Sahib Yunusov

Yunusov Sahib Hacı oğlu, 13 noyabr 1959-cu ildə Ermənistan Respublikası Krosnoselo rayonunun Gölkənd kəndində fəhlə ailəsində anadan olub.

1976-cı ildə Gölkənd kənd orta məktəbini bitirib, həmin ildə S.M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə daxil olub. 1981-ci ildə həmin fakültəni bitirib kimyaçı və kimya müəllimi ixtisası alaraq təyinatla AMEA-nın Y.H. Məmmədəliyev adına Neft-kimya Prosesləri İnstitutuna göndərilib və orada 4 saylı “Krekinq və piroliz” laboratoriyasına ali təhsilli baş laborant vəzifəsində çalışıb. 1982-ci ildə 33 saylı “Avtomobil benzinləri və onlara yüksəkoktanlı əlavələr” laboratoriyasına keçib. 1985-ci ildə həmin institutun qiyabi aspiranturasına daxil olub və 1989-cu ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib və texnika elmləri namizədi elmi dərəcəsi adını alıb. 1991-ci ildə böyük elmi işçi, 2002-ci ildə aparıcı elmi işçi vəzifəsini icra edən, 2004-cü ildən 18 saylı “Avtomobil benzinləri” laboratoriyasında aparıcı elmi işçi vəzifəsində çalışıb. 13 dekabr 2016-cı ildən 18 saylı “Avtomobil benzinləri” laboratoriyasının müdiri vəzifəsini icra edən təyin edilmişəm. Hal-hazırda 4 saylı laboratoriyasının müdiri vəzifəsini icra edir.

1985-ci ildə Neft-kimya prosesləri institutunun “Neft kimyası” ixtisas üzrə qiyabi aspiranturasına daxil olmuşdur və 1989-cu ildə “Seolittərkibli katalizatordan istifadə etməklə izobutilen, katalitik krekinqin butan-butilen fraksiyası və biratomlu C₁-C₃ spirtləri əsasında avtomobil benzinlərinə yüksəkkeyfiyyətli əlavələrin – efirlərin sintezi” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib texnika elmləri namizədi elmi dərəcəsi almışdır.

2021-ci ildə “Sintez olunmuş oksigenli əlavələrdən istifadə etməklə Avro-4, Avro-5 avtomobil benzinlərinin alınması prosesinin işlənib hazırlanması” mövzusunda “Neft kimyası” ixtisasında doktorluq dissertasiyasının müdafiə etmiş və texnika elmləri doktoru elmi dərəcəsini almışdır. ^[2]

Ailəlidir, iki övladı var.

Biratomlu C₁-C₃ spirtlərinin, doymamış karbohidrogenlərin ilkin və ikinci emalından alınan benzinlərin əsasında perspektiv keyfiyyətli yüksək oktanlı avtomobil benzinlərinin və onlara yüksək oktanlı əlavələrin alınması üçün texnoloji proseslərin və onların elmi əsaslarının işlənib hazırlanması. Yüksək oktanlı benzinlərin istehsalının xammal bazasını genişləndirən, benzinin tərkibindən kanserogen əlavələri (TEQ) kənarlaşdıran, kükürdlü xammalı və aşağı oktanlı termiki destruksiya benzinlərini emala daxil etməyə imkan verən katalitik krekinq prosesinin özündə etilləşməmiş Aİ-93 avtomobil benzininin alınması texnologiyası işlənib hazırlanmışdır. Prosesin elmi əsasları işlənmiş və onun rejim parametrlərini, xammalın karbohidrogen tərkibini tənzimlənməsi etilləşməmiş Aİ-93 benzininin alınmasını proqnozlaşdırmağa imkan verən tövsiyələr verilmişdir. Proses H.Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodunda tətbiq edilmişdir. Alınmış benzinin təcrübə-sınaq nümunəsi ÜNEETİ-də yağların və yanacaqların sınaqdan keçirilməsi üzrə DÜİST 2084-77 ilə yoxlanılmış və tətbiqə buraxılmışdır. Riforminq prosesi üçün xammal ehtiyatını artırmaq məqsədi ilə Heydər Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodunda tətbiq olunan işlərdən biri də Al-Ni-Mo və Al-Co-Mo sənaye katalizatorlardan istifadə etməklə aşağı keyfiyyətli kokslaşma benzininin iki mərhələli hidrotəmizləmə prosesinin işlənib hazırlanmasıdır. Metaloksid katalizatorlarının iştirakı ilə yanacaqların və tərkibində 90-95% hidrogen olan hidrogen tərkibli qazın alınmasını təmin edən ağır neft qalıqlarının emalı prosesi işlənib hazırlanmışdır. Bu prosesdə maye krekinq məhsullarının kükürdlü birləşmələrində olan kükürd dəmir (II) sulfid şəklində (FeS) kənarlaşdırılır ki, bu da kükürdlü və yüksək özlülüyü olan xammaldan istifadə etməyə imkan verir. Termiki destruksiya benzinləri və katalitik krekinq benzinlərinin 1:6 nisbətində katalitik zənginləşdirilməsi aparılaraq, aşağı keyfiyyətli benzinlərin səmərəli istifadə edilməsi problemi həll edilmiş, nəticədə etilləşməmiş Aİ-93 benzini alınmışdır. Kokslaşma benzininin katalitik zənginləşdirilməsi zamanı A-76 satış benzininin alınmasının mümkünlüyü müəyyən edilmişdir. Tərkibində doymamış karbohidrogenlərin miqdarını və uyğun olaraq oktan ədədini aşağı salmadan, hidrogen qazından istifadə etmədən katalitik krekinq benzininin tərkibində tuf külü və γ- Al2O3 üzərinə çökdürülmüş Mo və Co ionları olan heterogen katalizatorların iştirakında oksidləşdirici kükürdsüzləşmə prosesi üzrə tədqiqatlar aparılıb. Prosesdə oksidləşdirici kimi 35%-li H2O2 məhlulu və onun karbamidlə əmələ gətirdiyi kompleksi istifadə olunub. Bu proses katalitik krekinq benzininin tərkibində kükürdün miqdarını 33 ppm-ə qədər azaltmağa imkan verir və 35-40% əmtəə benzinin tərkibində istifadə edildikdə kükürdün ümumi miqdarı 11-13ppm təşkil edərək müasir tələblərə cavab verir. Katalitik krekinq benzininin tərkibində kükürdün miqdarını aşağı salmaq məqsədi ilə onun tərkibindəki ümumi və merkaptan kükürdünün, həmçinin doymamış karbohidrogenlərin miqdarının fraksiyalar üzrə paylanmasını, kükürdlü üzvi birləşmələrin təbiətini və stabilliyini nəzərə alaraq, S-12 və ГКД-205 sənaye katalizatorlarının iştirakı ilə kükürdün ümumi miqdarını 60% və merkaptan kükürdünün miqdarını 84% aşağı salmağa və benzinin oktan ədədini ilkin həddə saxlamağa imkan verən katalitik krekinq benzinindən ayrılmış q.b.-130°C fraksiyasının yumşaq, 130°C-q.s. fraksiyasının isə nisbətən sərt rejimdə aparılan hidrotəmizləmə prosesinin texnologiyası işlənib hazırlanmışdır. Təkrar emal benzinlərinin doymuş biratomlu C₁-C₃ spirtləri ilə bilavasitə qarşılıqlı çevrilmə prosesi işlənib hazırlanmışdır ki, bu da doymamış birləşmələrin miqdarını azaltmaqla benzin fraksiyasının davamlılığını artırmış və müasir benzinlərin vacib komponentlərindən biri olan oksigen tərkibli birləşmələrin alınmasına imkan vermişdir. Katalitik krekinq benzininin başlanğıc fraksiyasının doymuş biratomlu C₁-C₃ spirtləri ilə efirləşməsindən və 85°C-dən yuxarıda qaynayan fraksiyanın katalitik zənginləşməsindən alınan məhsulların sonradan kompaundlaşdırılması benzinin çıxımını qeyri-neft mənşəli məhsullar hesabına 3,8-4,4% artırmış, oktan ədədini motor üsulu ilə 86,1-86,7 ədədə, tədqiqat metodu ilə 93,4-94 ədədə çatdırmıdır və bu zaman benzinin tərkibində oksigentərkibli birləşmələrin miqdarı 2,5% olmuşdur. Doymuş biratomlu C1-C3 spirtləri, onların qarışığı və katalitik krekinq və piroliz proseslərinin doymamış karbohidrogenləri əsasında sənaye tipli seolittərkibli Al-Si katalizatorlarından istifadə etməklə, avtomobil benzinlərinə yüksək oktanlı oksigen tərkibli əlavələrin alınması prosesi işlənib hazırlanmışdır. Riforminq benzininin tərkibində benzolun miqdarını aşağı salmaq məqsədi ilə homogen və heterogen katalizatorlardan istifadə etməklə q.b.- 85°C fraksiyasının aşağı molekul kütləli olefinlərlə (C₃-C₄) alkilləşməsi prosesi aparılmışdır ki, bu da benzolun miqdarını kütləcə 0,8-1,0%-ə qədər azaltmış, benzin fraksiyasının miqdarını 15-18% artırmışdır. Ni-Cr və Pt-tərkibli sənaye katalizatorlarından istifadə etməklə riforminq benzininin benzol fraksiyasının (q.b.- 85°C fraksiyası) iki mərhələli: əvvəlcə hidrogenləşmə və sonra hidroizomerləşmə prosesləri üzrə işlənib hazırlanmış texnologiya fraksiyanın tərkibində benzolun miqdarını sıfra endirməyə oktan ədədini isə m.ü. ilə 71-dən 86-ya qədər artırmağa imkan vermişdir. Pt-tərkibli sənaye katalizatorlarından (R-132, R-164) istifadə etməklə riforminq benzinin tərkibindəki polialkil aromatik karbohidrogenlərin hesabına oktan ədədinin cüzi artması ilə benzolun miqdarını 2,5%-ə qədər azaltmağa imkan verən transalkilləşmə prosesi işlənib hazırlanmışdır. Əmtəə benzinlərində transalkilləmə prosesindən sonra riforminq benzininin tərkibindəki benzolun miqdarı 0,9% təşkil edir. Alternativ xammal kimi kənd təsərrüfatı tullantılarından istehsal olunmuş bioetanoldan istifadə etməklə turşulaşdırılmış Al-Si sənaye (Цеокар-2) katalizatorunun iştirakında doymamış karbohidrogenlərin miqdarını azaltmaq və uyğun olaraq ekoloji xassələrini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə katalitik krekinq benzininin yüngül fraksiyasının (q.b.-130°C) efirləşməsi prosesindən tərkibində 15,2%-ə qədər alkiletil efiri olan, motor üsulu ilə oktan ədədi 86 olan biokomponent alınmışdır. Avtomobil benzinlərinin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və çıxımını artımaq məqsədi ilə reaktora aşağıdan vakuum distillatı və yuxarıdan kokslaşma benzini verməklə katalitik krekinq prosesi tədqiq olunmuşdur. Prosesdən alınmış benzin katalitik zənginləşdirmə prosesinə uğradılaraq, çıxımı 59% olan Aİ-93 markasına uyğun benzin alınmışdır. Qudronun hidrokrekinq prosesindən alınmış benzin fraksiyaları əsasında müxtəlif variantlarda Aİ-93 markasına uyğun əmtəə benzinlərinin tərkibi müəyyən edilmişdir.

• Akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərən ED1.17 Dissertasiya şurasının üzvüdür

• 1995-2001-ci illərdə Bakı şəhəri Nizami rayonu 129 saylı tam orta məktəbdə əvəzçiliklə kimya müəllimi işləmişdi.
• 1993-cü ildən bu günə gədər Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasında (hazırkı Dövlət İmtahan Mərkəzi) kimya fənni üzrə ekspert şurasının üzvüdür.
• 8-ci siniflər üçün test kitabçasının müəllifidir.
• 7-ci və 10-cü siniflər üçün test kitabçalarının rəyçisidir.

1. Гусейнова А.Д., Л.М. Мирзоева, Гусейнова И.С., Абдулова Ш.Н., Талыбова Х.И. Этерификация биоэтанолом бензинов каталитического крекинга (Esterfication by Bioethanol of Catalytically Cracked Gasolines) // Химия технология топлив и масел, 2013, № 5, с. 17-22 (Chemistry and Technology of Fuels and Oils, 2013, № 5, p. 394-398).
2. Юнусов С.Г. Синтез высокооктановых добавок к автомобильным бензинам на базе метанола и бутан-дивинильной фракции от процесса пиролиза (The synthesis of high-octane additives to motor gasolines based on methanol and butane-divinyl fraction from the pyrolysis process) // Процессы нефтехимии и нефтепереработки, 2014, том 15, № 4 (60), с. 364-368 (Processes of petrochemistry and oil refining, 2014, v. 15, № 4(60), p. 327-331).
3. Юнусов С.Г. Высокооктановыe добавки к автомобильным бензинам на базе спиртов С₁-С₂ и бутан-дивинильной фракции пиролиза // Нефтехимия, 2016, том 56, № 5, с. 510-513.
4. Yunusov S.G. Hydrogenation and hydroizomerization of the benzene fraction b.p.-90 C isolated from stable platformate using industrial catalysts // Processes of petrochemistry and oil refining, 2017, v. 18, № 3, p. 243-249.
5. Мирзоева Л.М., Ибрагимова М.Д., Нагиев В.А., Юнусов С.Г., Андрю-щенко Н.К., Гусейнов Г.Д. Применение ионных жидкостей для обессеривания бензиновых фракций (Use of ionic liquids for desulfurization of gasoline fractions) // Химия и технология топлив и масел. 2018, № 4, с. 28-32 (Chemistry and Technology of Fuels and Oils, 2018, № 4, р. 430-437).
6. Мирзоева Л.М., Юнусов С.Г. Андрющенко Н.К., Алиева А.З. Применение ультразвуковой кавитации в реакции этерификации узкой фракции бензина коксования этанолом // Нефтехимия, 2018, т. 58, № 4, с. 464-468.
7. Yunusov S.G., Andryushchenko N.K., Mirzoyeva L.M., Babayeva Z.B. Desulfurization of coking gasoline and diesel fraction mixture by alternative methods // Processes of petrochemistry and oil refining, 2023, т. 24, № 2, с. 310-320.
8. Abbasov V.M., Aliyeva A.Z., Kerimova U.A., Yunusov S.G., Kayahan E., Mamedov A.M., Zamanova L.S. Use of ultrasonic pretreatment in the reaction of liquid aerobic oxidation of C₁₁, C₁₄ paraffin hydrocarbons in the presence of (RCOO)3Cr and (RCOO)2Ni catalysts // Iranian Journal of Chemistry and Chemical Engineering, 2024, v. 43, № 2, р. 707-713.
9. Yunusov S.G., Andryushchenko N.K., Aliyeva A.Z., Aleskerova S.M. Effect of ultrasonic cavitation on the process of alkylation of secondary gasoline fractions with C3-C4 gases from the catalytic cracking process // Processes of petrochemistry and oil refining, 2024, V. 25, № 1, pp. 98-108.
10. Алиева А.З., Керимова У.А., Юнусов С.Г., Алиева Н.М. Синтез хромового соединения методом CVD и его исследование физическими методами // Вестник Томского Государственного Университета. Химия; Tomsk State University Journal of Chemistry, 2024, № 33, с. 93-102.
11. Алиева А.З., Керимова У.А., Юнусов С.Г., Алиева А.А., Алескерова С.М., Тагиев Ф.Ф. Ультразвук в катализе // Химия в интересах устойчивого развития, 2024, № 3, с. 266-272.
12. Abbasov V.M., Aliyeva A.Z., Karimova U.A., Yunusov S.G., Dadaşova N.R., Babirova G.G. Synthesis of diethylene glycol ester of synthetic fatty acids, obtained from liquid phase oxidation of paraffin hydrocarbons C₁₁ and C₁₄ // PPOR, V.25, N. 2, 2024, рр. 389-397. ^[3], ^[4]