Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Stearin turşusu (oktadekan turşusu) — C 17H 35COOH formuluna uyğun gələn alifatik sıranın bir-əsaslı karboksilik turşu. Suda həll olunmayan və dietil efirində həll olan ağ kristaldır. Stearin turşusu 1816-cı ildə fransız kimyaçısı Şevrel tərəfindən donuz yağının içərisində aşkar edilmişdir.
| Stearin turşusu | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Sistematik adı | Stearin turşusu |
| Kimyəvi formulu | C₁₈H₃₆O₂[1] |
| Molyar kütlə | 284,48 q/mol |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 0,94 q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 69,6 °S |
| Qaynama nöqtəsi | 361 °C, 383 °C[2] |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 57-11-4 |
| PubChem | 5281 |
| ChEBI | 28842 |
| ChemSpider | 5091 |
Kimyəvi cəhətdən təmiz stearin turşusu rəngsiz kristallar şəklindədir. Stearin turşusu suda həll olmur, lakin efirdə həll olur. Qoxusuzdur.
Qələvilərlə reaksiyaya girir (stearatlar əmələ gətirir):
- C17H35COOH + NaOH → C17H35COONa + H2O
Stearin turşusu olein turşusunun hidrogenləşməsindən alınır:
- C17H33COOH + H2 → C17H35COOH Stearin turşusu, həmçinin sintetik üsulla — doymuş karbohidrogenlərin manqanlı birləşmələrininoksidləşməsindən də sintez olunur [1].
Stearin turşusu, təbiətdə ən çox yayılmış yağ turşularından biridir, heyvan və bitki yağlarının triqliseridlər şəklində olur. Bir növbədə heyvan yağlarının trigliseridləri, ikincisi isə enerji anbarıdır. Stearin turşusunun miqdarı quzu yağında maksimumdur (~ 30% -ə qədər), bitki yağlarında — 10%-ə qədər (xurma yağı)-dir. Yağ turşularının alifatik zəncirinin uzanmasından məsul olan elongaz fermentlərin təsiri altında orqanizmdə palmitin turşusundan sintez olunur.
Sənayedə stearin turşusu sabun istehsalının hidroliz məhsulu olan yağlardan ayırmaqla alınır. Stearin turşusu bitki yağlarından da əldə oluna bilsə də, istehsalı üçün heyvan yağından geniş istifadə olunur.
Kosmetika sənayesində geniş istifadə olunur: natrium stearat sabunun əsas komponentlərindən biridir, stearin turşusunun özü bir çox kosmetik məhsulların tərkibinə daxildir. Şam və rezin istehsalında yumşaldıcı kimi, natrium, kalsium, qurğuşun stearatlar isə sürtkü yağlarının tərkib hissəsi kimi istifadə olunur. Əczaçılıq sənayesində maqnezium stearat doldurucu kimi tətbiq edilir.
- А. Е. Темирбулатова, Н. Н. Нурахметов, Р. Н. Жумадилова, С. К. Алимжанова. Перевод А. Тусупбековой. Учебник для 11 классов естественно-математического направления общеобразовательных школ. — Алматы: "Мектеп", 2011
- ↑ stearic acid (ing.).
- ↑ Pawellek R., Krmar J., Leistner A., Djajić N., Otašević B., Protić A., Holzgrabe U. Charged aerosol detector response modeling for fatty acids based on experimental settings and molecular features: a machine learning approach (ing.). // J. Cheminform. / N. Jeliazkova, B. Zdrazil, K. Martinez-Mayorga BMC, 2021. Vol. 13, Iss. 1. ISSN 1758-2946 doi:10.1186/S13321-021-00532-0 PMID:34266497