Sübutlara əsaslanan kitabxana və informasiya təcrübəsi (ing. Evidence-based library and information practice, qısaca EBLIP) — kitabxana və informasiya sahəsində qəbul edilən qərarların elmi tədqiqatlar, praktik təcrübə və istifadəçi ehtiyacları əsasında verilməsinə yönəlmiş metodoloji yanaşma. Bu konsepsiya sübutlara əsaslanan tibbi modeldən ilham alaraq kitabxana fəaliyyətlərinə uyğunlaşdırılmışdır.[1]
EBLIP-in əsas məqsədi kitabxanaçıların və informasiya mütəxəssislərinin qərarvermə prosesini sistemləşdirmək, bu qərarların mötəbər sübutlarla əsaslandırılmasını təmin etməkdir. Belə yanaşma xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəlməsinə, istifadəçi məmnuniyyətinin artmasına və resursların daha səmərəli idarə olunmasına səbəb olur.[2]
Sübutlara əsaslanan yanaşma kitabxana və informasiya xidmətlərinin daha şəffaf, ölçülə bilən və nəticə yönümlü şəkildə idarə olunmasına şərait yaradır. Bu metodoloji çərçivə həm qərarverici kitabxanaçılar üçün etibarlı dəstək mexanizmi, həm də istifadəçilər üçün daha uyğun və effektiv xidmət təminatı deməkdir. EBLIP, informasiya cəmiyyətində çevik, elmi əsaslı və istifadəçiyə yönəlmiş kitabxana fəaliyyətlərinin qurulması üçün müasir və dayanıqlı model kimi çıxış edir.[3]
Sübutlara əsaslanan kitabxana və informasiya təcrübəsi bir neçə əsas komponent üzərində qurulur.[4] Bu yanaşmanın effektivliyi, qərarların elmi sübutlara, praktik təcrübəyə və istifadəçi ehtiyaclarına əsaslanması ilə şərtlənir. Ən önəmli mənbə kitabxana və informasiya elmləri sahəsində aparılmış empirik tədqiqatlar, qiymətləndirmə hesabatları və statistikalardır.[5] Bu sübutlar kitabxanaçının real xidmət şəraitində qazandığı peşəkar təcrübə ilə birlikdə tətbiq edilir. Konkret istifadəçi qruplarının davranışları, dəyərləri və gözləntiləri də nəzərə alınaraq balanslı qərarlar verilir.[6]
Sübutlara əsaslanan yanaşmanın tətbiqi müəyyən mərhələlərlə həyata keçirilir. İlk olaraq, kitabxana fəaliyyəti çərçivəsində mövcud problem və ya qərarverici məsələ aydınlaşdırılır.[7] Daha sonra, bu məsələ ilə bağlı aktual və uyğun elmi sübutlar toplanır. Toplanmış sübutlar obyektiv şəkildə dəyərləndirilir, etibarlılığı və praktikaya uyğunluğu təhlil edilir. Sübutlar praktik qərarlara çevrilərək real mühitə tətbiq olunur. Nəhayət, həyata keçirilmiş qərarların təsiri ölçülür, nəticələr qiymətləndirilir və gələcək təkmilləşdirmələr üçün əsas kimi istifadə olunur.[8]
EBLIP çərçivəsində müxtəlif metodoloji yanaşmalardan istifadə edilir. Ən geniş yayılmış metodlardan biri sistemli ədəbiyyat icmallarına əsaslanaraq qərarvermədir.[9] Təcrübəyə əsaslanan məlumat bazaları, istifadəçi araşdırmaları və sorğular da sübutların toplanmasında mühüm yer tutur. A/B testləri, xidmətlərin statistikasının analizi və performans göstəricilərinin izlənməsi qərarların obyektivliyini artırır. Bəzi kitabxanalarda isə "Return on Engagement" kimi qiymətləndirmə çərçivələri tətbiq olunaraq istifadəçi qarşılıqlı əlaqələrinin faydası ölçülür.[10]
Sübutlara əsaslanan yanaşma kitabxanaların müxtəlif sahələrində geniş şəkildə tətbiq oluna bilər. Akademik kitabxanalarda istifadəçi xidmətlərinin təkmilləşdirilməsi, elektron resursların effektiv idarə olunması bu yanaşmanın ən çox istifadə edildiyi istiqamətlərdəndir. İctimai kitabxanalarda isə istifadəçi ehtiyaclarının düzgün qiymətləndirilməsi və onların maraqlarına cavab verən proqramların planlaşdırılması üçün EBLIP metodu faydalıdır. Həmçinin informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsindəki qərarların əsaslandırılması və peşəkar inkişaf üçün strategiyaların qurulması da sübutlara əsaslanan təcrübəyə söykənə bilər.[11]
Sübutlara əsaslanan təcrübənin tətbiqində bir sıra çətinliklər müşahidə olunur. Ən ciddi problemlərdən biri kitabxana sahəsində yetərli miqdarda empirik tədqiqatın olmamasıdır. Bu isə bəzi qərarların sübuta əsaslandırılmasını çətinləşdirir. Həmçinin, bütün kitabxanaçıların elmi tədqiqat nəticələrini başa düşmək və tətbiq etmək bacarığı olmaya bilər. Təşkilati səviyyədə mədəni müqavimət, dəyişikliklərə qarşı çıxış və resurs çatışmazlığı da EBLIP-in effektiv tətbiqinə əngəl yarada bilər.[12]
Dünyada bir sıra təşkilatlar və qurumlar EBLIP yanaşmasının inkişafı üçün mühüm təşəbbüslər həyata keçirirlər. Evidence Based Library and Information Practice Journal bu sahədə nəşr olunan ixtisaslaşmış elmi jurnaldır. Kanadada fəaliyyət göstərən Centre for Evidence Based Library and Information Practice (C-EBLIP) isə araşdırma və təlim proqramları ilə bu sahədə beynəlxalq nüfuza malikdir. Eyni zamanda IFLA və CILIP kimi beynəlxalq təşkilatlar sübutlara əsaslanan kitabxana təcrübəsini təşviq edən fəaliyyətlər həyata keçirirlər.[13]
- ↑ Hjørland, Birger. "Evidence based practice: An analysis based on the philosophy of science". Journal of the American Society for Information Science and Technology. 62 (7). April 28, 2011: 1301–1310. doi:10.1002/asi.21523.
- ↑ Hjørland, Birger. "Empiricism, rationalism and positivism in library and information science". Journal of Documentation. 61 (1). February 2005: 130–155. doi:10.1108/00220410510578050.
- ↑ Gross, Melissa; Latham, Don; Armstrong, Bonnie. "Improving below-proficient information literacy skills: designing an evidence-based educational intervention". College Teaching. 60 (3). 2012: 104–111. doi:10.1080/87567555.2011.645257.
- ↑ Booth, Andrew. "From EBM to EBL: Two Steps Forward or One Step Back?". Medical Reference Services Quarterly. 21 (3). March 2002: 51–64. doi:10.1300/J115v21n03_04. PMID 12238016.
- ↑ Eldredge, Jonathan. "Evidence-based librarianship: The EBL process". Evidence-based Librarianship. 24 (3). 2006: 341–354.
- ↑ Abbott, Wendy. "Persuasive Evidence: Improving Customer Service through Evidence Based Librarianship". Evidence Based Library and Information Practice. 1 (1). 2006: 58–68. doi:10.18438/B8H59J. 2014-11-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-06.
- ↑ Greenwood, Helen; Cleeve, Marigold. "Embracing change: evidence-based management in action". Library Management. 29 (3). 2008: 173–184. doi:10.1108/01435120810855304.
- ↑ VanScoy, Amy; Fontana, Cady. "How reference and information service is studied: Research approaches and methods". Library & Information Science Research. 38 (2). April 2016: 94–100. doi:10.1016/j.lisr.2016.04.002.
- ↑ Partridge, Helen; Edwards, Sylvia L; Thorpe, Clare. "Evidence-based practice: Information professionals' experience of information literacy in the workplace" (PDF). April 13, 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: August 20, 2022.
- ↑ Eldredge J.D. (2000). Evidence-based librarianship: an overview. Bulletin of the Medical Library Association, 88(4), pp. 289–302. Şablon:PMC
- ↑ Booth, A. & Brice, A. (Eds.) (2004). Evidence-Based Practice for Information Professionals: A Handbook. London: Facet Publishing
- ↑ Burrows, S.C. & Tylman, V. (1999). Evaluating medical student searches of MEDLINE for evidence-based information: process and application of results. Bulletin of the Medical Library Association, 87(4), pp. 471–476
- ↑ Dalrymple, Prudence W. (2010) Evidence-Based Practice, Encyclopedia of Library and Information Sciences, Third Edition, Vol. III, 1790-1796
- Eldredge J. (2002). Cohort studies in health sciences librarianship. Journal of the Medical Library Association, 90(4), pp. 380–392.
- Kloda, LA; Koufogiannakis, D. & Mallan, K. (2011). Transferring evidence into practice: what evidence summaries of library and information studies research tell practitioners. Information Research, 2011, V 16, N1 (MAR), Article Number: 465.
- Koufogiannakis, Denise; Brettle, Alison, redaktorlar Being evidence based in library and information practice. London, UK: Facet Publishing. 2016. ISBN 9781783300716.
- Lewis, S. (2011). Evidence based library and information practice in Australia: defining skills and knowledge. Health Information and Libraries Journal, 2011, V 28, N2 (JUN), pp. 152–155.
- Urquhart, C. (2010). Systematic reviewing, meta-analysis and meta-synthesis for evidence-based library and information science. Information Research, 15(3,S), Article Number: colis708.