Suilanları kraliçası Eqle

*Suilanları kraliçası Eqle*
Suilanları kraliçası Eqle
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

"Suilanları kraliçası Eqle" (lit. Eglė žalčių karalienė) — ən məşhur və nadir Litva xalq nağıllarından biridir. Bu nağılın 100-dən çox fərqli variantı mövcuddur.

"Suilanları kraliçası Eqle" nağılı əfsanəyə dönmüş ən qədim Litva nağıllardan biri olaraq Litva xalqının duyğu və təsəvvür dünyasının təşəkkül tapmasında həlledici rol oynamışdır. Bu nağıl Litva şifahi xalq ədəbiyyatının xristianlığa qədərki dövrünə aiddir. Onun əsasında duran mifologemotik arxaiklik, həmçinin litvalıların baltik mənşəli etiqadları və mərasimləri ilə qarşılıqlı əlaqələri bir sıra tədqiqatçılara belə bir fikri yürütməyə əsas yaratmışdır. Onlar dəfələrlə "Suilanları kraliçası Eqle" nağılını millətin soykökünü üzə çıxaran və milli şüurun inkişafını açıb göstərən Litva milli dastanı kimi təqdim etmişlər. Ona görə də təsadüfi deyildir ki, sənətkarlar bu nağıldan və yaxud onun motivlərindən milli özgüvən göstəricisi, milli identikliyin istinad nöqtəsi kimi yararlanaraq, dəfələrlə Litva yazılı ədəbiyyatında, musiqi və incəsənətdə istifadə etmişlər.

Süjeti

Nağılın süjeti mürəkkəb deyildir, lakin çoxlu surətdə arxetip motivlərlə zəngindir. Quruda yaşayan Eqle göldə bacıları ilə birgə çimərkən, sürünüb onun köynəyinin qoluna girmiş suilanına — gölün dibində yaşayan varlığa ərə getməyə məcbur edilir. Atası onu ər evinə köçürdür və Eqle yeraltı dünyada peyda olur. Bu hadisənin üstündən düz doqquz il ötüb keçir. Eqle ərinin qoyduğu ən mürəkkəb şərtləri yerinə yetirir və ata yurduna baş çəkmək üçün ərindən icazə ala bilir. Uşaqları — üç oğlu və bir qızı ilə bərabər müvəqqəti olaraq yerin üstünə qayıdır. Amma Eqlenin suilanının evinə qayıtmasını istəməyən qardaşları onun qızını sorğu-suala tuturlar və nəticədə, suilanını gölün dərinliklərindən sahilə necə tovlayıb çıxarmağın yolunu öyrənirlər. Suilanı sahildə görünən kimi, qardaşlar onu dəryazla doğrayıb öldürürlər. Ərinin ölümünə görə dərdə-qəmə bataraq iztirab çəkən Eqle oğullarını palıd ağacına (litvaca — Ajuolas), göyrüş ağacına (Uosis) və tozağacına (Bərjas), qızını ağcaqovaq (Drəbule) ağacına çevirir, özü isə küknara (Eqle) dönürdü (göstərilən ağac adlarından Litvada həm də şəxs adları kimi də istifadə olunur).

Qədim əsatirlərlə mövzu yaxınlığı və etnokulturoloji xüsusiyyətləri

Nağıldakı əfsanəvi arxetiplər və adət-ənənələr, öldürülən tanrıların yenidən canlanması haqqında digər millətlərin folklorunda mövcud olan əfsanə və mərasimlərlə müqayisə olunduqda, həmin arxetiplər xüsusilə qabarıq bir şəkildə görünür. Litva mifologiyasının tədqiqatçısı Norbertas Velyusun fikrincə, bu baxımdan "Suilanları kraliçası Eqle"ni qədim Misir, Finikiya və yunan əsatirlərində təsvir olunan əfsanəvi tanrılar — Persefona və Hades, Adonis və Astarta, Attis və Kibela, Oziris və İzida, eləcə də Dionis kimi mifoloji obrazlar, həmçinin buna oxşar digər əfsanələr və əsatir mərasimləri bir-birinə bağlayır.

Nağılın əfsanə xarakterli strukturuna və simvollarına istinad edərək litvalıların milliliyini , soykökünü üzə çıxarmaq cəhdləri ilk dəfə 1-ci müstəqil Litva Respublikasının mövcud olduğu dövrdə — 1918–1940-cı illərdə özünü daha qabarıq göstərmişdir. Litva dilinin dünya dilçiləri arasında qəbul olunmuş qədimliyinə söykənərək və o vaxtkı danışıq dilinə, eləcə də xalq nağıllarına əsalanaraq məhz həmin illərdə litvalıların ilk milli xalq dastanını yaratmaq və bu sahədəki boşluğu doldurmaq cəhdləri edilmişdir.

Ölüb yenidən dirilən əsatir tanrıları ilə bağlı mərasimləri və onların duyğu dünyasını təsvir edən "Suilanları kraliçası Eqle" nağılının əfsanəvi qatları, eyni zamanda dramatik Litva tarixi və onun tarixi şəxsiyyətlərininn talelərindən xəbər verən milli allegoriyaya — litvalıların mücərrəd baxışlarını konkret obrazlarda ifadə edən hekayəyə dönmüşdür.

Nağılın əsas qəhrəmanları — Eqle həmişəyaşıl bir ağac (küknar) kimi, onun əri Jilvinas isə sualtı dünyanın varlığı qismində, vaxtaşırı köhnə dərisindən sıyrılıb çıxan suilanı olaraq, xalqın daima yenilənib dəyişən tarixini özündə təcəssüm etdirən surətlər kimi təsvir olunmuşdur. Bu qəhrəmanlar arasındakı sıx münasibətlər min illər ərzində insanlarla mənəvi dünya arasında mövcud olan qırılmaz əlaqələrə işarədir.

İstinadlar

"Suilanları kraliçası Eqe" (Litva xalq nağılı). "Nağıl körpüləri" toplusu. YUNESKO-nun Litva Milli Komissiyası tərəfindən beynəlxalq layihə çərçivəsində nəşr edilmiş kitab. Vilnüs, 2005-ci il, səh. 36–50, Litva dilindən Mahir Həmzəyev tərcümə edib.
"Qafqaz uşaqlarına Baltik ərmağanı". YUNESKO-nun Litva Milli Komissiyası tərəfindən 2005-ci ildə Qafqaz dövlətləri ilə bağlı Vilnüsdə həyata keçirilmiş "Nağıl körpüləri" adlı beynəlxalq layihə barədə ədəbi-publisistik məqalə. Bakı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin "Ədəbiyyat qəzeti", 29 iyul 2005-ci il, № 30 (3469), səh.1. Litva dilindən Mahir Həmzəyev tərcümə edib.
"Suilanları kraliçası Eqle" (Litva xalq nağılı). Bakı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin "Ədəbiyyat qəzeti", 29 iyul 2005-ci il, № 30 (3469), səh. 1, 3. Litva dilindən Mahir Həmzəyev tərcümə edib.