Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinSiyasi qloballaşma — dünya üzrə siyasi sistemin həm ölçü, həm də mürəkkəblik baxımından genişlənməsi. Bu sistemə hökumətlər, onların dövlət təşkilatları, hökumətlərarası təşkilatlar və həmçinin qlobal vətəndaş cəmiyyətinin hökumətdən asılı olmayan elementləri — beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatları və ictimai hərəkat təşkilatları daxildir. Siyasi qloballaşmanın əsas aspektlərindən biri milli dövlətin əhəmiyyətinin azalması və siyasi səhnədə digər aktorların rolunun artmasıdır. BMTnin yaradılması və mövcudluğu siyasi qloballaşmanın klassik nümunələrindən biri hesab olunur.
Siyasi qloballaşma akademik ədəbiyyatda qloballaşmanın üç əsas ölçüsündən biri kimi qeyd olunur; digər ikisi iqtisadi qloballaşma və mədəni qloballaşmadır.[1]
Vilyam Tompson siyasi qloballaşmanı “qlobal siyasi sistemin və onun institutlarının genişlənməsi; regionlararası tranzaksiyaların (yalnız ticarətlə məhdudlaşmayan) idarə olunduğu bir sistem” kimi müəyyənləşdirir.[2]
Valentin Moqadam isə onu belə tərif edir: “multilateralizmə doğru artan meyl (burada Birləşmiş Millətlər Təşkilatı əsas rol oynayır), ortaya çıxan ‘transmilli dövlət aparatına’ doğru meyl, həmçinin hökumətləri nəzarətdə saxlayan və fəaliyyət və təsir dairələrini genişləndirən milli və beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatlarının meydana çıxması”.[3]
Manfred Steqer isə yazır ki, bu anlayış “qloballaşma üzrə siyasi qarşılıqlı əlaqələrin intensivləşməsi və genişlənməsi”nə istinad edir.[4]
Kolin Krauç tərəfindən verilən daha geniş tərif isə belədir: “Siyasi qloballaşma Dünya Bankı, Beynəlxalq Valyuta Fondu (IMF) və Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (WTO) kimi qlobal idarəetmə institutlarının artan gücünü ifadə edir. Eyni zamanda, bu anlayış sərhədləri aşan və bir növ qlobal vətəndaş cəmiyyəti yaradan beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatları, ictimai hərəkat təşkilatları və transmilli müdafiə şəbəkələrinin yayılmasını və təsirini də əhatə edir.”[5]
Nəhayət, Jerar Delanti və Kris Rumford siyasi qloballaşmanı belə tərif edirlər: “qlobal geopolitika, qlobal normativ mədəniyyət və polisentrik şəbəkələr kimi üç prosesin qarşılıqlı təsiri nəticəsində formalaşan mürəkkəb qlobal siyasət sahəsi”.[6]
World Federalist Manifesto, Guide to Political Globalization kitabında isə siyasi qloballaşma belə müəyyən edilir: “millətlər arasındakı münasibətləri tənzimləyən və sosial-iqtisadi qloballaşmadan irəli gələn hüquqları təmin edən qlobal idarəetmə sisteminin yaradılması”. [7]
Qloballaşmanın özündə olduğu kimi, siyasi qloballaşma da bir neçə ölçüyə malikdir və müxtəlif şəkildə izah oluna bilər. O, həm yeni azadlaşdırıcı imkanlar kontekstində, həm də avtonomiyanın itirilməsi və sosial dünyanın parçalanması kontekstində müzakirə olunur.[6] Siyasi qloballaşma dünya üzrə demokratikləşmə, qlobal vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması,[8] və xüsusilə siyasət sahəsində yeganə aktor olan milli dövlətin mərkəziliyi anlayışından kənara çıxmaq kimi dəyişikliklərdə özünü göstərir.[4][9] Siyasi qloballaşmanın müzakirəsində əsas suallardan bəziləri milli dövlətin gələcəyi, onun əhəmiyyətinin azalması ilə bağlıdır və bunun səbəbləri nədir; eləcə də qlobal idarəetmə anlayışının meydana çıxmasını anlamaqdır.[10] Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaradılması və mövcudluğu siyasi qloballaşmanın klassik nümunələrindən biri hesab olunur.[9] Hökumət xarici təşkilatların və müxtəlif məsələlərlə – məsələn, ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı sosial hərəkatların – siyasi fəaliyyəti də başqa bir nümunədir.[9]
Devid Held irəli sürüb ki, siyasi qloballaşmanın davam etməsi kosmopolit demokratiyaya bənzər qlobal hökumət quruluşunun yaranmasına gətirib çıxara bilər, lakin bu baxış həmin dərəcədə idealist olduğu üçün tənqid də olunur.[11]
Siyasi qloballaşma və milli dövlət mövzusu ətrafında intensiv debat mövcuddur. Sual yaranır: siyasi qloballaşma milli dövlətin zəifləməsi deməkdirmi? Hiperqloballaşma tərəfdarları iddia edirlər ki, qloballaşma müasir dünyanı elə bir şəkildə əhatə edib ki, dövlət sərhədləri əvvəlki qədər əhəmiyyət kəsb etmir. Bununla belə, skeptiklər bunu sadəlövhlük hesab edir və iddia edirlər ki, milli dövlət hələ də beynəlxalq münasibətlərin ən ali aktorudur.[12]
- ↑ Salvatore Babones. Studying Globalization: Methodological Issues // George Ritzer (redaktor). The Blackwell Companion to Globalization. John Wiley & Sons. 15 April 2008. səh. 146. ISBN 978-0-470-76642-2.
- ↑ George Modelski; Tessaleno Devezas; William R. Thompson. Globalization as Evolutionary Process: Modeling Global Change. Routledge. 20 dekabr 2007. səh. 59. ISBN 978-1-135-97764-1.
- ↑ Valentine M. Moghadam. Globalizing Women: Transnational Feminist Networks. JHU Press. 20 yanvar 2005. səh. 35. ISBN 978-0-8018-8024-7.
- ↑ 1 2 Manfred B. Steger. Globalization: A Very Short Introduction. Oxford University Press, UK. 27 March 2003. 56–. ISBN 978-0-19-153938-1.
- ↑ Colin Crouch. Democracy and Capitalism in the Wake of the Financial Crisis // Edwin Amenta; Kate Nash; Alan Scott (redaktorlar ). The Wiley-Blackwell Companion to Political Sociology. John Wiley & Sons. 2 February 2012. səh. 487. ISBN 978-1-4443-5507-9.
- ↑ 1 2 Gerard Delanty; Chris Rumford. Political Globalization // George Ritzer (redaktor). The Blackwell Companion to Globalization. John Wiley & Sons. 15 April 2008. səh. 414. ISBN 978-0-470-76642-2.
- ↑ "World Federalist Manifesto". www.worldfederalistmanifesto.com/ (ingilis). 10 aprel 2007. İstifadə tarixi: 29 aprel 2022.
- ↑ Gerard Delanty; Chris Rumford. Political Globalization // George Ritzer (redaktor). The Blackwell Companion to Globalization. John Wiley & Sons. 15 April 2008. səh. 426. ISBN 978-0-470-76642-2.
- ↑ 1 2 3 Annabelle Mooney; Betsy Evans. Globalization: The Key Concepts. Routledge. 12 March 2007. səh. 194. ISBN 978-1-134-20472-4.
- ↑ Manfred B. Steger. Globalization: A Very Short Introduction. Oxford University Press, UK. 27 March 2003. səh. 57. ISBN 978-0-19-153938-1.
- ↑ Manfred B. Steger. Globalization: A Very Short Introduction. Oxford University Press, UK. 27 March 2003. səh. 68. ISBN 978-0-19-153938-1.
- ↑ Contemporary Debate on Political Globalization and Nation State. International Affairs, UK. 2017. səh. 68. ISBN 978-0-19-153938-1. 23 dekabr 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2017.
- Ougaard, M. 2004. Political Globalization: State, Power, and Social Forces. New York: Palgrave Macmillan.