Sahə eksperimenti (ing. Field experiment) — real həyat mühitində aparılan eksperimental tədqiqat üsulu.[1] Bu tip eksperimentlərdə tədqiqatçılar dəyişənləri nəzarətdə saxlamaqla, müşahidə etdikləri təbii şəraitdə səbəb-nəticə əlaqələrini araşdırırlar.[2] Sahə eksperimentləri əsasən laboratoriya eksperimenti ilə müqayisədə daha yüksək ekoloji etibarlılıq təqdim edir, çünki iştirakçılar gündəlik şəraitdə öz təbii davranışlarını sərgiləyirlər.[3]
Bu metodun əsas məqsədi eksperimental manipulyasiyanı real sosial və ya fiziki mühitdə həyata keçirməkdir. Məsələn, sosiologiya, psixologiya, iqtisadiyyat, təhsil və ictimai siyasət kimi sahələrdə sahə eksperimentlərindən geniş şəkildə istifadə olunur. Bu tip tədqiqatlarda tədqiqatçılar adətən müəyyən bir mühitə təsir edən dəyişəni dəyişir və sonrakı davranışlarda baş verən fərqləri müşahidə edirlər.[4]
Sahə eksperimentləri həm kəmiyyət yönümlü tədqiqatlarda, həm də qarışıq metodlar çərçivəsində istifadə oluna bilər. Onların üstünlükləri arasında yüksək reallıq, sosial kontekstin qorunması və iştirakçıların davranışlarına daha etibarlı çıxış imkanları göstərilir. Bununla belə, sahə eksperimentləri üzərində tam nəzarətin mümkün olmaması, etik problemlər və daxili etibarlılıq riskləri kimi bəzi çətinliklər də mövcuddur.[5]
Sahə eksperimentləri təbii və sosial mühitdə həyata keçirilir və bu, onlara yüksək ekoloji etibarlılıq qazandırır. Tədqiqatçı dəyişənlərə birbaşa müdaxilə edir və bu müdaxilələrin nəticələrini müşahidə edir.[6] Əksər hallarda nəzarət qrupu və eksperimental qrup strukturundan istifadə olunur. Bu tip eksperimentlərdə iştirakçılar real şəraitdə fəaliyyət göstərir və çox zaman eksperimentin bir hissəsi olduqlarından xəbərdar olmurlar (lakin bu hal etik çərçivədə tənzimlənməlidir).[7][8]Laboratoriya eksperimenti ilə müqayisədə sahə eksperimenti daha az süni mühitə malik olur və bu səbəbdən real həyat şəraitini daha dəqiq əks etdirir.
Sahə eksperimentləri bir çox sahədə praktiki tətbiq imkanları ilə seçilir. İctimai siyasət sahəsində, yeni qanunların və sosial proqramların effektivliyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.[9] Marketinqdə isə fərqli reklam və qiymət strategiyalarının istehlakçı davranışına təsiri sahə şəraitində yoxlanılır. Təhsildə müxtəlif tədris metodlarının şagird nailiyyətlərinə təsiri öyrənilir. İqtisadiyyatda isə maliyyə stimullarının fərdi və qrup davranışlarına təsiri araşdırılır.[10] Psixologiya sahəsində sahə eksperimentləri insanların sosial münasibətlərdə, qərarvermədə və gündəlik davranışlarında necə davrandığını anlamağa imkan yaradır.[11]
Sahə eksperimentləri bir sıra məhdudiyyətlərə malikdir.[12] Ən önəmlisi, dəyişənlər üzərində tam nəzarət laboratoriya eksperimentlərinə nisbətən daha çətindir və bu da daxili etibarlılıq baxımından müəyyən zəifliklər yarada bilər.[13] Ətraf mühitin gözlənilməz faktorları nəticələrə təsir göstərə bilər. Bundan əlavə, etik qaydalara ciddi riayət olunmalıdır, çünki iştirakçılar bəzən eksperimentin bir hissəsi olduqlarını bilmirlər. Məlumatların toplanması və analizi də daha çox resurs və zaman tələb edir.[14]
- 1971-ci ildə keçirilən Stenford həbsxana eksperimenti sahə eksperimentinin laboratoriyaya yaxın hibrid nümunəsidir.[15]
- 2007-ci ildə Keniyada seçki zamanı etnik tolerantlığın təşviqi üçün yerli radio proqramlarının təsiri sahə eksperimentləri ilə öyrənilmişdir.[16][17]
- Bəzi ölkələrdə vergidən yayınmanın qarşısını almaq üçün göndərilən məktubların məzmunu dəyişdirilərək davranış dəyişiklikləri ölçülmüşdür (məsələn, İngiltərədə vergi orqanları tərəfindən).
- Qida etiketlərinin tərkibinin dəyişdirilərək marketdə istehlakçı seçiminə təsiri sahə eksperimentləri ilə araşdırılmışdır.[18]
- ↑ Meyer, B. D. "Natural and quasi-experiments in economics" (PDF). Journal of Business & Economic Statistics. 13 (2). 1995: 151–161. doi:10.2307/1392369. JSTOR 1392369.
- ↑ Lee, D. S.; Moretti, E.; Butler, M. J. "Do voters affect or elect policies? Evidence from the US House". The Quarterly Journal of Economics. 119 (3). 2004: 807–859. doi:10.1162/0033553041502153. JSTOR 25098703.
- ↑ Field, Erica; Pande, Rohini. "Repayment frequency and default in microfinance: evidence from India". Journal of the European Economic Association. 6 (2–3). 2008: 501–509. doi:10.1162/JEEA.2008.6.2-3.501.
- ↑ Gosnell, Harold F. "An Experiment in the Stimulation of Voting". American Political Science Review. 20 (4). 1926: 869–874. doi:10.1017/S0003055400110524.
- ↑ Grodwohl, Jean-Baptiste; Porto, Franco; El-Hani, Charbel N. "The instability of field experiments: building an experimental research tradition on the rocky seashores (1950–1985)". History and Philosophy of the Life Sciences (ingilis). 40 (3). 2018-07-31: 45. doi:10.1007/s40656-018-0209-y. ISSN 1742-6316. PMID 30066110.
- ↑ Rubin, Donald B. "Causal Inference Using Potential Outcomes". Journal of the American Statistical Association. 100 (469). 2005: 322–331. doi:10.1198/016214504000001880.
- ↑ Nyman, Pär. "Door-to-door canvassing in the European elections: Evidence from a Swedish field experiment". Electoral Studies. 45. 2017: 110–118. doi:10.1016/j.electstud.2016.12.002.
- ↑ Broockman, David E.; Kalla, Joshua L.; Sekhon, Jasjeet S. "The Design of Field Experiments with Survey Outcomes: A Framework for Selecting More Efficient, Robust, and Ethical Designs". Political Analysis. 25 (4). 2017: 435–464. doi:10.1017/pan.2017.27.
- ↑ Duflo, Esther. Field Experiments in Development Economics (Hesabat). Massachusetts Institute of Technology. 2006.
- ↑ Harati, Hamidreza; Talhelm, Thomas. "Cultures in Water-Scarce Environments Are More Long-Term Oriented". Psychological Science (ingilis). 34 (7). 2023-07-01: 754–770. doi:10.1177/09567976231172500. ISSN 0956-7976.
- ↑ LaLonde, R. J. "Evaluating the econometric evaluations of training programs with experimental data". The American Economic Review. 76 (4). 1986: 604–620. JSTOR 1806062.
- ↑ Dehejia, R.; Pop-Eleches, C.; Samii, C. From local to global: External validity in a fertility natural experiment (PDF) (Hesabat). National Bureau of Economic Research. 2015. w21459.
- ↑ Scott, Steven L. "A modern Bayesian look at the multi-armed bandit". Applied Stochastic Models in Business and Industry. 26 (6). 2010: 639–658. doi:10.1002/asmb.874.
- ↑ Raj, V.; Kalyani, S. "Taming non-stationary bandits: A Bayesian approach". 2017. arXiv:1707.09727 [stat.ML].
- ↑ Tröhler, U. "Lind and scurvy: 1747 to 1795". Journal of the Royal Society of Medicine. 98 (11). 2005: 519–522. doi:10.1177/014107680509801120. PMC 1276007. PMID 16260808.
- ↑ Bertrand, Marianne; Mullainathan, Sendhil. "Are Emily and Greg more employable than Lakisha and Jamal? A field experiment on labor market discrimination" (PDF). American Economic Review. 94 (4). 2004: 991–1013. doi:10.1257/0002828042002561.
- ↑ Gneezy, Uri; List, John A. "Putting behavioral economics to work: Testing for gift exchange in labor markets using field experiments" (PDF). Econometrica. 74 (5). 2006: 1365–1384. doi:10.1111/j.1468-0262.2006.00707.x.
- ↑ Pager, Devah; Shepherd, Hana. "The sociology of discrimination: Racial discrimination in employment, housing, credit, and consumer markets". Annual Review of Sociology. 34. 2008: 181–209. doi:10.1146/annurev.soc.33.040406.131740. PMC 2915460. PMID 20689680.