Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Sədrəddin Konəvi (fars. صدرالدین قونوی; 1210–1274) — Malatyada anadan olub. Türk-İslam fəlsəfəsində xüsusi yer və dəyərə sahib alim.
| Sədrəddin Konəvi | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1209 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1274[1][2] |
Sədrəddin Konəvinin atası Şeyx Mecduddin İsak Malatyalıdır. Mecduddin İshak Bağdatda fütüvvet təşkilatında xidmət etmiş bir alimdir. Sədrəddin uşaq olarkən atası ölmüş, anası ünlü sufi və filosof alim İbn əl-Ərəbi ilə evlənməsi rəvayət edilir. O, Konyada yaşadığı və orada şöhrət qazandığı üçün Konevi kimi tanınır. Sədrəddin ilk dini və sufizm təhsilini ögey atası Muhyiddin ibn əl Ərəbidən aldı. Bir gün Şama getdi və dövlətin əhəmiyyətli dini rəhbərləri və sufiləri ilə görüşdü. Xüsusilə Evhadüddin Kirmanin Sədrəddinin üzərində təsir xüsusi əməyi olmuşdur. Çox yaxşı var-dövləti olduğu üçün Konyanın din və elm adamlarını tez-tez evində topladı və o dövrdə Şərqdəki ən əhəmiyyətli mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan şəhərdə xüsusi bir akademiya qurdu. Nəsirəddin Tusi ilə də əhəmiyyətli fəlsəfi məktublaşmaları olurdu.
Sədrəddin Konəvinin fəlsəfəsi əsas olaraq elm ilahi və ya metafizikdir. İbn Əl-Ərəbi kimi o da vəhdəti vücud fikrinə bağlıdır, ancaq bunun açıqlanmasında Ərəbidən ayrılır. Ona görə Tanrı ideyası insanlarda ilk növbədə subyektiv olaraq meydana gəlir və daha sonra nesenel və ya ontoloji xarakter alır. Nəsrəddin Tusi ilə yazışmalarının da əsas mübahisə tandemi bu məsələdir. Sədrəddin Konəvi bu məktublaşmalarda Allahının ağıl yolu ilə məlum olacağı fikrini rədd etməkdə, Allahının həqiqətinin yalnız özü tərəfindən tanınacağını irəli sürərək filosofların fikirlərini inkar edir. Allahının mahiyyəti və əsas xarakterli insan üçün hər zaman məchul olaraq qalacaqdır. Sonsuzluq sonlu bir bilgi ilə bilinəməz. Allah mütləq varlıq və birlikdir. Dolayısıyla, Allah haqqında hər hansı bir qəti qənaətə gəlmək mümkün deyil. Ona veriləcək varlıq səviyyəsində yeganə münasib ad varlıq nuru (Nur-ül-vücud) dur. Allahın varlığı hər zaman mütləq özü ilə birlikdə düşünülməlidir, ancaq insan bunu gerçəkləşdirə bilməz. Bu səbəblərdən Allah haqqındakı sübut etmək təşəbbüsləri də yerində deyil. Nə fizik, nə də məntiq əsaslı Tanrı açıqlamaları açıq və qəbul edilə bilir. Amma insan Allahın adlarını və sifətlərini düşünməli, bunun vasitəsilə informasiyasında acizliyi azaltmağa çalışmalıdır. Allah adları və sifətləri (esmaül-hüsna) münasibətilə bilinə bilirdir yalnız. Əsl mahiyyəti isə bilinmədən qalır. Beləliklə, Nəsrəddin Tusinin əksinə, Allah Konəviyə görə, zəruri varlıq kimi irəli sürülə bilməz. Konəvi ilə N.Tusi arasında məktublaşmalarla aparılan əsas mübahisə mövzusu bu olmaqla, hər ikisinin də sistematik nəticələrə gəldikləri söylənə bilməz. Konəvi sufi görüşlərində tamamilə İslama sadiq qalmışdır. Daim dəlillərini Quran, hədis və qədim sufi sözlərindən vermişdir. Beləliklə, sufi görüşlə İslamın müdafiəçisi olub.
Sədrəddin Konəvi İslam mistisizminin (və ya Təsəvvüf) ən mübahisəli okullarından biri olan Vahdet-i Vücuda mənsubdur. Ögey atası və eyni zamanda Vahdet-i Vücudun sözcülərindən olan İbn əl-Ərəbi tələbəsi olmuş və əsərlərini şərh etmişdir. Bundan əlavə, Vahdət-i Vücudu fəlsəfi anlayışlarla izah edən və bəzi qeyri-müəyyənlikləri açıqlayan bir insan olduğundan, son illərdə İslam ölkələrində və Qərb ölkələrində Vahdet-i Vücudda çalışan alimlər və tədqiqatçılar tərəfindən tanınır və əsərlərinin biblioqrafiyasına daxildir. Bir türk olsa da, ərəb dilində yazılmış əsərlərindən ötəri illərcə ərəbcə yazılmış və İz nəşriyyatının oxucuları tərəfindən istifadə edilə bilər. Onun əsərləri Anadoluda türk-islam mədəniyyətinin yayılmasına təsir etdi. Bu baxımdan Konəvi Türk-İslam fəlsəfəsində xüsusi yer və dəyərə sahibdir.
| Sadrettin Konevi Cami ve Türbesi
- ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Muḥammad Ibn-Isḥāq Ṣadr al-Dīn al-Qūnawī // opac.vatlib.it (ing.).