Selen çatışmazlığı bədəndə selen mikroelementinin çatışmazlığı ilə əlaqəli xəstəliklər kompleksidir.[1]
| Selen çatışmazlığı | |
|---|---|
| XBT-10 | E59 |
| XBT-9 | 269.3 |
| DiseasesDB | 11941 |
Selen çatışmazlığı ən çox müxtəlif mədə-bağırsaq xəstəlikləri olan, parenteral qidalanan xəstələrdə, əsasən də yaşlılarda (90 yaşdan yuxarı) meydana gəlir. Bəzən torpaqda selen az olur və həmin torpaqda yetişən məhsullarda da bu elementin çatışmazlığına rast gəlinir.[2] Tibbi ədəbiyyatda selen çatışmazlığının statinlərin (xolesterol səviyyəsini aşağı salan dərmanlar) qəbulunun yan təsirlərindən biri ola biləcəyi də qeyd edilmişdir.[3][4]
Selen qalxanabənzər vəzidə baş verən fizioloji proseslərə təsir edən bir elementdir. Selen çatışmazlığı yod çatışmazlığı ilə birlikdə müşayiət olunur və bu da qalxanabənzər vəzin funksional və struktur dəyişikliklərini daha da kəskinləşdirir.[5] Selen qalxanabənzər vəzin hormonu olan tiroksinin (T4) daha aktiv forması olan triyodtironinə (T3) çevrilməsi üçün zəruri elementdir.[6] Selen çatışmazlığı zamanı qalxanabənzər vəz xəstəlikləri, o cümlədən hipotireoz, endemik zob və kretinizm inkişaf edə bilər. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, yenidoğulmuşlarda endemik kretinizmin yaranmasının əsas səbəbi yod və selenin birgə çatışmazlığıdır.[7]
Müasir klinik praktikada hipotireoz selen tərkibli qida əlavələrinin istifadəsi üçün birbaşa göstəriş sayılmır. Bəzən Haşimoto tireoiditi zamanı əlavə terapiya kimi selen preparatları təyin edilə bilər.[8] Selen preparatlarının 3 aylıq qəbulu, tiroid peroksidazaya qarşı autoantitellərin səviyyəsinin azalmasına və pasiyentlərin vəziyyətinin yaxşılaşmasına səbəb ola bilər. Selen çatışmazlığı yüksək olan bölgələrdə, autoimmun tireoiditə tutulma riski daha yüksəkdir. Bu isə qalxanabənzər vəz hüceyrələrində qlutatyonperoksidaza fermentinin aktivliyinin azalması ilə izah olunur.[9]
Selen yodun sinerqistlərindən biri olduğuna görə, selen çatışmadıqda yod orqanizmdə mənimsənilmir, bu da yod çatışmazlığına səbəb olur.[10]
Selen çatışmazlığı Koksaki virusları ilə birlikdə Kəşan xəstəliyinə gətirib çıxara bilər ki, bu da ölümlə nəticələnə bilən ciddi bir xəstəlikdir. Kəşan xəstəliyinin əsas əlaməti miokard nekrozudur (ürək əzələsinin ölümü). Bu zaman ürək əzələsinin funksiyası zəifləyir.[11] Yod çatışmazlığı ilə yanaşı, selen çatışmazlığı Kaşin-Bek xəstəliyini də törədə bilər. Kaşin-Bek xəstəliyi qığırdaq toxumasının atrofiyasına, degenerasiyasına və nekrozuna səbəb olur. Kəşan xəstəliyi eyni zamanda ümumi immun sisteminin zəifləməsinə, müxtəlif infeksion xəstəliklərə və mədə-bağırsaq xəstəliklərinə qarşı müqavimətin azalmasına səbəb olur.[12] Selen çatışmazlığı zamanı reproduktiv (cinsi) funksiyanın pozulması, iltihabi xəstəliklərə meylliliyin artması, dəri, saç və dırnaq problemləri, immunitetin zəifləməsi, kardiopatiya (ürək əzələsi xəstəlikləri), uşaqlarda inkişafın ləngiməsi, ağciyərlərin surfaktant sistemi ilə bağlı pozuntuları, ateroskleroz, katarakta, qaraciyər xəstəlikləri, anemiya (qanazlığı) kimi dəyişikliklər də müşahidə oluna bilər.[13]
Rusiyada selenə olan gündəlik ehtiyac norması qadınlar üçün 55 mkq/sutka, kişilər üçün 75 mkq/sutka, uşaqlar üçün isə 10–50 mkq/sutka olaraq müəyyən edilib.[14] ABŞ-da böyüklər üçün tövsiyə olunan gündəlik selen qəbulu norması 55 mkq təşkil edir.[15] Böyük Britaniyada kişilər üçün 75 mkq, qadınlar üçün isə 60 mkq gündəlik norma kimi qəbul olunub.[16]
Bəzi mənbələrə görə, gündə 200 mkq selenin ənənəvi qalxanabənzər vəzi terapiyasına əlavə olaraq təyin edilməsi, autoimmun tireoiditli xəstələrin klinik və immunoloji vəziyyətini yaxşılaşdırır, həmçinin autoantitellərin səviyyəsini və tələb olunan hormon dozalarını azaldır.[17]
- ↑ Муллабаева М., Понкратова Т. С. Онкомаркеры, их характеристика и некоторые аспекты клинико-диагностического использования (обзор литературы) //Проблемы репродукции. – 2005. – С. 3.
- ↑ "Ravaglia, Giovanni; Forti, Paola; Maioli, Fabiola; Bastagli, Luciana; Facchini, Andrea; Mariani, Erminia; Savarino, Lucia; Sassi, Simonetta et al. (2000). «Effect of micronutrient status on natural killer cell immune function in healthy free-living subjects aged ≥90 y». American Journal of Clinical Nutrition 71 (2): 590-8". 11 fevral 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 fevral 2013.
- ↑ Moosmann, B; Behl, C (2004). «Selenoprotein synthesis and side-effects of statins». Lancet 363 (9412): 892-4.
- ↑ Moosmann, B; Behl, C (2004). «Selenoproteins, cholesterol-lowering drugs, and the consequences: Revisiting of the mevalonate pathway». Trends in Cardiovascular Medicine 14 (7): 273-81.
- ↑ Бирюкова Е.В. Современный взгляд на роль селена в физиологии и патологии щитовидной железы Arxiv surəti 5 fevral 2018 tarixindən Wayback Machine saytında // Эффективная фармакотерапия. 2017. №8 С.34-41
- ↑ "Toxic Substances — Selenium. Centers for Disease Control and Prevention" (PDF). 22 oktyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 fevral 2013.
- ↑ Грекова Т.И., Бурлачук В.Т., Будиевский А.В. Курутько В.Н. Тиреоидные гормоны и нетиреоидная патология: профилактика и лечение. Петрозаводск, ИнтелТек, 2005, 250С.
- ↑ 2012 ATA/AACE Guidelines for Hypothyroidism in Adults
- ↑ Фархутдинова Л.М. Зоб как медико–геологическая проблема. Гилем, Уфа, 2005, 236 С.
- ↑ "Источник". 26 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 iyun 2023.
- ↑ The interactions between selenium and iodine deficiencies in man and animals. Arthur JR, Beckett GJ, Mitchell JH. — Nutrition Research Reviews. 1999 Jun;12(1):55-73
- ↑ "Источник". 26 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 iyun 2023.
- ↑ "Источник". 26 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 iyun 2023.
- ↑ Методические рекомендации 2.3.1.2432-08. Нормы физиологических потребностей в энергии и пищевых веществах для различных групп населения Российской Федерации. doc Arxiv surəti 19 fevral 2016 tarixindən Wayback Machine saytında. 4.2.2.2.2.6. Селен
- ↑ Пешков М.Н., Шарова Е.И., Клабуков И.Д. Использование постгеномных технологий для диагностики онкологических заболеваний на примере рака предстательной железы // Российский онкологический журнал . 20 (rus). № 2. 2015. 29–32. ISSN 1028-9984.
- ↑ Papp, Laura Vanda; Lu, Jun; Holmgren, Arne; Khanna, Kum Kum (2007). «From Selenium to Selenoproteins: Synthesis, Identity, and Their Role in Human Health». Antioxidants & Redox Signaling 9 (7): 775—806
- ↑ Роль препаратов селена в терапии аутоиммунного тиреоидита. Катерина Котенко Arxiv surəti 21 avqust 2016 tarixindən Wayback Machine saytında - "Здоровье Украины", № 2-3 за июнь 2012 года, стр. 69 (по материалам ІІ конгресса Ассоциации эндокринологов Украины)