Sentyabr üsyanı (bolq. Септемврийско въстание) — 1923-cü ilin sentyabr ayında Bolqarıstanda baş vermiş silahlı xalq qiyamı.[2] Üsyan Bolqarıstan Kommunist Partiyası (BKP) tərəfindən təşkil edilmiş və ölkədəki hərbi-faşist diktaturasına qarşı yönəlmişdi. [3]Üsyan 9 iyun 1923-cü ildə general Aleksandr Tsankovun rəhbərliyi ilə həyata keçirilən çevriliş nəticəsində hakimiyyətə gələn hərbi rejimin tətbiq etdiyi sərt tədbirlərə qarşı bir reaksiya idi.[4]
| Sentyabr üsyanı | |||
|---|---|---|---|
| 1917-1923-cü illər inqilabları | |||
 Üsyanı yatırmaq üçün göndərilən əsgərlər üçün nəzərdə tutulmuş Vratsa inqilab dairəsinin vərəqəsi. | |||
| Tarix |
14–29 sentyabr 1923 (2 həftə və 1 gün) |
||
| Yeri | Bolqarıstan krallığı | ||
| Nəticəsi |
Bolqarıstan hökumətinin qələbəsi
|
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
1923-cü ilin iyun ayında Bolqarıstanda general Aleksandr Tsankovun rəhbərliyi ilə hərbi çevriliş baş verdi və bu çevriliş nəticəsində ölkədə hərbi-faşist diktaturası quruldu.[5]Yeni rejim solçu qüvvələrə qarşı sərt tədbirlər gördü, bu da ölkədə siyasi gərginliyin artmasına səbəb oldu. Sentyabr üsyanı 1923-cü ilin sentyabr ayında başladı. Üsyan Bolqarıstanın müxtəlif bölgələrində, xüsusilə kənd yerlərində geniş vüsət aldı.[6] Üsyançılar yerli hakimiyyət orqanlarını ələ keçirməyə və yeni rejimə qarşı müqavimət göstərməyə çalışdılar.[7] Lakin hökumət qüvvələri üsyanı qəddarlıqla yatırdılar.
Sentyabr üsyanı uğursuzluqla nəticələndi.[8] Üsyanın yatırılması zamanı minlərlə insan həlak oldu və ya həbs edildi. Bu hadisə Bolqarıstan tarixində solçu qüvvələrə qarşı həyata keçirilən ən sərt repressiyalardan biri kimi tanınır.[9]
- ↑ Muzeĭ na revolyutsionnoto dvizhenie v Bŭlgariya: Zvezdi vŭv vekovete Музей на революционното движение в България: Звезди във вековете [Museum of the Revolutionary Movement in Bulgaria: Stars in the Ages] (bolqar). Sofia: Publishing House of the Bulgarian Communist Party. 1972.
- ↑ Голяма енциклопедия България, том 10, Главен редактор акад. Васил Гюзелев, Българска академия на науките, Книгоиздателска къща Труд, София, 2012, с. 3992, ISBN 978-954-8104-32-6 (т.10) ISBN 978-954-398-156-4 (т.10)
- ↑ Roberts, Priscilla Mary. World War One. ABC-CLIO. 2005. səh. 1721. ISBN 1-85109-879-8.
IMRO members as well as other opponents of Stamboliyski's foreign and domestic policies murdered him... cutting off the hand that signed the Niš Treaty.
- ↑ Марков, Георги. Покушение, насилие и политка в България 1878 – 1947, София 203, с. 221; Грънчаров, Стойчо и Елена Стателова. История на България в три тома, т. III История на Нова България, София 1999, с. 406
- ↑ Протойерей Йордан Попов. Записки по небългарските въстания, София 1992, с. 27 – 28
- ↑ Поптомов, Владимир. Пиринският край под септемврийските знамена. – в: Септемврийци за септември. Спомени за Септемврийското въстание от 1923 г. в окръзите: Софийски, Петрички (Благоевградски), Бургаски, Шуменски (Коларовградски), Варненски, Търновски, Плевенски, Хасковски и др., София, Издателство на БКП, 1963, с. 167 – 172.
- ↑ Миленковић, Тома. Политичка емиграција из Бугарске у Југославиjи 1923 – 1944, Београд, Институт за савремену историју, 2018, с. 67. Т. Миленкович изтъква, че Димитров и Коларов първи напускат борбата, в най-критчния момент – с. 68.
- ↑ Следеният човек. Спомени, предизвикани от документи. Веселин Бранев, София: Фама, 2007
- ↑ Музей на революционното движение в България, Звезди във вековете, Издателство на Българската комунистическа партия, София, 1972, 791 стр.
- Kolarov, V. "The Lessons of October" and the Bulgarian Communist Party // Trotsky's Challenge. Leiden: Brill Publishers. 2016. 464–480. doi:10.1163/9789004306660_019. ISBN 9789004217256. LCCN 2015032934.
- Kosev, Dimitur. "The Historical Significance of the September 1923 Uprising in Bulgaria". Southeastern Europe. 8 (1). 1981: 210–223. doi:10.1163/187633381X00145. ISSN 1876-3332.
- Sygkelos, Yannis. "The National Discourse of the Bulgarian Communist Party on National Anniversaries and Commemorations (1944–1948)". Nationalities Papers. 37 (4). 2009: 425–442. doi:10.1080/00905990902985678. ISSN 0090-5992.
- Voukov, Nikolai. "Death and the desecrated: monuments of the socialist past in post-1989 Bulgaria". Anthropology of East Europe Review. 21 (2). 2003: 49–54.
- Zhechev, Toncho. "The September 1923 Uprising and Bulgarian Culture". Southeastern Europe. 8 (1). 1981: 224–244. doi:10.1163/187633381X00154. ISSN 1876-3332.
- Недев, Недю. Три държавни преврата или Кимон Георгиев и неговото време. София: „Сиела“. 2007. ISBN 978-954-28-0163-4.
- Троцкий, Л. Уроки Октября (rus). Ленинград: Прибой. 1924.
- Фосколо, Мона. Георги Димитров. Една критическа биография. София: Просвета. 2013. ISBN 978-954-01-2768-2.
- Barbusse, Henri. The Executioners (Bulgarian). Sofia. 1928.
- Kratka balgarska entsiklopediya Кратка българска енциклопедия [A short Bulgarian encyclopedia] (bolqar). Sofia. 1969.
- Istoriya na Balgariya (bolqar). Sofia: Hristo Botev. 1993.
- Dimitrov, Georgi; Kolarov, Vasil; Chervenkov, Valko. The September Uprising, 1923-1953. Sofia: Nauka i Izkustvo. 1953. OCLC 6217606. (point of view of Bulgarian Communist Party leaders)