Suka və ya Bilqoray sukası (pol. Suka biłgorajska) — simli-kamanlı, tarixi Polşa musiqi aləti. Hazırda onun bərpa olunmuş versiyaları mövcuddur və oynanılır.[1]
| Suka | |
|---|---|
 | |
| Təsnifat | simli-kamanlı |
| Əlaqəli alətlər | Mielets sukası, Plotsk kamanı |
| İfaçılar | Zbiqnev Butrı, Mariya Pomianovska |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ehtimal ki, kamanlı alətlərin mənşəyi Mərkəzi Asiyadan gəlir. Onlar təxminən X əsrdə Avrasiya boyu yayılmışdı. Polşada yerli kamanın bir növü 1545-ci ildə qeyd olunub.[2] Polşanın ərazisindən olan bir neçə kamanlı alətlərin arxeoloji tapıntıları var. O cümlədən, Opoledə aşkar olunan XI əsrə aid olan kaman, 1948-ci ildə Qdanskda aşkar olunan XII əsrə aid olan beş simli alət və 1985-ci ildə Plotskda aşkar olunan Plotsk kamanı adlanan altı simli alət.[3]
Suka ilk dəfə 1888-ci ildə tarixçi, ləhcələr üzrə mütəxəssis Wisła jurnalında Varşavada o zaman baş tutan xalq musiqi alətlərin sərgisi haqqında yazdığı məqalədə qeyd olunur. Orada sukanın istifadə olunmayan, qədim kəndistan musiqi aləti olduğundan yazılırdı. Onun mənşəyi Polşanın Kotsudza şəhərindən (öncə - Bilqoray rayonun Kotsudza kəndi) olması haqqında məlumat var. Orijinal suka günümüzə qədər çatmayıb. Hesab olunur ki, orijinal alətini görən son şəxs Kotsudzanın sakini Martsin Gilas idi.[4] Onu bərpa etmək üçün cəhtlər göstərilib. Sukanı bərpa edənlərdən biri Yanov Lubelski şəhərindən olan Zbiqnev Butrıdır, biri isə Varşavadan olan Andrey Kuçovskidir. Onlar Voyçeç Gersonun (1895) çəkdiyi sukanın akvarel rəsmini işlədiblər.[5] Butrının öz folk alətlərinin emalatxanası var. Onun oğlu Kşiştof isə, 2007-ci ildə Bilqoray Sukası Məktəbini yaratmışdı. Orda sukanı həm qurmağa, həm də onda ənənəvi musiqiləri çalmağa öyrədilir.[6]
Sərəngi ifaçısı Mariya Pomiankovska da suka ilə marağlanırdı və 1990-cı illərdə onun bərpasını sifariş etmişdi. O, bu bərpa olunmuş versiyada ifa etməyi öyrənib. Daha sonra, o Mielets sukası və Plotsk kamanı kimi başqa oxşar musiqi alətlərini də bərpa etməyi çalışmışdı. 2010-cu ildən bəri, Pomiankovska Krakov Musiqi Akademiyasının Alət Şöbəsində kaman dərsləri verir. Həmin dərslərdə o, şagirdlərinə həm sukanı, həm də Plotsk kamanı çalmağa öyrədir.[5]
Alət çalanın çiyninə söykənib, şaquli şəkildə tutulur. Dırnaq texnikası ilə çalınır. Bu çalma üsulu haqqında məlumat XVI əsrdə alman Martin Aqrikola tərəfindən qeydə alınıb.[7]
- ↑ Suka | Musical Instrument Guide (with Maria Pomianowska). By Simon Broughton
- ↑ "The violin family". Britannika Ensiklopediyası Online. İstifadə tarixi: 2025-03-20.
- ↑ Ewa Dahlig. Ludowe instrumenty skrzypcowe w Polsce. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. 2001. ISBN 83-85938-54-0.
- ↑ SUKA. Historia
- ↑ 1 2 Maria Pomianowska, Zespół polski, "Oj chmielu... Stare pieśni i tańce polskie", Agencja Artystyczna MTJ, Warszawa 1996.
- ↑ Suka biłgorajska: Śladami zapomnianego instrumentu. Zbigniew Butryn
- ↑ Martin Agricola. Musica instrumentalis dedsch erste und vierte Ausgabe. Wittemberg: reprint w „Publikation alterer praktischer und teoretischer Musik-werke...”, Jahrgang 24, band 20, Leipzig 1896. 1528. 204.