Struktur dilçilik — dilin sistemli şəkildə öyrənilməsini və dilin ayrı-ayrı elementlərinin bir-biri ilə əlaqəsini araşdıran dilçilik istiqamətidir. Bu yanaşma dilin quruluşuna diqqət yetirir və dil vahidlərinin bir-biri ilə təşkil etdiyi əlaqələri araşdırır. Struktur dilçilik XIX əsrin sonunda və XX əsrin əvvəllərində formalaşmışdır. Struktur dilçiliyin əsasını İsveçrə dilçisi Ferdinand de Sössür qoymuşdur. O, dilin sinxron şəkildə öyrənilməsini təklif edərək dilin sistematik xarakterə malik olduğunu vurğulamışdır.[1][2]
.png)
- Dilin sistem kimi öyrənilməsi: Struktur dilçilik, dili bir sistem olaraq qəbul edir və onun elementləri arasındakı əlaqələri araşdırır. Bu yanaşma, dilin müxtəlif səviyyələrindəki elementlərin bir-biri ilə necə əlaqəli olduğunu anlamağa çalışır.[3]
- Sinxron təhlil: Dilin müəyyən bir zaman kəsiyindəki vəziyyətini öyrənir, yəni dilin tarixi inkişafından çox, onun cari strukturuna diqqət yetirir.
- Deskriptiv yanaşma: Dilin qaydalarını və quruluşunu təsvir edir, normativ qaydalardan çox, faktiki istifadəni araşdırır.[4]
Struktur dilçilik, XX əsrin əvvəllərində Ferdinand de Sössürün "Ümumi Dilçilik Kursu" əsəri ilə əsaslandırılmışdır. Daha sonra, Praqa funksional dilçilik məktəbi, Amerika deskriptivizmi və Kopenhagen qlossematikası kimi müxtəlif struktur dilçilik məktəbləri formalaşmışdır.[5] Struktur dilçiliyin məktəbləri:
- Praqa Məktəbi: Fonoloji təhlilə və dilin funksional aspektlərinə diqqət yetirir.
- Amerika Deskriptivizmi: Dilin təsviri təhlilinə yönəlmiş və deskriptiv dilçilik adlanır.[6]
- Kopenhagen Qlossematikası: Dilin formal strukturlarını və məna əlaqələrini araşdırır.[7]
Struktur dilçilik, dilin öyrənilməsi və tədrisində, dilin kompüter modelləşdirilməsində və təbii dilin işlənməsində geniş tətbiq olunur. Bu yanaşma, dilin müxtəlif səviyyələrindəki strukturların və qaydaların müəyyənləşdirilməsinə kömək edir.[8] Struktur dilçilik, dilin sistemli və strukturlaşdırılmış bir quruluş olduğunu qəbul edərək, onun elementləri arasındakı əlaqələri və funksiyalarını öyrənir. Bu yanaşma, dilin müxtəlif səviyyələrindəki strukturların və qaydaların müəyyənləşdirilməsinə və dilin daha dərindən anlaşılmasına imkan verir.[9][10]
- ↑ de Saussure, Ferdinand. Course in General Linguistics. Open Court House.
- ↑ Wei, Xuehu; Adamson, Helyne; Schwendemann, Matthias; Goucha, Tómas; Friederici, Angela D.; Anwander, Alfred. "Native language differences in the structural connectome of the human brain". NeuroImage. 270 (270). 19 February 2023: 119955. doi:10.1016/j.neuroimage.2023.119955. PMID 36805092 (#bad_pmid).
- ↑ Koizumi, Masatoshi; Yasugi, Yoshiho; Tamaoka, Katsuo; Kiyama, Sachiko; Kim, Jungho; Ajsivinac Sian, Juan Esteban; García Mátzar, Pedro Oscar. "On the (non)universality of the preference for subject-object word order in sentence comprehension: A sentence-processing study in Kaqchikel Maya". Language. 90 (3). September 2014: 722–736. doi:10.1353/lan.2014.0068. JSTOR 24672044. 2023-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-15.
- ↑ Saussure, Ferdinand De. Cours de linguistique générale (3e éd.). Paris: Payot. 1931. 42. 2024-10-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-13.
Nous pensons que l’étude des phénomènes linguistiques externes est très fructueuse ; mais il est faux de dire que sans eux on ne puisse connaître l’organisme linguistique interne.
- ↑ Polinsky, Maria; Kluender, Robert. "Linguistic typology and theory construction: Common challenges ahead". Linguistic Typology. 11 (1). January 2007: 273–283. doi:10.1515/LINGTY.2007.022. JSTOR 24672044. 2023-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-15.
- ↑ Marcus, Mitchell. Some Inadequate Theories of Human Language Processing // Bever, Thomas G.; Carroll, John M.; Miller, Lance A. (redaktorlar ). Talking Minds: The Study of Language in Cognitive Science. Cambridge MA: MIT P. 1984. 253–277.
- ↑ Chapman, Siobhan; Routledge, Christopher, redaktorlar Algirdas Greimas // Key Thinkers in Linguistics and the Philosophy of Language. Oxford University Press. 2005. səh. 107.
- ↑ Plungyan, V. A. (2011). Modern linguistic typology. Herald of the Russian Academy of Sciences, 81(2), 101-113. DOI:10.1134/S1019331611020158
- ↑ Edles et. Appelrouth, Laura D; Scott. Sociological Theory in the Classical Era:Text and Readings. SAGE publications. 2004. səh. 107.
- ↑ Prolégomènes à une théorie du langage. Paris: Les éditions de minuit. 1971 [1943]. səh. 27. ISBN 2707301345.
Nous exigeons par exemple de la théorie du langage qu’elle permettre de décrire non contradictoirement et exhaustivement non seulement tel texte français donné, mais aussi tous les textes français existant, et non seulement ceux-ci mais encore tous les textes français possibles et concevables