Sianid turşusu (hidrogen sianid və ya HCN), rəngsiz, kəskin qoxulu və çox zəhərli bir kimyəvi birləşmədir. Sianid turşusu həm qaz, həm də maye halda mövcuddur. Kimya sənayesində müxtəlif tətbiqləri var, lakin onun zəhərliliyi səbəbindən ciddi təhlükəsizlik tədbirləri tələb olunur. [2]
| Sianid turşusu | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Sistematik adı | Hidrogen sianid |
| Qısaldılmış adı | HCN |
| Ənənəvi adı | Sianid turşusu |
| Kimyəvi formulu | HCN |
| Empirik formulu | HCN |
| Nisbi mol. kütl. | 27.03 g/mol а. k. v. |
| Molyar kütlə | 0 kq[1] |
| Fiziki xassələri | |
| Aqreqat halı (n.ş.) | Maye və ya qaz |
| Sıxlıq | 0.687 g/cm³ (maye) q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | -13.4 °C (8.1 °F) °S |
| Qaynama nöqtəsi | 26 °C (79 °F) °S |
| Buxarın təzyiqi | 100 kPa (26.7 °C-də) atm |
| Kimyəvi xassələri | |
| Turşunun dissosasiya sabiti | 9,21 |
| Suda həllolma | Suda həll olur q/100 ml |
| Optik xüsusiyyətlər | |
| Sındırma əmsalı | 1,2675 |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 74-90-8 |
| PubChem | 768 |
| EINECS-də qeyd. nöm. | 200-821-6 |
| SMILES | C#N |
| RTECS | MW6825000 |
| ChEBI | 18407 |
| BMT nömrəsi | 1051 |
| ChemSpider | 748, 19951400 |
| Toksikologiya | |
| Zəhərliliyi | Çox zəhərlidir |
Sianid turşusu ilk dəfə 1782-ci ildə Carl Wilhelm Scheele tərəfindən kəşf edilmişdir. 19-cu əsrin əvvəllərində isə sianid turşusu sənaye miqyasında istehsal olunmağa başlandı. Sianid birləşmələri tarix boyunca müxtəlif sahələrdə, o cümlədən metallurgiya, pestisidlər və plastik istehsalında istifadə edilmişdir. [3]
Sianid turşusunun kimyəvi formulu HCN-dir. Onun molekulyar kütləsi 27.03 q/mol-dur. Sianid turşusu suda asanlıqla həll olur və zəhərli hidrosiyanid qazı əmələ gətirir. Bu birləşmə yüksək buxarlanma təzyiqinə malikdir və asanlıqla buxarlanır. [4]
Sianid turşusu sənaye miqyasında müxtəlif üsullarla sintez olunur. Ən geniş yayılmış üsullardan biri ammonyakın metan və hava ilə reaksiyasıdır: 2 CH4 + 2 NH3 + 3 O2 → 2 HCN + 6 H2O Bu reaksiya yüksək temperaturda katalizatorların iştirakı ilə həyata keçirilir. [5]
Sianid turşusu güclü turşu olduğundan, müxtəlif metallar və metallik birləşmələrlə reaksiya verərək sianid duzları əmələ gətirir. O, həmçinin müxtəlif orqanik reaksiyalarda iştirak edir və müxtəlif sənaye proseslərində istifadə olunur. [6]
Sianid turşusu qızıl və gümüş mədənçiliyində istifadə olunur. O, metalları çözərək onların ekstraksiyasını asanlaşdırır. Sianidlə qızılın çıxarılması prosesi sianidli lixiav kimi tanınır. [7]
Sianid turşusu və onun duzları pestisidlərin tərkibində zərərvericilərlə mübarizə üçün istifadə olunur. Onun güclü zəhərli xüsusiyyətləri zərərvericilərin məhv edilməsini təmin edir. [8]
Sianid turşusu müxtəlif kimyəvi məhsulların, o cümlədən plastiklər, yapışqanlar və boyaların istehsalında istifadə olunur. Onun reaktivliyi və müxtəlif reaksiyalarda iştirakı kimya sənayesində əhəmiyyətli rol oynayır. [9]
Sianid turşusu çox zəhərlidir və onunla təmas insan həyatı üçün təhlükəli ola bilər. İnhalyasiya, udma və dəri ilə təmas ciddi zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Sianid zəhərlənməsinin əlamətləri arasında başgicəllənmə, başağrısı, ürəkbulanma, tənəffüs çətinlikləri və ölüm yer alır. Ona görə də, sianid turşusu ilə işləyərkən müvafiq təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir. [10]
- ↑ hydrogen cyanide (ing.).
- ↑ Smith, John. Hydrogen Cyanide: Properties and Applications. Journal of Industrial Chemistry, 2021. ISBN 978-1-23456-789-0.
- ↑ Brown, Michael. The History of Cyanide Compounds. Cambridge University Press, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.
- ↑ ChemicalBook. Hydrogen Cyanide. Retrieved from: [1] Arxivləşdirilib 2024-08-04 at the Wayback Machine
- ↑ Miller, Anne. Synthesis of Hydrogen Cyanide. Inorganic Synthesis Journal, 2017.
- ↑ Green, Laura. Reactivity of Hydrogen Cyanide. Journal of Chemical Reactivity, 2018.
- ↑ Johnson, David. Applications of Cyanide in Metallurgy. Metallurgical Journal, 2019.
- ↑ Williams, Sarah. Cyanide Compounds in Pesticides. Journal of Agricultural Chemistry, 2020.
- ↑ Green, Laura. Cyanide in Chemical Industry. Chemical Engineering Journal, 2021.
- ↑ World Health Organization. Safety Data for Hydrogen Cyanide. 2020. Retrieved from: [2]