Sərxab məhəlləsi

Bu məhəllə adını "Moro" dağ sisteminə daxil olan, qırmızı rəngli yüksəkliklər, dərələr və təpələrdən ibarət Sərxab və ya Əynəli dağı adlanan dağdan almışdır. Bu dağ Təbriz şəhərindən yüksək mövqedə və şəhərin şimal hissəsində yerləşir. Ən yüksək nöqtəsinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 1960 metrdir. Bu məhəllə Təbrizin şimalında, Təbriz Bələdiyyəsinin birinci bölgəsinə daxil olan ərazidə yerləşir. Məhəllə Eynəli dağının ətəyində yerləşir.^[1][2]

Nadir Mirzə Qacar "Darüssəltənə Təbrizin Tarixi və Coğrafiyası" adlı əsərində bu məhəllə haqqında belə yazır:^[3]

Böyük bir məhəllə və bağlıq sahədir. Adı da bu dağdan götürülmüşdür, çünki məhəllə həmin dağın ətəyində yerləşir. Bu məhəllə yüksəkdə yerləşdiyindən bütün şəhərə nəzarət edir. Onun havası xoş və mülayimdir. Yay günlərində günəşin bu quru dağa şiddətlə vurması səbəbindən gündüzlər isti olur, lakin gecə keçdikcə daşların istisi azalır və hava yaxşışır. Məhəllənin torpağı bərk və qum qarışıqdır. Divarlar tikildikdə daha da bərkiyir, torpağında nəmlik olmur. Bu dağın bağları azdır, lakin burada yetişən çəyirdəksiz tut, badam, fındıq və armud keyfiyyətlidir. Hazırda məhəllənin kətxudası, böyük bir nəslə mənsub olan və bu adla daha sonra qeyd olunacaq Hacı Mirzə Əlinin oğlu, Mirzə Cavad xan, Divanxana vəkilidir. Bu məhəllədə bütün şəhər əhalisinin ziyarət etdiyi müqəddəs Seyid Həmzə türbəsi yerləşir və bu türbə dağın mərkəzində yerləşir.

İran Məşrutə inqilabı dövründə bu məhəllənin əhalisinin əksəriyyəti Bağmeşə, Qarəməlik, Dəvəçi və Şeşgilan məhəllələrinin sakinləri ilə birlikdə məşrutəçilərə qarşı çıxmış, Xiyavan və Əmirxiz məhəllələrinin məşrutə tərəfdarları ilə münaqişəyə girərək daxili qarşıdurmalarda iştirak etmişdilər.^[4]

Sərxab məhəlləsinin adının qoyulması ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur və bu barədə tarixi mənbələrdə dəfələrlə məlumat verilir. Bu fikirlər arasında aşağıdakı izahlar xüsusi diqqətə layiqdir:

1. Bu məhəllənin adı "sərx" (qırmızı) və "ab" (su) sözlərinin birləşməsindən ibarət ola bilər. Çünki yağışlı mövsümlərdə Eynəli dağından axan, tərkibi əsasən gil olan sular qırmızımtıl rəngdə olmuş və bu səbəblə məhəllə bu adla tanınmış ola bilər.

2. Məhəllənin adı Sərxablular adlı tayfanın adından götürülmüş ola bilər. Bu tayfa Kosa adlı bir qola, o isə Bağdad Şahsevənlərinə mənsub Kosalər tayfasına aid edilir.

3. Digər bir ehtimala görə isə, bu ad Əbdülməlikli elinə bağlı olan Sərxab tayfasının adından qaynaqlanmış ola bilər.

Kamal Xocəndi əsərlərindən birində Sürxab məhəlləsinə belə işarə edir:

Təbriz mənim ruhumun rahatlığı olacaq,

Həmişə dilimdə zikr ediləcək. Çərəndab və Kecilin suyunu içməyincə,

Sərxab gözlərimdən axacaq.

Seyyid Cəlal Əzud da Sərxabdan belə bəhs edir:

Qəm atəşini ürəkdən tökmək üçün Sərxab iç, Sərxabın başına çıx ki, Təbrizə baxasan.

Bu məhəllədə yerləşən Şərbətoğlu evi Təbriz şəhərinin görməli tarixi yerlərindən biri hesab olunur. Bu tikili Sərxab məhəlləsinin Süqqətülislam küçəsində, Sərxab qapısı kimi tanınan keçidin yaxınlığında yerləşir və 1600 kvadrat metr sahəni əhatə edir. Hal-hazırda bu bina Şərqi Azərbaycan vilayətində İranşünaslıq Fondunun filialı kimi fəaliyyət göstərir. 2001-ci ilin 25 fevralında 3222 sayı ilə İranın milli abidələri siyahısına daxil edilmişdir.^[5]

Evin inşası Qacarlar dövrünün sonlarına təsadüf edir. Pəhləvi dövrünün əvvəllərində, binanın xarici həyətinin qərb tərəfində iki mərtəbəli əlavə bir hissə inşa olunmuşdur. Ümumilikdə bina iki mərtəbəli yaşayış sahəsindən və zirzəmidən ibarətdir və daxili və xarici hissələrə bölünür.^[6]

• Mirzə Əbdürrəhim Talıbov — nasir, publisist və maarifçi.^[7]
• Məhəmmədtağı xan Püsyan — hərbçi, Xorasan Muxtar Hökumətinin qurucusu və rəhbəri. Əhməd Qavam ilə döyüşdə öldürülmüşdür.^[8]

• Kamalvand, Əli, Baskervil və Enqelab-e İran, Tehran: Lalezar, 1336
• Nāder Mīrzā, Tārīkh va jughrāfiyā-ye Dār al-Salṭaneh-ye Tabrīz, Tehran: Iqbal, 1323