kartriclərdə çiçək buketləri, aşağı hissəsində isə istiridyə motivləri yerləşdirilmişdir. Ətraflar yaşıl zəmin üzərində qırmızı və sarı rəngdə, barokko üslubunda qıvrım budaq və yarpaq motivləri ilə bəzədilmişdir.[28][30] İncəsənət tarixçisi Məsud Dündar heyvan təsvirlərinin "vəhşi Afrikanı xatırladan ekzotik üslubda" və orientalist təsirlərlə işlənmiş olduğunu, onların memarlıqla "uyğunluq" yaratdığını bildirmişdir.[31] Şule Yum bu təsvirlərin "XVI əsr İran miniatürlərini xatırlatdığını" vurğulamışdır.[32]
Divarların yuxarı hissəsi pilləli çıxıntı ilə tavana birləşdirilmişdir. Bu keçid zonası bitki motivli profilli tirlərlə örtülmüşdür. Onun altında yerləşən bordürün ön üzündə ardıcıl tağ sıraları və stilizə olunmuş motivlər, alt üzündə isə qırmızı və mavi zəmin üzərində sarı rənglə işlənmiş həndəsi naxışlar görünür. Daha geniş bordürdə profilli çıtalarla sərhədlənmiş palmett və istiridyə motivləri qırmızı, mavi, sarı və yaşıl rənglərlə işlənmiş, palmettaların mərkəzinə qozalaq, kənarlarına isə üslublaşdırılmış yarpaq təsvirləri əlavə edilmişdir. Tavan ətəyinin ən aşağı hissəsini mavi zəmin üzərində sarı rəngli səkkizqollu ulduz motivləri ilə bəzədilmiş tağ haşiyələyir.[33][34]
Giriş məkanının arxasında yerləşən üç pilləli, iki tərəfli mərmər pilləkən tövlə bölməsinə çıxışı təmin edir. Təxminən şərq–qərb istiqamətində uzanan düzbucaqlı planlı bu bölmənin cənub divarının orta oxunda xaricə doğru yarımdairə formalı çıxıntı yerləşdirilmişdir. Giriş oxu üzərində yerləşən yarımdairənin mərkəzində altıbucaqlı mərmərdən hazırlanmış hovuz qurulmuşdur. Çıxıntının beş pəncərəsindən mərkəzidəki hər iki tərəfdə bir at başı büstü yerləşdirilmişdir.[35][24]
Məkan daxili üç səhnə bölünmüşdür. Bu bölgü bərabər aralıqlarla düzülmüş iki sıra silindrik taxta dirəklər və onların daşıdığı dam örtüyü ilə təmin edilmişdir. Düzbucaqlı planlı hissənin uzun kənarları boyunca on heyvan üçün nəzərdə tutulmuş taxta kabinetli bölmələr yerləşir. Şərq və qərb tərəflərdə, giriş oxu üzərində beş bölmədən ibarət iki qrup təşkil olunmuşdur. Hər bölmədə yemlik və otluqlar mövcuddur. Bu bölmələrin üstündən dirəkləri birləşdirən tağ keçir. Tağın altında və üstündə taxta palmetta sıraları işlənmişdir. Mərkəzi səhn uzununa silindrik tağtavanla örtülmüşdür. Giriş oxunda bu tağtavan aynalı tağtavana çevrilir. Aynalı tağtavanın bazasında çərçivənin künclərində və ara hissələrində palmetta motivləri ilə işlənmiş taxta stalaktitlər yerləşdirilmişdir. Yarımdairəvi çıxıntının cənub hissəsi iki tərəfi maili enli damlarla formalaşdırılmış düz tavanla örtülmüşdür. Heyvan kabinetlərinin yerləşdiyi kənar sahələr isə mərkəzi səhnəyə paralel silindrik tağtavanla bağlanır. İstifadə olunan materiallar da fərqlidir: örtülər və kabinetlərin zəmini taxtadandır, mərkəzi səhnin zəmini isə Milad ağacı motivli kərpiclə döşənmişdir. Mərkəzi səhnənin şərq tərəfindəki qapı samanlığa, qərb tərəfindəki qapı isə pavilyonun yerləşdiyi düzənliyə açılır.[33][36]
Tövlə pavilyonunun cənub-şərq küncündə, onunla eyni istiqamətdə uzanan düzbucaqlı planlı əlavə tikili yerləşir. Şimal cəbhəsindən daxil olunan bu binanın ortasında giriş hissəsi yerləşir. Girişin şərqindəki otaq samanlıq, qərbindəki isə mətbəx funksiyasını daşıyırdı. Sonrakı dövrlərdə edilən dəyişikliklər nəticəsində hər iki otaq hərbi personal üçün yataqxana halına salınmış, tikili genişləndirilmiş və ona tualet, vanna otağı və mətbəx kimi yeni bölmələr əlavə edilmişdir.[37]
- ↑ 1 2 https://islamansiklopedisi.org.tr/uskudar.
- ↑ Kahraman, Kemal. "Üsküdar'ın kayıp sarayları". Millî Saraylar (17). 2019: 103–121. 19 Aralık 2022 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Göncü, T. Cengiz. "Boğaziçinde bir "Sahilsaray-ı Ferahfezâ": Beylerbeyi Sahilsarayı-ı Hümâyunu". İstanbul Araştırmaları Yıllığı. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları (2). 2013: 205–214. ISSN 2147-2068.
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 602
- ↑ 1 2 Göncü, 2006. səh. 87
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 611
- ↑ 1 2 Göncü, 2006. səh. 88
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 612–613
- ↑ Madran, Emre. "Cumhuriyet'in ilk otuz yılında (1920-1950) koruma alanının örgütlenmesi" (PDF). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 16 (1–2). 1996: 59–97. 21 Haziran 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ 1 2 Payzın, Ziya. Millî Saraylarımızın Temel Sorunları. Ankara: Millet Meclisi Basımevi. 1977. 8–13.
- ↑ 1 2 3 Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 613
- ↑ Kuzucuoğlu, Alpaslan Hamdi. İstanbul Beylerbeyi Sarayında Risk Analizleri ve Koruyucu Tedbir Önerileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Ana Bilim Dalı Koruma Yenileme ve Restorasyon Bilim Dalı. 2011. səh. 12.
- ↑ 1 2 Sözen, Metin. "Bilimin Işığında Milli Saraylar" (PDF). İstanbul. 1990. səh. 8. 22 Aralık 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Gülsün, Hakan. Beylerbeyi Sarayı. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı. 1993. səh. 84. ISBN 9759533464.
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 617–618
- ↑ Rakipoğlu, Zeynep. "Osmanlı'nın at kültürünü yansıtan 'Ahır Köşkü' restore edildi". İstanbul: Anadolu Ajansı. 21 Mayıs 2023 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ T.C. Cumhurbaşkanlığı Millî Saraylar İdaresi Başkanlığı 2018 Yılı Faaliyet Ṛaporu (PDF). Ankara: Millî Saraylar Başkanlığı. 2019. səh. 41. 2 Temmuz 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 621
- ↑ Batur, Afife. Beylerbeyi Sarayı // Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 2. Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. 1994. səh. 210. ISBN 9757306029.
- ↑ Dündar, 2008. səh. 391
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 618
- ↑ Dündar, 2008. səh. 391–392
- ↑ Dündar, 2008. səh. 392
- ↑ 1 2 Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 605
- ↑ Dündar, 2008. səh. 392–393
- ↑ Dündar, 2008. səh. 393
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 605, 608, 611
- ↑ 1 2 3 Dündar, 2008. səh. 393-394
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 608-610
- ↑ 1 2 Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012
- ↑ Dündar, Mesut. 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, Bildiriler IV. Konya: Atatürk Kültür Merkezi. 2012. səh. 831. ISBN 978-975-16-2463-5.
- ↑ Yum, Şûle. Milli Saraylar'da Duvar ve Tavanlarda Yer Alan Doğa ve Mimari Konulu Manzara Resimleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 1991. 94–95.
- ↑ 1 2 Dündar, 2008. səh. 394
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 610
- ↑ Dündar, 2008. səh. 394-395
- ↑ Nemlioğlu, Taşkın və Yıldırım, 2012. səh. 605-607
- ↑ Dündar, 2008. səh. 395
- Dündar, Mesut. Beylerbeyi Sarayı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı. 2008.
- Göncü, Tuncay Cengiz. Beylerbeyi Sarayı'nın İnşâ Süreci, Teşkilâtı ve Kullanımı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. 2006.
- Nemlioğlu, Candan; Taşkın, Hatice; Yıldırım, Neşe. Göncüoğlu, Süleyman Faruk (redaktor). "Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII" (PDF). İstanbul: Üsküdar Belediyesi. 2-4 Kasım 2012. 601–622. ISBN 978-605-84934-1-4.