Bu məqalənin ensiklopedik tələblərə cavab vermədiyinə dair şübhələr var. |
Şoranlar səhralarda formalaşan xarakterik hidromorf torpaqlardır[1]. Şoran torpaqlar torpağın üst qatında suda asan həll olan duzların miqdarı 1% və çox olan torpaqlar nəzərdə tutulur. Səhra zonasında bu torpaqlar 10%-ə yaxın ərazini əhatə edir.
Şoranlıqların əmələgəlməsi hidrotermin, hidrogeoloji, geokimyəvi şəraitlə bağlıdır. Belə ki, şoranların yaranmasında qrunt sularının dərinliyi əsas rol oynayır. Qrunt sularının səthə yaxınlığı və buxarlanmanın olması bu prosesi sürətləndirir. Ona görə də qrunt sularının kimyəvi tərkibi və dərinlliyi əsas hesab olunur. Əgər qrunt sularının dərinliyi 2 m-ə yaxın olduqda minerallaşma sürətlə çoxalır.
V. A. Kovdaya görə birinci mərhələdə sular natrium karbonatlı olur və duzların miqdarı 1–3 q\l təşkil edir. İkincidə kalsium karbonat olur və duzların miqdarı 3–5q\l yaxınlaşır. Üçüncü mərhələdə xloridli-sulfatlı tərkibdə duzların miqdarı 10–20 q\l, dördüncü mərhələdə sulfatlı-xloridli sularda duzların miqdarı 30–50-dən çox olur[2]. Qrunt sularının zəif mineralaşmasına biokarbonatlar üstünlüyə malik olur. Duzların konsentrasiyası çoxaldıqca, sulfatlar üstünlük təşkil edir. Qrunt suların çox yüksək minerallaşması şəraitində (15–20 q\l-dən çox) xloridli-natriumlu tərkib üçün şərait yaranır. Qrunt sularının yuxarıya doğru hərəkət və buxarlanması torpağın üst horizontunda duzların miqdarı çoxalır. Belə ki, bu şəraitdə qrunt suların aşağı hissəsində çətin həll olan duzlar, üst hissədə isə asan həll olan duzlar toplanır.
Xarakterik hidromorf səhra torpaqlarından biri də takırlardır. Bu torpaqlar Mərkəzi Asiyada, o cümlədən Amudərya, Sırdərya, Murqab, Atrek və s. çayların vadilərində inkişaf etmişdir.
Takırların xarici görünüşü çoxbucaqlını xatırladır. Gilli torpaqlarda yaranmış çatların dərinliyi 2–8 sm bəzən 10 sm-ə çatır. Takırlar kənarda qeyd olunduğu kimi çoxbucaqlı formada düzülmüş kafelləri xatırladır. Takırların torpaq profili çox qalın deyildir. Bu torpaqlar profilin özünə məxsus xüsusiyyətlərinə görə də digər tiplərdən fərqlənir. Belə ki, onun üst səthi 3–5 sm qalınlığında möhkəm qaysaqla örtülür ki, onun alt hissəsi isə daha kobud quruluşlu və qonurumtuldur.
Takırlarda humusun miqdarı boz-qonur torpaqlarda olduğu kimi 1%-dən aşağıdır. Torpaqlarda olan humus maddələrindən çoxu fulvo turşularıdır.