Səadət Əncüməni

Səadət Əncüməni 1908-ci ildə İran Milli Məclisinin topa tutulmasından sonra Osmanlı imperiyasının İstanbul şəhərində fəaliyyət göstərən təbrizli məşrutəçi tacirlər tərəfindən formalaşdırılmışdır. Bu təşkilar Cənubi Azərbaycandan olan xəbərləri Nəcəf ruhanilərinə, eləcə də dünyanın fərqli nöqtələrinə çatdırmaqla məşğul idi. Eyni zamanda bu əncümən tərəfindən toplanan maliyyə yardımları məşrutəçilərin maliyə baxımından dəstəklənməsində önəmli rol oynamışdır.^[1] Nəcəf hövzəsindən bəzi din alimləri əncümənlə əlaqə formalaşdıraraq ianə adı altında Təbrizdə mühasirədə olan məşrutəçilər üçün yardımlar toplanmasına icazə vermişdilər.^[2]

Əncümən ilk formalaşdığı zaman 30 nəfərdən ibarət idi. Bunlardan 10 nəfəri tacir, 20 nəfəri isə əsnaf idi. Əncümənin həftədə iki görüşü keçirilirdi. Məclisin topa tutulmasından sonra Tiflis və Bakıya qaçmağa məcbur olmuş siyasətçilər burada Çar Rusiyasının təzyiqi ilə üzləşdikləri üçün siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilmədikdən sonra tədricən İstanbula yönəlməyə başlamışdılar. Beləliklə, İstanbula gələnlər bu əncümənə qatılırdılar.^[3]

Tarixçi Rəhim Əliyev Səadət Əncüməninin Osmanlı imperiyasında hakimiyyıtə gəlmiş Gənc Türklər hərəkatına yaxın olduğunu bildirir. Onun fikrincə, Nəcəfdə yaşayan İran azərbaycanlısı din xadimi Əsədullah Mamağaninin İstanbula gətirilməsi və ona 1908-ci ilin noyabrında əncümənin rəhbərliyinin tapşırılması da bununla bağlı idi. Çünki Mamağani Gənc Türklər ilə əlaqəyə sahib idi.^[4] İstanbulda əncümənin "Siruş" (1909-1910) adlı qəzeti nəşr edilirdi. Qəzetin heyətinə Seyid Məhəmməd Tofiq, Əliəkbər Dehxuda ("Suri-İsrafil" qəzetinin aparıcı müxbiri) Əhməd bəy Ağaoğlu və Yəhya Dövlətabadi daxil idilər.^[5]

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə İranda başlamış olan inqilabçıların Bakı və İstanbulda cəmləşən qruplar tərəfindən müxtəlif vasitələrlə dəstəkləndiyini bildirir. Belə qruplardan biri olaraq da Səadət Əncüməninin adını çəkir.^[5]

• Təbriz üsyanı (1908–1909)
• Azərbaycan Milli Əncüməni

• Behrangi, Samed, Āzarbāijān dar Jonbeš-e Mašrūṭe (Yek Nemūne az Maqālāt-e Taḥqīqī-ye Samed), Āraš. 3 (5), 1347
• Āfārī, Žānat, Enqelāb-e Mašrūṭeh-ye Īrān 1906–1911 (1285–1290). Tarjome-ye Reżā Reżāʾī, Tehrān: Nashr-e Bīstūn, 1385, ISBN 964-90036-8-1
• Alam, Mohammad-Reza, Bāzshenāsī-ye mobārezāt-e qadamī-ye ʿolamā-ye ʿAtabāt jahat-e eʿāde-ye mashrūṭiyyat-e Īrān, ʿUlūm-e Ensānī-ye Dāneshgāh-e Al-Zahrā, 1386
• Ələkbərli, Faiq, Qacarlar dövlətinin süqutu dövrü: Məşrutə hərəkatı və Səttarxan (4. Yazı), 2021
• Çingizoğlu, Ənvər, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011