Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinSarılıq kisəsi, Sarı kisə və ya Yolk kisəsi[1] (lat. Saccus vitellinus) — onurğalı heyvanların çoxunda müşahidə olunan embrional və ya sürfəvi orqan. Tipik halda sarılıq kisə bağırsağın çıxıntısı olub, embrionun və ya sürfənin qidalanması üçün istifadə olunan sarı maddə (yumurta sarısı) ehtiyatını ehtiva edir.[2]
Sarılıq kisənin ilkin təkamül funksiyası sarının həzm olunması, yaranan qida maddələrinin mənimsənilməsi və onların embrionun qan dövranı sisteminə ötürülməsidir. Bu məqsədlə sarı kisənin divarlarında sıx qanın kapilyar şəbəkəsi formalaşır.
Məməlilərdə yumurta sarısının olmamasına baxmayaraq, embrional inkişaf zamanı sarı kisə yenə də əmələ gəlir. Məməlilərin inkişafında sarı kisə həzm funksiyasını daşımır, lakin müəyyən mərhələdə qan əmələgətirici orqan rolunu oynayır.
İnsanın inkişafında sarılıq kisəsi plasentasiya dövründə — embrional inkişafın 15–16-cı günlərində (hamiləliyin 29–30-cu günü) endoblastik qovuqdan əmələ gəlir.
İnsan üçün sarılıq kisəsi embrion yumurtasının erkən inkişafında mühüm rol oynayan müvəqqəti (provisor) orqandır. Hamiləliyin erkən mərhələlərində (6-cı həftəyədək) sarılıq kisəsi amniotik boşluqdan və embrion diskindən daha böyük olur. Döllənmədən 18–19 gün sonra sarılıq kisəsinin divarında eritropoez ocaqları formalaşır, bu da kapilyar şəbəkənin yaranmasına və eritroblastların (nüvəli eritrositlərin) dölün ilkin qan dövranı sisteminə daxil olmasına şərait yaradır.
Döllənmədən 28–29 gün sonra sarılıq kisəsi ilkin cinsi hüceyrələrin (germinal hüceyrələrin) mənbəyinə çevrilir; bu hüceyrələr kisənin divarından embrionun cinsiyyət vəzilərinin (gonadların) bünövrəsinə miqrasiya edirlər. Döllənmədən sonrakı 6-cı həftəyə qədər sarılıq kisəsi "ilk qaraciyər" funksiyasını yerinə yetirərək embrion üçün vacib olan bir sıra zülalları — alfa-fetoprotin, transferinlər və alfa₂-mikroqlobulin — sintez edir.
Ana bətnində inkişafın I trimestrinin sonuna doğru sarılıq kisəsi funksiyasını dayandırır, tədricən geriləyir və göbək kordonunun əsas hissəsində kiçik kistoz törəmə şəklində qalır.
Sarılıq kisəsinin toxumaları müxtəlif funksiyaları — qan əmələgətirici, ifrazedici, immun tənzimləyici, maddələr mübadiləsi və sintez funksiyalarını — dölün müvafiq orqanları (qaraciyər, dalaq, retikuloendotelial sistem və s.) fəaliyyətə başlayana qədər yerinə yetirir. Əgər bu orqanlar hələ tam formalaşmadan sarılıq kisəsi vaxtından əvvəl geriləyərsə, hamiləliyin gedişi pozulur və nəticə olaraq spontan abort və ya inkişaf etməyən hamiləlik baş verə bilər.
- ↑ "Yolk Kesesinin Boyutu Düşüğü Öngörebilir". The Journal of Turkish Family Physician (türk). 4 (4): 1–4. 12 noyabr 2013. ISSN 1308-531X. 28 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 noyabr 2019.
- ↑ The Developing Human: Clinically Oriented Anatomy: Chapter 7
- Goh, Issac; və b. "Yolk sac cell atlas reveals multiorgan functions during human early development". Science. 381 (6659). 18 avqust 2023. doi:10.1126/science.add7564. PMC 7614978 (#bad_pmc).
- THE YOLK-SAC Anatomy of Human body, 1918, Gray, pg 54
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.