Sübutlara əsaslanan tibb bacısı fəaliyyəti (ing. Evidence-based nursing) — tibb bacılarının klinik qərarlarını ən yaxşı elmi sübutlara, şəxsi klinik təcrübəyə və pasiyentlərin ehtiyac və üstünlüklərinə əsaslanaraq verdiyi praktik yanaşma. Bu yanaşma, səhiyyə xidmətlərinin keyfiyyətini və təhlükəsizliyini artırmağa yönəlib və sübutlara əsaslanan tibbin (SƏT) prinsiplərinə söykənir.[1]
Sübutlara əsaslanan tibb bacısı fəaliyyəti tibb bacılarının gündəlik praktik fəaliyyətlərində daha əsaslı, ölçülə bilən və effektiv qərarlar qəbul etməsini təmin etməyi qarşısına məqsəd qoyur. Bu, klinik suallara cavab tapmaq üçün ən son elmi tədqiqatların tətbiqi və mövcud təcrübənin daim yenilənməsi deməkdir.[2]
Sübutlara əsaslanan tibb bacısı fəaliyyəti bir neçə əsas komponent üzərində qurulur.[3] Bu komponentlərin qarşılıqlı şəkildə işləməsi, qərarların daha effektiv və elmi əsaslara söykənən şəkildə verilməsinə imkan yaradır. Birinci komponent ən yaxşı elmi sübutlardır. Bu sübutlar randomizə olunmuş nəzarətli tədqiqatlar, sistemli ədəbiyyat icmalları və meta-analizlər kimi yüksək səviyyəli elmi araşdırmalara əsaslanır. İkinci mühüm komponent tibb bacısının klinik təcrübəsidir. Real klinik şəraitdə qazanılmış bilik və bacarıqlar, elmi sübutların praktikaya uyğun şəkildə tətbiq edilməsini təmin edir.[4] Üçüncü komponent isə pasiyent dəyərləri və seçimləridir. Hər bir pasiyentin fərdi ehtiyacları, dəyərləri və sosial konteksti nəzərə alınaraq qərarlar verilməlidir ki, bu da sübutlara əsaslanan yanaşmanın humanist aspektini əks etdirir.[4]
Sübutlara əsaslanan tibb bacısı praktikası müəyyən mərhələli yanaşmaya əsaslanır. Bu addımlar aşağıdakı kimidir:[5]
- Birinci mərhələdə praktikada rast gəlinən problem və ya sual müəyyən edilir. Bu sual klinik qərarvermə üçün əsas təşkil edir.
- İkinci mərhələdə bu problemlə bağlı elmi ədəbiyyatda ən yaxşı sübutların axtarışı aparılır.
- Üçüncü mərhələdə tapılan sübutlar təhlil edilir, onların keyfiyyəti, etibarlılığı və praktiki tətbiqi qiymətləndirilir.
- Dördüncü mərhələdə sübutlar konkret pasiyent və klinik şəraitə uyğunlaşdırılır.
- Beşinci mərhələdə isə qəbul edilən qərarlar tətbiq edilir və nəticələr sistemli şəkildə monitorinq olunur.
Sübutlara əsaslanan tibb bacılığı fəaliyyəti geniş tətbiq sahələrinə malikdir.[6] Bu yanaşma, xüsusilə yara baxımı və infeksiyaların profilaktikasında mühüm rol oynayır. Tibb bacıları eyni zamanda ağrının idarə olunması, simptomların azaldılması və xəstənin ümumi rahatlığının təmin edilməsi məqsədilə sübuta əsaslanan metodlara üstünlük verirlər.[7] Bundan əlavə, xəstə maarifləndirilməsi və sağlamlıq savadlılığının artırılması, psixi sağlamlıq, geriatrik qulluq, eləcə də palliativ və uzunmüddətli qayğı sahələrində sübutlara əsaslanan yanaşmaların tətbiqi pasiyent məmnuniyyətini artırmaqla yanaşı, klinik nəticələrin də yaxşılaşmasına səbəb olur.[8]
Son illərdə sübutlara əsaslanan tibb bacılığı yanaşması, tibb bacılarının peşəkar hazırlığında mühüm yer tutur.[9] Ali tibb təhsili proqramlarında bu sahəyə dair dərslər və praktik məşğələlər daxil edilmişdir. Tələbələr klinik qərarvermə bacarığı, elmi məqalələrin analizi, statistik nəticələrin dəyərləndirilməsi və sübutların praktikaya inteqrasiyası kimi vacib kompetensiyalarla təchiz olunurlar. Bununla yanaşı, bir çox ölkələrdə peşəkar fəaliyyətlə bağlı lisenziyalaşdırma və sertifikatlaşdırma imtahanlarında sübutlara əsaslanan biliklərin yoxlanılması da tələb olunur. Bu yanaşma, tibb bacılarının daim yenilənən elmi biliklərlə işləməsini təşviq edir.[10]
Sübutlara əsaslanan tibb bacısı fəaliyyəti ilə bağlı bir sıra tənqidlər və praktiki çətinliklər mövcuddur. Ən əsas problemlərdən biri, bəzən keyfiyyətli elmi sübutların hər zaman mövcud olmamasıdır. Bu, xüsusilə az tədqiq olunmuş və ya nadir klinik hallarda müşahidə edilir.[11] Digər bir çətinlik, klinik şəraitdə vaxtın və resursların məhdud olması ilə bağlıdır. Tibb bacıları hər zaman aktual ədəbiyyatı araşdırmaq və onu praktikaya tətbiq etmək üçün kifayət qədər zaman və texniki imkanlara malik olmaya bilərlər. Bundan əlavə, bəzi tibb bacılarının statistik və analitik bacarıqlarının zəifliyi, sübutlara əsaslanan praktikadan effektiv istifadəni məhdudlaşdıra bilər. Təşkilati dəstəyin zəif olması və dəyişikliklərə qarşı daxili müqavimət də bu sahədə geniş yayılmış problemlər arasındadır.[12]
- ↑ Melnyk, B.M. Evidence-based practice in nursing & healthcare: A guide to best practice. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2011. 3–7. ISBN 978-1-60547-778-7.
- ↑ Nuffield Provincial Hospitals Trust. Operational Research Staff. Waiting in outpatients department; a survey of outpatient appointment systems. Oxford Univ. Press. 1965. OCLC 14502896.
- ↑ Ramsden, Gertrude A. Marriage and nursing : a survey of state registered and state enrolled nurses. OCLC 455485.
- ↑ 1 2 Melnyk, B.M.; Fineout-Overholt, E. Evidence-based practice in nursing & healthcare: A guide to best practice (3rd). Philadelphia: Wolters Kluwer Health. 2015. 10–16. ISBN 978-1-4511-9094-6.
- ↑ Melnyk, B.M.; Fineout-Overholt, E. Evidence-based practice in nursing & healthcare: A guide to best practice (3rd). Philadelphia: Wolters Kluwer Health. 2015. səh. 45. ISBN 978-1-4511-9094-6.
- ↑ Royal J, Blythe J. "Promoting research utilisation in nursing: the role of the individual, organisation, and environment". Evidence-Based Nursing. 1 (3). July 1, 1998: 71–72. doi:10.1136/ebn.1.3.71.
- ↑ "Error404". 2009-03-10 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Loyd, G. 2008. EBP Readings. Nursing Theory Research Handout. East Tennessee State University, Johnson City, TN.
- ↑ Castledine G British Journal of Nursing (BJN), CINAHL 10/9/97; 6 (18): 1077 (journal article)
- ↑ Salmond, Susan W. EdD. "Advancing Evidence-Based Practice: A Primer." Orthopaedic Nursing, March/April 2007, Volume 26, Number 2, pp. 114–123.
- ↑ Health Education Authority. Oral Health Effectiveness Review No 7. Effectiveness of oral health promotion. London: HEA, 1998
- ↑ Melnyk, B.M.; Fineout-Overholt, E. Evidence-based practice in nursing & healthcare: A guide to best practice (3rd). Philadelphia: Wolters Kluwer Health. 2015. 283–287. ISBN 978-1-4511-9094-6.
- Indiana Center for Evidence-Based Nursing Practice, a collaborating center of The Joanna Briggs Institute, located at Purdue University Calumet's School of Nursing
- Helene Fuld Health Trust National Institute for Evidence-based Practice in Nursing and Healthcare, an Evidence Based Practice teaching center within the College of Nursing at The Ohio State University
- University of Minnesota Libraries, a tutorial on evidence-based nursing
- Centre for Evidence-Based Medicine, University Health Network
- Academic Center for Evidence-Based Practice", The University of Texas Health Science Center at San Antonio
- "What Is Evidence-Based Practice in Nursing?" from the University of Saint Mary
- Medscape Today, online nursing resource and a source of CEU credit articles
- Evidence Based Medicine Toolkit
- Systems to Rate the Strength of Scientific Evidence
- Construct Well-Built Clinical Questions using PICO