Səhl ət-Tüstəri

Hicri 203-cü (818) ildə dünyaya gəlib. Səhlin "Tüstəri" nisbəsindən Xuzistanın (İran) Tüstər məntəqəsində dünyaya gəldiyi məlum olur.^[3] Həyatı haqqındakı məlumatların çoxunun mənbəyi mənqibələrdir. Dayısı Məhəmməd ibn Səvvarın təlkin və təşviqi ilə uşaqlıq vaxtlarından sufiliyə yönəlmişdir. Sufiliklə bağlı Bəsrəyə və Abadana səfərlər etdikdən sonra yenidən Tüstərə qayıtmışdır. Həcc ziyarətinə getdiyi vaxtda Zinnun əl-Misri ilə tanış olmuşdur. Yaşadığı ərazi Abbasilər, Səffərilər və Zəncilər arasındaki hakimiyyət mübarizələrinin baş verdiyi bir yeri idi. Ona görə də, Səhl Bəsrəyə köçmək məsburiyyətində qaldı. Bəzi mənbələr onun Bəsrəyə siyasi səbəblərlə bağlı deyil, dini-məzhəbi səbəblərlə bağlı köçmək məcburiyyətində qaldığını qeyd etmişlər. Bir rəvayətə görə onun metafizik varlıqlarla danışdığını iddia etməsi, əhalinin narazılığına səbəb olmuş və o buna görə də Bəsrəyə köçmüşdür.^[4] Digər bir rəvayətə görə isə o, "qulun hər nəfəsdə tövbə etməsi fərzdir" demişdir. Onun bu sözü mənəvi elmlərdəki şöhrətinə paxıllıq edən fəqihlərin etirazına səbəb olmuş və əleyhində aparılan fəaliyyətlər ucbatından Bəsrəyə köçmək məcburiyyətində qalmışdır.^[5] Səhl ət-Tüstəri Məhərrəm ayında hicri 283-cü (mart 896) ildə Bəsrədə vəfat etmişdir. Həllac Mənsur, Əbu Məhəmməd əl-Cəriri və Bərbəhari onun tələbələrindən bəziləridir.^[2]

Mənbələrdə Səhlin 10-dan əsərin müəllifi olduğu qeyd olunub. Bu əsərlərdən heç birinin Səhl tərəfindən qələmə alınmaması başda təfsiri olmaqla bu əsərlərə şübhə ilə baxılmasına səbəb olmuşdur. Onun nisbət olunan əsərlər bunlardır: Təfsirül-Quranil-əzim (Təfsirüt-Tüstəri), əl-Müərəzə vər-rəd alə əhlil-firaq və əhlid-dəavə fil-əhvəl, Risalə fil-hüruf, Risalə fil-hikəm vət-təsəvvüf (Süleymaniyyə kitabxanası, Ayasofiya, № 4128/4), Mənaqibü əhlil-haqq və mənaqibü əhlil-lah, Lətaifül-qəsas fi qisasil-ənbiya, Məqalə fil-mənhiyyət (Tehran Universitetinin Hüquq Fakültəsinin kitabxanası № 251), Kəlamü (Kəlimətü) Səhl ibn Abdillah ət-Tüstəri.^[2]