Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
San-Marino döyüşü — İkinci Dünya müharibəsinin İtaliya kampaniyası zamanı, 17–20 sentyabr 1944-cü ildə baş vermiş toqquşma. Bu döyüşdə Almaniya ordusu qüvvələri neytral San-Marino Respublikasını işğal etmiş, daha sonra Müttəfiq qüvvələr tərəfindən hücuma məruz qalmışdır. Bu hadisə bəzən Monte-Pulito döyüşü kimi də adlandırılır.
San-Marino müharibənin əvvəlində neytrallığını elan etmişdi və 1943-cü ilə qədər Avropada baş verən hadisələrdən böyük ölçüdə təsirlənməmişdi, lakin həmin il Müttəfiq qüvvələr İtaliya yarımadasında xeyli irəliləyərək Qotik xətti adlanan əsas Almaniya müdafiə mövqeyinə yaxınlaşmışdı. Bu xətt San-Marino sərhədindən cənubda yerləşirdi. 1943-cü ilin iyun sonunda Almaniya ordusunun San-Marino ərazisində mövqe tutduğu ehtimalı ilə Britaniya Kral Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən respublika bombalanmış və 35 nəfər həlak olmuşdur. Avqustun sonlarında başlayan "Zeytun" əməliyyatında güclü Müttəfiq qüvvələri Qotik xəttinin şərq ucunda, San-Marinonun şərqində yerləşən Rimini şəhərinə hücum etmiş, şəhərin şimalındakı düzənliklərə çıxmağı hədəfləmişdi. Plan San-Marinonun tamamilə yan keçilməsini nəzərdə tuturdu. Müttəfiq qüvvələrin hərəkətlərinə cavab olaraq, Almaniya tərəfi rabitə xətlərini qorumaq və artilleriya müşahidəçisi kimi fəaliyyət göstərmək məqsədilə San-Marino ərazisinə kiçik bir qüvvə göndərmişdi.
Bir neçə gündən sonra əsas hücum əməliyyatı Rimini şəhərinin cənubunda qarşılaşılan güclü müqavimət və pis hava şəraiti səbəbindən dayandırılmışdır. Nəticədə, Britaniya və Hindistan flanq qüvvələri qərbə, San Marino istiqamətində irəliləməyə başladı. 17 sentyabrda Hindistanın 4-cü Piyada Diviziyası San-Marino sərhədində yerləşən iki təpədə mövqe tutmuş 278-ci Piyada Diviziyasının qüvvələrinə hücum etmişdir. Təpələri ələ keçirmək üçün ağır döyüşlərdən sonra vəziyyət 19 sentyabrda stabilləşmiş və Müttəfiq qüvvələri San-Marino şəhərinə daxil olmağa başlamışdır. Şəhər 20 sentyabr günortadan sonra ələ keçirilmiş və Hindistanın 4-cü Piyada Diviziyası 21 sentyabrda ölkəni tərk etmiş, onu yerli müdafiə qüvvələrinin nəzarətinə buraxmışdır.
Apennin yarımadasının şimalında, İtaliya ilə tamamilə əhatə olunmuş cırtdan dövlət olan San-Marino Respublikası İkinci Dünya müharibəsi boyunca az rol oynamışdır. Ölkədə Benito Mussolininin rejimi ilə yaxından əlaqəli faşist hökumət fəaliyyət göstərmişdir, lakin buna baxmayaraq, ölkə neytral qalmışdır. 1940-cı ilin sentyabrında San-Marinonun Britaniya imperiyasına müharibə elan etdiyi bildirilmişdir, lakin San-Marino hökuməti sonradan Britaniya hökumətinə bunun belə olmadığını bildirən mesaj göndərmişdir. 1942-ci ilin əvvəlində San-Marino hökuməti ABŞ ilə müharibədə olmadığını təkrar bəyan etmiş, bu mövqe ABŞ Dövlət Departamenti tərəfindən təsdiqlənmişdir. Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi 1943-cü ildə daha qeyri-müəyyən şəkildə qeyd etmişdir ki, Britaniya heç vaxt müharibə elan etməmiş, lakin San-Marinonun neytrallığını rəsmi şəkildə tanımamışdır və ölkə ərazisinin Ox qüvvələri tərəfindən istifadə olunacağı halda orada hərbi əməliyyatların keçiriləcəyini bildirmişdir.
27 iyun 1943-cü ildə ölkə Müttəfiq qüvvələr tərəfindən bombalanmış, ən azı 35 nəfər həlak olmuşdur. San-Marino hökuməti həmin gün ərazisində heç bir hərbi qurğu və ya avadanlıq olmadığını, müharibə edən tərəflərin ərazisinə daxil olmasına icazə verilmədiyini bəyan etmişdir. İyulun əvvəlində Almaniya komandanlığı tərəfindən sərhəd keçidlərində Almaniya ordusunun bölmələrinə əraziyə daxil olmamaq barədə təlimat verən nişanlar qoyulduğu elan edilmiş və ölkənin tam neytrallığı bir daha vurğulanmışdır.
1944-cü ilin yayının sonlarına doğru İtaliyada yerləşən Almaniya qüvvələri Apennin yarımadası boyunca uzanan müdafiə mövqeləri zənciri olan Qotik xəttinə doğru geri çəkilmişdi. Müttəfiq qüvvələr şimala, Rimini şəhəri və İtaliyanın şimalında yerləşən düzənliklər istiqamətində irəliləmək üçün müdafiə xəttini yarmaq planı hazırlamışdılar. Bu plan "Zeytun" əməliyyatı adlanırdı və Britaniya 8-ci Ordusunun şərq sahili boyunca güclü hücumundan ibarət idi. 11 diviziya dar bir cəbhədə hücum edərək şəhər ətrafında sahil boyunca 8 mil (13 km) uzanan "Rimini boşluğu"nda cəmləşəcək və sonra şimala hərəkət edəcəkdi. Boşluqdan keçdikdən sonra qüvvələr Romanya düzənliyinə yayılaraq qərbə, Bolonya istiqamətinə irəliləyəcəkdi. Eyni zamanda, ABŞ 5-ci Ordusu yarımadanın mərkəzi boyunca şimala doğru irəliləyərək Bolonya şəhərində birləşməyi, böyük bir Almaniya qüvvəsini qurd qapanı tələsi ilə mühasirəyə almağı hədəfləyirdi.
Müttəfiq qüvvələrinin əsas hücum əməliyyatı 25 avqustda başlamış və onlar 29 avqustda Qotik xəttinin əsas hissəsi olan Folya vadisinə çatmışdır. Müdafiə xəttini tezliklə yarılmış, Almaniya komandanlığı Konka çayının şimalındakı təpəli Koriano silsiləsində ikinci müdafiə xətti qurmağa cəhd etmişdi və bu, Rimini şəhərinin cənubundakı son böyük coğrafi maneə idi. Müttəfiq qüvvələrinin hücum heyəti 3 sentyabrda çaya çatmış, lakin tankların mexaniki problemləri, Almaniya qüvvələrinin göstərdiyi müqavimətin güclənməsi və güclü yağış səbəbindən dayanmışdır. Müttəfiq qüvvələri hücumu sahil boyunca davam etdirmək imkanı gözləmiş, bu zaman əlavə qüvvələr gətirmişdir. Hücumun sol cinahında, Konka çayının cənubunda baş tutmuş Cemmano döyüşündə hücum dayandırılmışdı.
Bu nöqtədə, Müttəfiqlərin sol cinah qüvvələri Coriano silsiləsindən cənuba doğru uzanan xəttdə yerləşmiş, bir neçə mil məsafədə olan San Marino istiqamətində qərbə baxırdılar. 56-cı (London) Piyada Diviziyası Kroke qarşısında, 46-cı Piyada Diviziyası isə möhkəmləndirilmiş Cemmano mövqeyində idi. Hindistanın 4-cü Piyada Diviziyası 46-cı Piyada Diviziyası cənubunda mövqe tutmuş, hücumun ən sol cinahını təşkil etmişdir. 12 sentyabrda iki zirehli diviziyanın ağır artilleriya dəstəyi ilə Corianoya hücum bərpa edildikdə, bu qüvvələr qərbə, San-Marino sərhədindən təxminən iki mil məsafədə olan Monteskudo şəhərinə doğru irəliləmişdilər. Əsas hücum qüvvəsi uğurlu şəkildə silsiləyə çatmış və 56-cı Piyada Diviziyası Krokedən təxminən 1 mil (1.6 km) irəliləmiş, 13 sentyabrda, axşam saatlarında burada düşərgə qurmuşdur. Həmin gecə Hindistanın 4-cü Piyada Diviziyası Cemmanonun cənubunda dayaq nöqtəsi əldə etdi. Cemmano 15 sentyabrda, səhər saatlarında 46-cı Piyada Diviziyası və Hindistanın 4-cü Piyada Diviziyası tərəfindən ələ keçirilmiş, Britaniya qüvvələri Monteskudoya doğru hərəkət edərək Almaniya tərəfinin çaşqınlığından istifadə etməyə hazırlaşmışdılar.