Sima Lozaniç

Simeon Lozaniç 24 fevral 1847-ci ildə Serbiyanın Belqrad şəhərində anadan olmuşdur. Belqradda hüquq təhsili almış, daha sonra Sürixdə professor Yohannes Vissliçenusun rəhbərliyi ilə, ardınca Berlində professor Auqust Vilhelm fon Hofmanın rəhbərliyi altında kimya təhsili almışdır. 19 mart 1870-ci ildə Sürix Universitetindən doktorluq dərəcəsi almışdır. 1872-ci ildən “Böyük Məktəb”də, daha sonra 1924-cü ilə qədər Belqrad Universitetinin fəlsəfə fakültəsində professor olmuşdur.

1905-ci ildə Belqrad Universiteti təsis edilərkən, Lozaniç ilk səkkiz daimi professor arasında idi və o, bütün digər elmi heyətin seçilməsində iştirak etmişdir. Elə həmin il o, universitetin ilk rektoru seçilmişdir. Lozaniçin 1905-ci ildə keçirilən açılış mərasimindəki çıxışı bu sözlərlə yadda qalmışdır:

“Əvvəllər inandığımız kimi, serb xalqı hərflərlə deyil, silahla birləşəcək fikri xalqımızın zəkası üçün fəlakətli oldu. Mən əksini düşünürəm — mən inanıram ki, təhsil bu mühüm sualımızın həllində əsas amil olacaq və əgər biz təhsilə daha yaxşı yanaşsaydıq, bu məsələ artıq çoxdan həll olunardı. Buna görə də mən təhsilin bütün məqsədlərə çatma gücünə malik olduğuna inanıram. Əgər xalqımızın təhsili daha yüksək səviyyədə olsaydı, həyatımızın bütün sahələri daha yaxşı və uğurlu olardı.”

Onun kimya dərsləri Avropanın aparıcı universitetlərinin dərsləri ilə müqayisə oluna bilərdi, bəzən onları geridə qoyurdu. Bu dərslər yaxşı təchiz olunmuş laboratoriyalar və kitabxanalarla keçirilirdi və ilk kimya dərs kitablarından bəzilərini yaratmışdır. Lozaniç özü də bir çox kimya sahəsini əhatə edən dərsliklər yazmışdır: qeyri-üzvi kimya, üzvi kimya, analitik kimya və kimya texnologiyası. Onun dərslikləri beynəlxalq miqyasda tanınmış və bəzi sahələrdə yenilikçi olmuşdur. Məsələn, Lozaniçin Qeyri-üzvi kimya dərsliyi Mendeleyevin dövri elementlər cədvəlini ehtiva edən ilk Avropa universitet dərsliyi olmuşdur və termokimya bölməsi olan ilk dərsliklərdən biri idi. Onun Üzvi kimya dərsliyi isə struktural formulalarla təqdim olunmuş birinci kitablar sırasında yer alır.

O, kimyanın bütün sahələri ilə bağlı elmi və peşəkar fəaliyyət göstərmişdir. Onun ən dəyərli tədqiqatlarından bəziləri elektrosintez sahəsində olmuşdur; burada o, CO və CO₂ qazlarının elektrik boşalması altında digər maddələrlə reaksiyalarını araşdırmışdır. Tətbiqi və eksperimental kimya sahəsində 200-dən çox elmi məqalə nəşr etdirmişdir.

1889-cu ildə Qamziqrad kurortunun termal suyunun ilk analizini o həyata keçirmişdir. 30 yanvar 1873-cü ildə Serbiya Elmlər Cəmiyyətinin (indiki Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası) üzvü olmuşdur. 23 yanvar 1888-ci ildə Kral Akademiyasının müxbir üzvü, 6 yanvar 1890-cı ildə isə tamhüquqlu üzvü seçilmişdir. O, iki dəfə — 1899–1900 və 1903–1906-cı illərdə Serbiya Kral Akademiyasının prezidenti olmuşdur. 1907–1912 illərdə isə Serbiya Kimya Cəmiyyətinin prezidenti olmuşdur.

Lozaniç 1894-cü il 12 yanvardan 21 martadək, 15 oktyabrdan 1895-ci il 25 iyunadək, sonra isə 11 oktyabrdan 1899-cu il 30 iyunadək sənaye naziri, 21 mart – 15 oktyabr 1894 və 23 dekabr 1902 – 23 mart 1903 tarixlərində xarici işlər naziri, diplomat və dövrün bütün müharibələrində iştirakçı olmuşdur. 1900-cü ildən etibarən Serbiya hökumətinin Londondakı səfiri olmuşdur. 1916-cı ildə serb qaçqınlarına yardım komitəsinin prezidenti, 1917-ci ildə ABŞ-da Serbiyaya yardım missiyasının rəhbəri olmuşdur.

Belqrad Universitetinin ilk fəxri elmlər doktoru olmuşdur. 7 iyul 1935-ci ildə Belqradda, 89 yaşında vəfat etmişdir. O, Lord Toma Vuçiç-Perişiçin nəticəsi Stanka Paçiç ilə evli idi. Oğlu Milivoye S. Lozaniç də kimyaçı olmuş və universitetdə atasının vəzifəsini miras alaraq kimya professoru olmuşdur. Sima Lozaniçin iki qızı vardı:

• Ana Lozaniç (1882–1973) — sonradan nazir Dr. Voysilav Marinkoviçə ərə getmiş, tanınmış rəssam olmuşdur;
• Yelena Lozaniç — atası kimi humanitar işlər və qadın haqları uğrunda mübarizə ilə məşğul olmuşdur. 1915-ci ildə ABŞ-da keçirilən beynəlxalq konqreslərdə Serb Qızıl Xaçının nümayəndəsi kimi iştirak etmiş və müharibədən zərər çəkmiş vətəninə yardım cəlb etmişdir. Müharibə Serbiyada davam etdiyindən 1920-ci ilə qədər Amerikada qalmış, sonra Serb xalqının böyük xeyriyyəçisi olan Con Frotiqamla evlənmişdir. O və həyat yoldaşı, həmçinin Maykl Pupin ilə birlikdə Serbiyaya humanitar yardımın çatdırılmasında böyük rol oynamışdır.

1993-cü ilin yanvar-mart aylarında Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası tərəfindən "Sima Lozaniç Serb elmi və mədəniyyətində" adlı sərgi təşkil olunmuşdur. Bu sərgi Belqradın Kneza Mixaylova küçəsindəki akademiya qalereyasında keçirilmişdir. Onun həyatı və fəaliyyəti xüsusilə kimyaçı Snejana Boyoviç tərəfindən tədqiq olunmuş, 262 səhifəlik "Sima Lozaniç" adlı kitab yazılmışdır.

O, "Serb xalqının 100 ən görkəmli nümayəndəsi" siyahısına daxil edilmişdir. Dedinyedə bir küçə onun adını daşıyır.^[3] Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası 2023-cü ili "Sima Lozaniç ili" elan etmişdir.^[4]

• Müqəddəs Sava ordeni (I və III dərəcə)
• Takovo Xaçı ordeni
• Böyük Miloş ordeni (III dərəcə)
• İgidliyə görə gümüş medal
• Müharibə xatirə medalı
• Qurtarıcı ordeni (I dərəcə)
• Portağal-Nassau ordeni (I dərəcə)
• Osmaniyyə ordeni (I dərəcə)
• Rumıniya tacı ordeni (I dərəcə)

• Bojovic, Snezana. Sima Lozanic in Serbian science and culture. MHT. 1993. ISBN B0000D6RBS. [1]
• Bojovic, Snezana. Sima Lozanic, 1847-1935. Princip. 1996. ISBN 86-82273-04-7.

1. ↑ ^{1 2} The Fine Art Archive.
2. ↑ "Година академика Симе Лозанића". www.sanu.ac.rs. İstifadə tarixi: 2023-10-01.
3. ↑ "Sime Lozanića Savski Venac, ulica i objekti na mapi". PlanPlus.rs (serb). İstifadə tarixi: 2018-12-30.
4. ↑ "Година академика Симе Лозанића". САНУ. İstifadə tarixi: 2022-12-30.