Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Video Mp3 Axtar Yukle
  Mp3 Yukle Mp3 Axtar
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsi zamanı mədəni irsin dağıdılması (2022-ci ildən)

  • Məqalə
  • Müzakirə

2022-ci ildən Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsi zamanı mədəni irsin dağıdılması — Rusiyanın 24 fevral 2022-ci ildən başlayan Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsi prosesi nəticəsində Ukraynada mədəni irsin məhv edilməsi.[1][2][3]

Döyüş əməliyyatları zamanı Ukraynanın bir çox mədəni irs obyektləri məhv edilmiş, zədələnmiş və ya ölkənin müxtəlif bölgələrindəki genişmiqyaslı dağıntılar səbəbindən təhlükə altına düşmüşdür.[4]

Mündəricat

  • 1 Qoruma səyləri
    • 1.1 Daxili
    • 1.2 Beynəlxalq
  • 2 Zərər
    • 2.1 Muzeylər
    • 2.2 Muzey eksponatları
    • 2.3 Memorial və məzarlar
    • 2.4 Dini obyektlər
    • 2.5 Digər obyektlər
  • 3 Reaksiyalar
  • 4 İnternet arxivi
  • 5 İstinadlar
  • 6

Qoruma səyləri

Daxili

 
Vətəndaşların Şahzadə Olqa abidəsinin üzərini çuvallarla düzməsi.
 
Lvovda Neptun heykəli.

Müharibənin əvvəlində ölkənin aparıcı muzeylərindən bəziləri eksponatlarını yerləri açıqlanmayan təhlükəsiz məkanlara köçürülmüşdür.[5] Belə ki, Kiyevdə yerləşən Ukrayna Tarixi Milli Muzeyinin direktoru Fyodor Androşçuk bildirmişdir ki, Vinnitsa, Jitomir, Sumı və Çerniqovda yerləşən dörd muzey əsas eksponatlarını sərgidən çıxararaq təhlükəsizliyə vermiş, Vinnitsadakı muzey isə qismən köçkünlər üçün yaşayış yeri kimi istifadə olunmuşdur.[6] İvano-Frankivsk Müasir İncəsənət Mərkəzində yerləşən "Assortiment otağı" rəssamlar kollektivi bir neçə sığınacaq təşkil etmiş və müharibənin ilk 10 günündə 20-dən çox sənət əsəri kolleksiyasını ora təxliyə etmişdir.[7][8] Təxliyə ilə bağlı müraciətlər kollektivə Kiyev, Mariupol, Odessa, Zaporojye və digər şəhərlərin qalereyalarından gəlib. Rus təcavüzündən qorunan mədəni irs obyektlərinin çoxu Rusiya mədəniyyətinə aid obyektlərdir.[4][8][9][10]

Xüsusilə cəbhə bölgələrindən mədəni irs obyektlərinin təxliyəsi aktualdır. 2025-ci ilin fevralında Ukrayna Mədəniyyət Nazirliyi cəbhə bölgələrindəki 59 mədəniyyət müəssisəsində təxliyə tədbirləri keçirildiyini, Ukrayna Muzey Fonduna aid 540 mindən çox əşyanın təxliyə olunduğunu bildirmişdir, lakin Ukrayna mədəniyyət xadimlərinin məlumatına görə, bu, ümumi sayın 10 %-dən azdır.[11] Məsələn, Qulyaypole Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi məhv edilməzdən az əvvəl onun kolleksiyası Zaporojye Vilayət Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinə təxliyə olunmuş, sonuncunun muzey əşyaları isə daha təhlükəsiz yerlərə aparılmışdır.[11]

Müxtəlif şəhərlərdə daşınmaz abidələr qum kisələri ilə örtülərək və ya müxtəlif materiallarla sarılaraq qorunur. Kiyevdə aprelin ortalarına qədər sahibkarların, ictimaiyyətin və könüllülərin səyləri ilə təxminən 28 abidə bu şəkildə qorunmuşdur.[12] Lvovda tarixi irs obyektlərinin bir hissəsi sökülərək sığınacaqlara köçürülmüş, sökülməsi mümkün olmayan abidələr, heykəllər, fontanlar və kilsə vitrajları isə taxta konstruksiyalarla və ya plastik və digər materiallarla sarılaraq qorunmuşdur.[9][12][13]

28 martda elan edilmişdir ki, Ukrayna Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi müharibə hadisələrinin yaddaşını qorumaq və mədəni obyektlərin bərpası üçün vəsait toplamaq məqsədilə "NFT-meta tarix muzeyi" layihəsini işə salır. Layihə çərçivəsində sənət əsərləri və müharibə ilə bağlı müxtəlif rəqəmsal obyektlərlə (məsələn, tvitlərlə) əlaqəli NFT tokenləri satılır. 1 aprelə qədər təxminən 600 min dollar toplanmışdır.[14][15]

Beynəlxalq

Döyüş əməliyyatları başlayandan qısa müddət sonra YUNESKO elan etmişdi ki, ölkə boyu əsas tarixi abidələri və yerləri 1954-cü il Haaqa konvensiyasının emblemi ilə işarələmək üzərində işləyir. Bu emblem silahlı münaqişə zamanı mədəni irsin qorunması üçün beynəlxalq səviyyədə tanınan simvoldur. Təşkilat həmçinin muzey direktorları ilə əməkdaşlıq edərək kolleksiyaların qorunması üçün səyləri əlaqələndirəcək və peyk görüntüləri vasitəsilə mədəni obyektlərə dəyən zərəri izləyəcək.[16]

Polşanın mədəniyyət müəssisələri təcavüzdən dərhal sonra yaradılmış Ukrayna Muzeylərinə Yardım Komitəsi vasitəsilə kömək təklif etmişdir. Komitə Ukraynadakı bütün muzeylərə və mədəniyyət müəssisələrinə kolleksiyalarının qorunması və dəstəklənməsi, həmçinin kolleksiyaların sənədləşdirilməsi, rəqəmsallaşdırılması və inventarlaşdırılması üçün yardım göstərməyi təklif etmişdir.[7] Avropa təşkilatları, xüsusilə Lvovda yerləşən abidələrin qorunmasında əhəmiyyətli töhfələr verir. Məsələn, Polşadan Lvov şəhərinə 2 vaqon qoruyucu material göndərilmiş, bunların bir hissəsi digər şəhərlərə paylanmışdır.[12]

İncəsənət sahəsində fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlar, məsələn, "Art Loss Register", Rusiya qoşunları tərəfindən Ukrayna muzeylərindən çıxarılmış mədəni irs obyektlərini qeydiyyata alır ki, onların qanunsuz dövriyyəsinin qarşısını almaq mümkün olsun.[17]

Zərər

19 fevral 2025-ci il tarixinə olan vəziyyətə görə, YUNESKO Ukraynanın mədəni irsinə aid 485 obyektin müharibə nəticəsində məhv edildiyini və ya zədələndiyini təsdiqləmişdir. Bunlara 249 tarixi və mədəni əhəmiyyətli bina, 149 dini tikili, 33 abidə, 33 muzey, 18 kitabxana, 2 arxeoloji obyekt və 1 arxiv daxildir. Siyahı tam deyil, çünki bura yalnız çoxsaylı etibarlı mənbələrlə, o cümlədən peyk görüntüləri ilə təsdiqlənmiş hallar daxil edilmişdir və səthi zədələnmələr, məsələn, qapı və pəncərələrin sınması kimi hallar nəzərə alınmamışdır.[18][19][20] Mədəni irs obyektlərinin müəyyənləşdirilməsində və onların dağıdılma dərəcəsinin qiymətləndirilməsində YUNESKO 1954-cü il Haaqa Konvensiyasına əsaslanır.[20] YUNESKO-nun Dünya İrsi obyektlərinin zəd ərazidə zərər çəkməmişdir,[18] lakin Lvov[21] və Odessanın[22][23][24] tarixi mərkəzlərinin bufer zonalarındakı binalar atəşə tutulmuşdur.

Ukrayna Mədəniyyət və İnformasiya Siyasəti Nazirliyi 2025-ci ilin fevral ayına olan məlumatlara görə, 1390 mədəni irs abidəsinin zədələndiyini və ya məhv edildiyini qeyd etmişdir.[11] 9 yanvar 2024-cü ildə bu rəqəm 872 idi, onların arasında 279 memarlıq abidəsi, 255 memarlıq və şəhərsalma abidəsi, 203 tarixi abidə, 38 memarlıq və tarix abidəsi var idi. Zərər görmüş 120 obyekt milli əhəmiyyətli abidə statusuna, 682-si yerli əhəmiyyətə, 70-i isə yeni aşkarlanmış abidələrə malikdir. 23 abidə tamamilə məhv edilmiş, 672-si qismən zədələnmiş, 177 obyektin zədələnmə dərəcəsi isə hələ müəyyənləşdirilir.[25][26] 3 noyabr 2022-ci il tarixinə (nazirlik məlumatlarına görə, zədələnmiş obyektlərin sayı 564 olan zaman) olan məlumatda onların arasında 178 dini obyekt, 165 köhnə bina, 83 teatr və mədəniyyət evi, 47 abidə, 37 kitabxana, 37 muzey və 12 digər obyekt qeyd olunurdu.[27] 12 avqust 2022-ci ildə nazirlik 21 kitabxananın kolleksiyalarının tamamilə, 101-inin isə əhəmiyyətli hissəsinin məhv edildiyini bildirmişdi.[28] Məhv edilmiş obyektlər arasında Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş sovet əsgərlərinin ən azı 7 məzarı da var.[29] Ukrayna Mədəniyyət Nazirliyinin 2025-ci ilin fevral ayına olan məlumatlarına görə, ümumilikdə 409 mədəniyyət obyekti tamamilə məhv edilmişdir.[11]

YUNESKO müharibənin ilk ili ərzində Ukraynanın mədəni irsinə dəyən zərəri 2.6 milyard dollar, mədəniyyət, incəsənət və turizm sahələrindəki gəlir itkiləri nəzərə alınmaqla isə təxminən 15.2 milyard dollar olaraq qiymətləndirmişdir.[30] Müharibənin iki ilindən sonra YUNESKO məhv edilmiş mədəni dəyərlərin dəyərini təxminən 3.5 milyard dollar, Ukraynanın mədəniyyət və turizm sektorunun gəlir itkilərini isə 19 milyard dollardan çox olaraq qiymətləndirilmişdir. YUNESKO-nun hesablamalarına görə, mədəni obyektlərin və turizm sənayesinin bərpası üçün Ukraynanın mədəniyyət sektoruna növbəti 10 il ərzində təxminən 9 milyard dollar sərmayə qoyulmalıdır.[31][32]

Mədəniyyət obyektlərinin dağıdılmasının 30%-i Xarkov vilayətinə, daha 30%-i Donetsk və Luqansk vilayətlərinə düşür.[30][33]

Muzeylər

 
İvankov Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin xarabalıqları.
 
İşğaldan sonra knyaz Qolitsın mülkündə Trostyanets Diyarşünaslıq Muzeyi.

25 fevral 2022-ci ildə Kiyev vilayətindəki İvankov Tarix-Yerli Tarix Muzeyi Rusiya bombardmanı nəticəsində tamamilə yanıb kül olmuşdur.[34][35] Muzeydə, xüsusilə Mariya Primaçenkonun rəsmləri və Anna Veresin toxuculuq məmulatları da daxil olmaqla xalq sənəti əsərləri saxlanılırdı.[36][37] Yerli sakinlər yanan binadan bəzi eksponatları xilas edə bilmişdilər. Məhv edilmiş əsərlərin sayı hələlik məlum deyil.[38]

1 mart tarixində atəş nəticəsində Babı Yar Holokost Memorial Mərkəzindəki muzey zədələnmişdir. 2 mart tarixində Kiyev vilayətində yerləşən Borodyanka Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi aviasiya zərbəsi nəticəsində qismən dağıdılmışdır.[18][39][40] 6 mart tarixində Çerniqovda atəş zamanı M. M. Kotsyubinskinin Ədəbi-Memorial Muzey-Qoruğu[40] və vilayət incəsənət muzeyi[18][41] zədələnmişdir.

7 mart tarixində Zaporojye vilayətində yerləşən "Vasilyevka" malikanəsi atəşə tutulmuş və talan edilmişdir.[40][42] 8 mart və sonrakı günlərdə Sumı vilayətində yerləşən Trostyanets mülkündə XVIII–XIX əsrlərə aid malikanə binasında yerləşən[40] "Trostyanetski" muzey-sərgi mərkəzinin bəzi binaları dağıdılmış və zədələnmişdir. Bundan əvvəl eyni malikanəyə aid olan Dairəvi Həyət zərər görmüşdü. Sumı Vilayət Administrasiyasının rəhbəri Dmitri Jivitskinin sözlərinə görə, Rusiya hərbçiləri tankla qapıları sındıraraq yaxınlıqdakı rəsm qalereyasına zərər vurmuşdular.[42] 9 mart tarixində Sumı vilayətindəki Axtırka Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi dağıdılmışdır. Muzeyin binası memarlıq abidəsidir.[40][42] 13 mart tarixində atəş nəticəsində Çerniqov Hərbi-Tarix Muzeyinin fasadı və sərgi hissəsi ziteral:1 zədələnmişdir.[40] 14 mart tarixində Kiyev vilayətinin Novıye Petrovtsı kəndində atəş zamanı "1943-cü ildə Kiyev uğrunda döyüş" Milli Muzey-Qoruğu zədələnmişdir.[40]

21 mart tarixində Mariupolda yerləşən Kuindji adına İncəsənət Muzeyi aviazərbə nəticəsində məhv edilmişdir. O dövrdə muzeydə Arxip Kuindjinin orijinal rəsmləri olmasa da, İvan Ayvazovski də daxil olmaqla digər rəssamların əsərləri orada saxlanılırdı.[42][43][44]

Həmin gün bombardman nəticəsində Mariupoldakı özəl Retrokompüter Muzeyi məhv edilmişdir. Muzeydə 1950-ci illərdən başlayan 500-dən çox kompüter texnikası nümunəsi saxlanılırdı.[45][46][47]

Mariupol Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi bombardmanlar nəticəsində demək olar ki, tamamilə məhv edilmişdir. Bir çox eksponat qismən və ya tamamilə yanmışdıt.[48][49]

 
Qriqori Skovoroda Muzeyi 6 may 2022-ci ildə baş tutmuş atışmadan sonra.

6–7 may gecəsi Rusiya tərəfinin atəşi nəticəsində Xarkov vilayətinin Skovorodinovka kəndindəki Qriqori Skovoroda Ədəbi-Memorial Muzeyi yanmışdır.[50] Ən dəyərli eksponatlar əvvəlcədən təxliyə olunmuşdu.[51]

10 oktyabr 2022-ci ildə Kiyevin mərkəzinə edilən raket zərbəsi Pedaqoji Muzeyi zədələmiş[52] və Boqdan və Varvara Xanenko adına İncəsənət Muzeyi, Taras Şevçenko Muzeyi, Nikolay Bajanın Muzeyi, Pavlo Tıçının Muzeyi, Kiyev Tarix Muzeyi, Kiyev Rəsm Qalereyası, Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının Təbiət Elmləri Muzeyi və elmi-tədqiqat bərpa mərkəzində pəncərələri sındırmışsır.[53] Bundan əlavə, milli filarmoniya, Kiyev Milli Universitetinin binaları[52][54] və XIX əsrə aid memarlıq abidələri olan yaşayış evləri[53] də zərər görmüşdür.

25 aprel 2023-cü ildə Rusiyanın S-300 raketləri ilə Kupyansk Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi dağıdılmışdır. Hadisə nəticəsində iki nəfər həlak olmuş, 10 nəfər yaralanmışdır.[55] 20 iyul 2023-cü ildə Odessanın atəşə tutulması zamanı arxeologiya, dəniz və ədəbiyyat muzeyləri zədələnmişdir.[22][56] 5 noyabr 2023-cü il tarixindəki atəş nəticəsində Odessa Milli İncəsənət Muzeyi zərər görmüşdür.[57][58]

24 avqust 2024-cü il gecəsi Rusiya mərmisinin düşməsi nəticəsində Qulyaypole Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin binası yanmışdır.[59] O vaxta qədər eksponatlar təxliyə olunmuşdu. Bundan əvvəl bina üç dəfə daha zərbə almışdı.[60]

Həmçinin, müxtəlif müəssisələrdə yerləşən naməlum sayda kiçik muzeylər də məhv edilib.[40]

Muzey eksponatları

Rusiyanın başlatdığı döyüş əməliyyatları zamanı Rusiya Ukraynanın işğal olunmuş ərazilərindən on minlərlə muzey dəyərlərini oğurlamış və aparmışdır. Bu, beynəlxalq qanunlara görə müharibə cinayətidir. Ukraynaya məxsus mədəni irs eksponatlarının oğurlanması səyyar sərgilərin təşkili və "təhlükəli bölgələrdən xilas etmə" adı altında həyata keçirilmişdir.[61]

2022-ci ilin oktyabrında Ukrayna Mədəniyyət Naziri Aleksandr Tkaçenko Rusiya qoşunlarının işğal olunmuş ərazilərdə təxminən 40 muzeyi talan etdiyini bildirmişdir.[62] Xüsusilə, Donetskə Mariupolun üç muzeyindən 2000-dən çox eksponat (o cümlədən Kuindji və Ayvazovskinin rəsmləri), həmçinin Melitopol Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin kolleksiyası (o cümlədən skif qızılı) aparılmışdır.[5][36][63][64] Xersondan çıxmazdan əvvəl Rusiya qoşunları şəhərin iki əsas muzeyinin — yerli tarix və incəsənət muzeylərinin eksponatlarını Krıma aparmış,[65][66] həmçinin vilayət elmi kitabxanasının kolleksiyasının bir hissəsini də götürmüşdür.[67] Ümumilikdə Xersondan 15 mindən çox eksponat (bunlardan təxminən 10 minə yaxını incəsənət muzeyindən) aparılmışdır,[17][65][67] daha yeni məlumatlara görə isə bu rəqəm 33 mindən çoxdur.[68] Ukraynadan muzey eksponatlarının oğurlanıb aparılması İkinci Dünya müharibəsindən bəri ən böyük oğurluq hadisəsi olmuşdur.[17]

Memorial və məzarlar

 
Borodyankada Taras Şevçenko abidəsi.

1 mart 2022-ci ildə Rusiya tərəfinin atəşi nəticəsində Kiyev teleqülləsinin yaxınlığında tikilməkdə olan Babı Yar Holokost Memorial Mərkəzi zərər görmüşdür. Mərkəzdəki muzey və yaxınlıqdakı qəbiristanlığın XIX əsrə aid keçmiş idarə binası zədələnmişdir.[42][69][70]

23 mart tarixində Rusiya Silahlı Qüvvələri Xarkovda Totalitarizm Qurbanları Memorialını atəşə tutmuşdur. Polşa Xəbər Agentliyinin məlumatına görə, bu ərazidə başqa heç bir obyekt atəşə məruz qalmamışdır və bu, qəbiristanlığa qəsdən zərbə endirildiyini göstərir.[71] Dəfn yerlərindən birində, ehtimal olunur ki, kassetli elementlər ehtiva edən "Smerç" reaktiv yaylım atəşi sistemindən mərmi ilişək qalmışdır.[72][73]

26 mart tarixində Rusiya atəşləri Xarkovun kənarında, Drobitksi Yarda nasizm qurbanlarının memorialına ziyan vurmuşdir.[74][75] 8 may tarixində Rusiya raket zərbəsi nəticəsində Sumı vilayətinin Qluxov şəhərindəki yəhudi qəbiristanlığı zərər görmüşdür.[76][77][78][79] İyul ayına olan məlumata görə, Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş sovet əsgərlərinin ən azı 7 məzarı məhv edilmişdir.[29]

YUNESKO aşağıdakı obyektlərin məhv edildiyini və ya zədələndiyini bildirir: Buçada Böyük Vətən çüharibəsində həlak olanların qardaş məzarı və abidəsi, Borodyankada Taras Şevçenko abidəsi və baş mələk Mikayıl heykəli, İkinci Dünya müharibəsində həlak olanlara həsr olunmuş iki abidə, Kiyev vilayətində əfqan müharibəsi iştirakçılarına və Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin həlak olmuş əsgərlərinə abidələr, Mariupolda mitropolit İqnati və Vladimir Korolenko abidələri, Donetsk vilayətində əfqan müharibəsi iştirakçılarına abidə, Velikaya Pisarevkada sovet əsgərlərinin qardaş məzarı və abidəsi, Sumı vilayətində 183-cü tank briqadasının abidəsi, Xarkovda Şöhrət Memorialı və Çerniqovda qəbiristanlıqdakı memorial.[18]

Rusiya ordusu və işğalçı hakimiyyətlər, xüsusilə Mariupolda Holodomor qurbanlarının memorialını[80] və Luqanske qəsəbəsi yaxınlığında Vasili Slipakın memorialını[81] qəsdən məhv etmişdilər. Xersondan çıxan zaman Rusiya qoşunları Marqelov, Suvorov, Uşakov və Potyomkin abidələrini, həmçinin Potyomkinin qalıqlarını oğurlamışdılar.[82][83]

Dini obyektlər

 
2022-ci ilin may ayında atəşə tutulduqdan sonra Svyatoqorsk lavrasının Müqəddəs Georgi skiti.

Müharibənin birinci ayından sonra, 25 mart tarixində Ukrayna Etno-siyasət və Vicdan Azadlığı üzrə Dövlət Xidməti ən azı 8 vilayətdə 59 dini obyektin zədələndiyini və ya dağıdıldığını bildirmişdir (müharibənin hər günü orta hesabla 2 obyekt). Bunlar əsasən pravoslav kilsələridir.[42][84]

2022-ci ilin mart ayında Rusiya tərəfinin açdığı atəşlər nəticəsində XIX əsrə aid üç taxta kilsə dağıdılmışdır. Onlar Jitomir vilayətinin Vyazovka kəndindəki Tanrı Anasının Doğuluşu lilsəsi, Kiyev vilayətinin Zavoriçi kəndindəki Georgi kilsəsi və Kiyev vilayətinin Lukyanovka kəndindəki Rəbbin Göyə qalxması kilsəsidir.[85][86][87] Bu kilsələrin hamısı Moskva Patriarxlığına bağlı Ukrayna Pravoslav Kilsəsi tərəfindən istifadə olunurdu.[88][89]

Donetsk vilayətində 12 mart 2022-ci ildə Rusiya aviazərbəsi Svyatoqorsk lavrasına ziyan vurmuş və orada sığınan bir neçə insanı yaralamışdır.[42][90] 4 may tarixində Rusiya ordusu lavranı yenidən atəşə tutmuş, 7 nəfəri yaralanmışdır.[91][92] 8 may tarixində atəş təkrarlanmış, lavranın Georgi skiti dağıdılmışdır.[93][94] 4 iyun tarixində atəşlər nəticəsində Svyatoqorsk lavrasının Bütöv Müqəddəslər skitinin əsas kilsəsi, Ukraynanın ən böyük taxta kilsəsi yanmışdır.[95][96][97] Mariupolda 15 mart tarixində Ukrayna Pravoslav Kilsəsinin Donetsk yeparxiyasının idarə binası dağıdılmışdır.[84]

Xarkovda, Ukrayna Etno-siyasət və Vicdan Azadlığı üzrə Dövlət Xidmətinin məlumatına görə, 1 mart tarixində Rusiya tərəfinin atdığı raket Xarkov-Zaporojye Dioqezinin Roma-Katolik kilsəsinin kuriyasına dəymiş, 2 mart tarixində açılmış atəşlər Uspenski kafedralını, Müqəddəs Qadınlar-Mironosits kilsəsini və Moskva Patriarxlığına bağlı Ukrayna Pravoslav Kilsəsinin universitet Antoniyevi kilsəsini zədələmiş, 6 mart tarixində Xarkov vilayətinin İzyum şəhərində baptist ibadət evi qismən dağıdılmış,[84] 10 mart tarixində ölkənin ən böyük Xarkov Xoral Sinaqoqu zədələnib,[36][42] 12 mart gecəsi Xarkovda (Pyatixatki) Moskva Patriarxlığına bağlı Ukrayna Pravoslav Kilsəsinin Çariça Tamara kilsəsi zərər görmüş, 15 mart tarixində raket yerli yəhudi icmasının yeşivasına dəymiş, 17 mart gecəsi mərmi qalıqları Moskva Patriarxlığına bağlı Ukrayna Pravoslav Kilsəsinin Smolensk İkonası kilsəsini zədələmişdir.[84]

Döyüşlərdən sonra Lukaşivka kilsəsi.

Çerniqovda, Ukrayna Mədəniyyət Nazirliyinin məlumatına görə, Troitso-İlyinski monastır ansamblı zədələnmişdir.[98] Dirilmə, Yekaterina və Kazan kilsələri, Baş mələk Mikayıl kapellası ilə birlikdə memorial qəbiristanlıq da zərər görmüşdür.[18] Müqəddəs Feodosi kilsəsi yarıbayarı dağıdılmışdır.[18][99] Çerniqov detinetsindəki XI–XII əsrlərə aid kilsələr, bombardmanlara baxmayaraq, ciddi zərər görməmişdir.[100] Çerniqov vilayətinin Lukaşovka kəndindəki Göyə Yüksəlmə Kilsəsi əhəmiyyətli dərəcədə zədələnmişdir. Kilsədə Rusiya qoşunlarının qərargahı yerləşirdi. Sonradan kilsə ərazisində çox sayda sursat və Rusiya əsgərləri tərəfindən öldürülmüş insanların cəsədləri tapılmışdır.[101][102]

Digər obyektlər

 
Mariupoldakı Dram Teatrı 16 mart 2022-ci ildə Rusiyanın hava hücumundan sonra.[103]
 
Trostyanets uğrunda döyüşlərdən sonra Trostyanets Parkında (ümummilli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi) Leopold Köniq malikanələrinin müdirinin evi. Дом управляющего поместьями Леопольда Кёнига в Тростянецком парке (памятник архитектуры национального значения) после боёв за Тростянец
 
Xarkov Milli Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinin binası (yerli əhəmiyyətli şəhərsalma və memarlıq abidəsi, keçmiş Xalq Əmək Komissarlığının Evi) 2 mart 2022-ci ildə raket zərbəsindən sonra.

16 mart 2022-ci ildə Rusiya aviazərbəsi nəticəsində Mariupolda yerləşən və 1960-cı ildə tikilmiş Donetsk Akademik Vilayət Dram Teatrı böyük ölçüdə dağıdılmışdır.[104] Şəhərdə sovet və inqilabdan əvvəlki dövrlərə aid bir sıra digər memarlıq abidələri də məhv edilmiş və ya zədələnmişdir. Mariupol merinin sözlərinə görə, mart ayının ortalarına qədər şəhərdə bir dənə də salamat bina qalmamışdı.[42]

15 mart tarixində Kiyevin atəşə tutulması zamanı XX əsrin əvvəllərinə aid Lukyanovski Xalq Evi zədələnmişdir. Burada Kiyev Kiçik Operası yerləşir.[42]

1 may tarixində Luqansk vilayətində Rusiya tərəfindən atəşə tutulması nəticəsində Lisıçansk Çoxprofilli Gimnaziyası tamamilə yanmışdır. Bu gimnaziya ölkənin ən yaxşı 100 məktəbi sırasına daxil idi və XIX əsrə aid binada, şəhərin Belçika memarlıq irsinin ansamblının bir hissəsində yerləşirdi.[105][106]

Sumı vilayətində XVIII–XIX əsrlərə aid Trostyanets malikanəsi zədələnmiş, Trostyanets parkında Leopold Köniqin malikanələrinin idarəçisi evi yanmışdır (milli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi, meşə elmi-təcrübə stansiyasının yerləşdiyi yer). Axtırkada mədəniyyət evi (inqilabdan əvvəlki xalq evi) və Axtırka Şəhər Şurasının binası zərər görmüşdür.[18]

Müharibədən ən çox zərər çəkmiş şəhərlərdən biri Xarkovdur, burada ən azı 30 mədəni irs obyekti dağıdılmışdır.[42] Belə ki, 1 mart tarixində raket zərbəsi ilə Xarkov Vilayət Dövlət Administrasiyasının binası dağıdılmış, ertəsi gün isə vilayət polis idarəsinin binaları (şəhərin ən böyük Stalin dövrü binalarından biri) və Xarkov Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinin binası (keçmiş Xalq Əmək Komissarlığı Evi) zədələnmişdir.[42] Xarkov Opera və Balet Teatrı, Əmək Sarayı, keçmiş Məhkəmə Müəssisələrinin binası, "Slovo" evi, Maslovskinin gəlir evi, "Lüks" mağazasının tarixi binası və digər obyektlər zərər görmüşdür.[18][42][107] Xarkov İncəsənət Muzeyində və Korolenko adına elmi kitabxanada partlayışlar nəticəsində pəncərələr sındırılmış, xarici iqlim şəraiti eksponatlara və kitablara təhlükə yaratmışdır.[42]

Xarkov vilayətinin digər ağır zərər görmüş şəhəri İzyumdur. Nu şəhər uğrunda gedən döyüşlərdə tarixi binalar, Böyük Vətən müharibəsi qəhrəmanlarının xatirəsinə ucaldılmış memorial və IX–XII əsrlərə aid kuman daş babaları zədələnmiş və ya məhv edilmişdir.[18][108][109]

 
Xerson Regional Universal Elmi Kitabxanası 12 noyabr 2023-cü ildə atəşə tutulduqdan sonra.

Çerniqovda, müharibənin əvvəlindən blokadada olan şəhərdə, 27 fevral tarixində raket zərbəsi nəticəsində Şors adına kinoteatrın binası qismən dağıdılmış,[110] 11 mart tarixində isə vilayət gənclər kitabxanasının yerləşdiyi Tarnovskinin evi zərər görmüşdür.[42][111] Həmçinin, "Ukrayna" hotelinin,[112] dairə məhkəməsinin binasının və Kotsyubinski adına mərkəzi şəhər kitabxanasının zədələndiyi bildirilmişdir.[18] 30 mart tarixində Korolenko adına vilayət elmi kitabxanası atəşə məruz qalmış və zədələnmişdir. Bu kitabxana Zadəganlar və Kəndlilər Torpaq Bankının binasında yerləşir.[113]

Xerson və Nikolayev vilayətlərindəki çoxsaylı mədəni irs obyektləri Kaxovka SE-in dağıdılmasından sonra təhlükə altında qalmışdır. Ukrayna Mədəniyyət Nazirliyinin məlumatına görə, bu, 13 iyun 2023-cü il tarixinə 147 mədəniyyət və incəsənət təhsili müəssisəsinə aiddir. Daşqın Xerson və Novı Kaxovkada 11 memarlıq abidəsinə təsir etmişdir. Ukrayna irsinin monitorinq laboratoriyası HeMo-nun məlumatlarına görə, 22 arxeoloji abidə, 18 memarlıq görməli yeri (o cümlədən SES-in öz ansamblı), 10 kitabxana və 5 muzey zərər görmüşdür.[114]

6 iyul 2023-cü ildə Rusiya ordusu Lvova zərbə endirmiş, nəticədə YUNESKO-nun Dünya İrsi obyektinin bufer zonasında yerləşən Lvov Tarixi Mərkəzinə aid tarixi binalar zədələnmişdir.[21] 20 iyul tarixində növbəti zərbə Odessa Tarixi Mərkəzinin bufer zonasında yerləşən binalara ziyan vurmuşdur.[22][56] 23 iyul tarixində Odessaya daha böyük miqyaslı zərbə endirilmiş, 25 memarlıq abidəsi zədələnmişdir. Şəhərin ən böyük kafedralı olan Xilaskar-Özəlləşdirmə kafedralı qismən dağıdılmışdır.[23][115]

Reaksiyalar

Ukraynalı alimlər "baş verən mədəni fəlakət"lə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər və bu narahatlıq "J. Paul Getty Trust"un prezidenti və baş icraçı direktoru Ceyms Kuno tərəfindən dəstəkləmişdir.[6]

Kuno bəyanatında Ukraynada baş verən mədəni cinayətləri, insan itkiləri və ətraf mühitin dağıdılmasını pisləyərək, mədəni irsin qorunması və saxlanmasının əsas dəyər olduğunu bildirmişdir. Smitsonian İnstitutunun mədəni irsin qorunması təşəbbüsü bu sahədə təlim keçmiş Ukrayna sakinləri ilə əlaqə saxlayır.[116]

7 mart 2022-ci ildə Rusiyanın Babı Yar Holokost Memorial Mərkəzini bombaladığına dair xəbərlərdən sonra Simon Vizental Mərkəzi YUNESKO-nu Ukraynada yerləşən bütün dini və mədəni obyektləri qorumaq üçün dərhal tədbirlər görməyə çağırmışdır. Vizental Mərkəzi həmçinin, Rusiyanın 2022-ci ilin sonunda planlaşdırılan dünya irsi konfransını keçirməsinə qadağa qoyulmasını tələb etmişdir.[117]

9 mart 2022-ci ildə Ukrayna Mədəniyyət və İnformasiya Siyasəti Nazirliyi Ukraynanın mədəni irs obyektlərinin dağıdılması ilə bağlı məlumat toplanması barədə elan vermişdir.[98][118] 5 aprel tarixində Ukrayna Mədəniyyət Fondu mədəni itkilərin interaktiv xəritəsini təqdim etmişdir.[119][120]

İnternet arxivi

1 mart 2022-ci ildə könüllülər Rusiyanın başlatdığı döyüş əməliyyatları səbəbindən məhv olma təhlükəsi ilə üzləşən (məsələn, serverlərin dağıdılması səbəbindən) Ukrayna mədəni irsinin elektron formada arxivləşdirilməsi üçün beynəlxalq layihəyə start vermişdilər.[121] "Internet Archive" müxtəlif qoruma səylərini, o cümlədən 1 mart 2022-ci ildə başlayan "Ukrayna Mədəni İrsinin Onlayn Qorunması" (SUCHO) təşəbbüsünü. dəstəkləyir.[122]

SUCHO Stenford Universiteti, Tafts Universiteti və Avstriya Rəqəmsal Humanitar Elmlər və Mədəni İrs Mərkəzindən üç alimin təşəbbüsü ilə yaranmışdır. Onlar 2022-ci ilin fevral ayının sonunda "Twitter"də əlaqə qurmuşdular. Qrup Kompüter və Humanitar Elmlər Assosiasiyası və Avropa Rəqəmsal Humanitar Elmlər Assosiasiyasının qrantları, həmçinin "Amazon" və "DigitalOcean" tərəfindən dəstəklənmişdir.[123] Layihədə 1000-dən çox kitabxanaçı, arxivçi və tədqiqatçı iştirak edir. layihəyə Harvard Universitetinin Ukrayna Elmi İnstitutu və Alberta Universiteti də qoşulmuşdur.[9] İlk iki həftə ərzində Ukraynanın mədəniyyət təşkilatlarına aid 1500-dən çox veb-sayt, rəqəmsal sərgi, açıq girişli nəşrlər və digər internet resursları arxivləşdirilmişdir. O dövrdə məlumatların ümumi həcmi 3 terabayt təşkil etmiş,[124] 8 aprel tarixinə isə bu rəqəm 25 terabayta çatmışdır.[125]

İstinadlar

  1. ↑ Herb Jeremy. "US orders 7,000 more troops to Europe following Russia's invasion of Ukraine". CNN. 2022-02-24. 2022-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-27. Russia's invasion of its neighbor in Ukraine is the largest conventional military attack that's been seen since World War II, the senior defense official said Thursday outlining United States observations of the unfolding conflict
  2. ↑ Karmanau Yuras. "Russia presses invasion to outskirts of Ukrainian capital". ABC News. Kyiv: American Broadcasting Corporation. 2022-02-24. 2022-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-26. … [a]mounts to the largest ground war in Europe since World War II.
  3. ↑ Tsvetkova Maria. "Putin puts nuclear 'deterrence' forces on alert". Reuters. Kyiv: Thomson Corporation. 2022-02-27. 2022-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-27. … [t]he biggest assault on a European state since World War Two.
  4. ↑ 1 2 Akinsha Konstantin. "Culture in the crossfire: Ukraine's key monuments and museums at risk of destruction in the war". The Art Newspaper. 2022-03-25. 2022-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  5. ↑ 1 2 Sauer P. "Ukraine accuses Russian forces of seizing 2,000 artworks in Mariupol". The Guardian. 2022-04-29. 2022-04-30 tarixində arxivləşdirilib.
  6. ↑ 1 2 Sherwood Harriet. "'Cultural catastrophe': Ukrainians fear for art and monuments amid onslaught". The Guardian (ingilis). 2022-03-01. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib.
  7. ↑ 1 2 Grenier Elizabeth. "Ukraine rushes to save cultural heritage from destruction". Deutsche Welle (ingilis). 2022-03-17. 2022-04-06 tarixində arxivləşdirilib.
  8. ↑ 1 2 "Украинцы сейчас спасают не только свою культуру, но и русскую". Deutsche Welle. 2022-03-21. 2022-07-01 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ 1 2 3 Harding L., Sherwood H. "Ukrainians in race to save cultural heritage". The Guardian. 2022-03-09. 2022-04-25 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ "'All art must go underground:' Ukraine scrambles to shield its cultural heritage". The Washington Post. 2022-03-14. 2022-03-14 tarixində arxivləşdirilib.
  11. ↑ 1 2 3 4 ""Ход военных событий – угроза". Спасение музейных ценностей на юге Украины". Радио Свобода. 2025-03-25. 2025-03-26 tarixində arxivləşdirilib.
  12. ↑ 1 2 3 Кречетова Д. "На захисті від "русского мира": як рятують українські пам'ятки і чому Київ лишив монумент Незалежності відкритим". Українська правда. 2022-04-16. 2022-04-18 tarixində arxivləşdirilib.
  13. ↑ Holland Oscar. "'Concerned' Ukrainian locals help protect Lviv's historic statues". CNN (ingilis). 2022-03-04. 2022-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  14. ↑ Kharif Olga. "Ukraine Raises $600,000 Through Museum NFT Sales to Help Rebuild". Bloomberg (ingilis). 2022-04-01. 2022-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-14.
  15. ↑ Mattei Shanti Escalante-De. "Ukraine Has Launched an NFT 'Museum' to Preserve the Country's History". ARTnews.com (ingilis). 2022-03-28. 2022-04-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  16. ↑ Hickley Catherine. "Unesco 'gravely concerned' about damage to Ukrainian cultural heritage". The Art Newspaper – International art news and events. 2022-03-04. 2022-03-09 tarixində arxivləşdirilib.
  17. ↑ 1 2 3 "As Russians Steal Ukraine's Art, They Attack Its Identity, Too". New York Times. 2023-01-14. 2023-01-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-17.
  18. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 "Damaged cultural sites in Ukraine verified by UNESCO". UNESCO. 2025-02-19 tarixində arxivləşdirilib.
  19. ↑ "Эксперт ЮНЕСКО: «Мониторинг разрушений украинских культурных ценностей идет с первых дней войны»". Международное французское радио. 2022-06-28. 2022-09-17 tarixində arxivləşdirilib.
  20. ↑ 1 2 "Guerre en Ukraine: les sites culturels sont de plus en plus ciblés selon l'Unesco". Le Figaro. 2023-08-09. 2023-08-10 tarixində arxivləşdirilib.
  21. ↑ 1 2 Ася Зольникова. "Россия атаковала центр Львова — зону интересов ЮНЕСКО". Meduza. 2023-07-08. 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-08.
  22. ↑ 1 2 3 "Odesa: UNESCO strongly condemns attack on World Heritage property". UNESCO. 2023-07-21. 2023-07-22 tarixində arxivləşdirilib.
  23. ↑ 1 2 "В Одессе после российского обстрела повреждены 25 памятников архитектуры". Meduza. 2023-07-23. 2023-07-23 tarixində arxivləşdirilib.
  24. ↑ "В 1930-е советская власть взорвала Спасо-Преображенский собор в Одессе. В 2023-м он снова в руинах по вине России. «Медуза» рассказывает историю храма и пытается понять, что с ним будет дальше". Meduza. 2023-07-24. 2023-07-25 tarixində arxivləşdirilib.
  25. ↑ "Due to Russian aggression in Ukraine, 872 cultural heritage sites damaged – Culture Ministry". Interfax-Ukraine (ingilis). 2024-09-01. 2024-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-02.
  26. ↑ "Due to russian aggression in Ukraine, 872 cultural heritage sites have been affected". Міністерства культури та інформаційної політики України (ingilis). 2024-01-10. 2024-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-02.
  27. ↑ "Как украинцы спасают свою культуру от российской армии". Важные истории. 2022-11-03. 2022-11-04 tarixində arxivləşdirilib.
  28. ↑ "Russia destroyed over 100 libraries in Ukraine: officials". Polskie Radio. 2022-08-12. 2022-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-22.
  29. ↑ 1 2 "Почему Россия бомбит жилые дома, больницы, школы и храмы". Важные истории. 2022-07-25. 2022-08-19 tarixində arxivləşdirilib.
  30. ↑ 1 2 "ЮНЕСКО: война нанесла культурному наследию Украины урон на 2,6 млрд долларов". BBC. 2023-04-03. 2023-04-04 tarixində arxivləşdirilib.
  31. ↑ "Ukraine needs nearly $9 billion to rebuild its cultural sites and tourism industry, UN agency says". Associated Press. 2024-02-13. 2024-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-24.
  32. ↑ "Ракетами по истории: год назад Одессу включили в список наследия ЮНЕСКО, однако этот статус не защитил город от российских обстрелов". Международное французское радио. 2024-02-23. 2023-02-24 tarixində arxivləşdirilib.
  33. ↑ "ЮНЕСКО берёт под защиту культурную инфраструктуру Украины". Радио «Свобода». 2023-04-03. 2023-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-04.
  34. ↑ "The Ukrainian Cultural Sites at Risk of Destruction". Bloomberg. 2022-03-08. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  35. ↑ "Maria Prymachenko – Folk Pacifist from Ukraine". Daily Art Magazine. 2022-03-04. 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-20.
  36. ↑ 1 2 3 Сорока А., Атанесян Г. "Культурные чистки. Как Россия разрушает музеи и вывозит искусство из Украины". BBC. 2022-05-19. 2022-07-13 tarixində arxivləşdirilib.
  37. ↑ Schofield B. "Russia-Ukraine war: How Maria Prymachenko's art was saved from Putin's troops". The Times. 2022-03-03. 2022-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.
  38. ↑ Gelt Jessica. "Getty condemns cultural 'atrocities' as Ukrainian heritage museum burns". Los Angeles Times (ingilis). 2022-03-01. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib.
  39. ↑ "В Бородянке спасают поврежденный краеведческий музей". Комментарии.ua. 2022-04-13. 2022-04-19 tarixində arxivləşdirilib.
  40. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "Культурна спадщина України, яку зруйнували та знищили окупанти в перебігу російсько-української війни". Національний інститут стратегічних досліджень. 2022-04-04. 2022-04-04 tarixində arxivləşdirilib.
  41. ↑ "Молодіжний центр, бібліотека Короленка і музей Коцюбинського: злочини проти культурної спадщини". Национальная общественная телерадиокомпания Украины. 2022-04-11. 2022-04-19 tarixində arxivləşdirilib.
  42. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Зольникова А. "Разрушение музеев, театров и храмов — это военное преступление". Meduza. 2022-03-27. 2022-03-29 tarixində arxivləşdirilib.
  43. ↑ "Mariupol museum dedicated to 19th-century artist Arkhip Kuindzhi destroyed by airstrike". The Art Newspaper. 2022-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-25.
  44. ↑ Cascone Sarah. "A Mariupol Museum Dedicated to One of Ukraine's Most Important Realist Painters Has Reportedly Been Destroyed by Russian Airstrikes". Artnet News (ingilis). 2022-03-23. 2022-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-23.
  45. ↑ Bonifacic I. "Russia's invasion of Ukraine has destroyed a historic computer museum". Engadget (ingilis). 2022-03-27. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib.
  46. ↑ "Russia's War In Ukraine Results In Bombing of Retro Computer Museum". PCMag. 2022-03-24. 2022-03-29 tarixində arxivləşdirilib.
  47. ↑ "У Маріуполі знищено музей ретро-комп'ютерів та ігрових приставок". Національна суспільна телерадіокомпанія України. 2022-03-23. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib.
  48. ↑ "Mariupol's history museum survived WWII, but not Russia's bombardment". NBC News. 2022-04-29. 2022-04-30 tarixində arxivləşdirilib.
  49. ↑ "Mariupol museum staff work to recover exhibits damaged by bombing". Australian Broadcasting Corporation. 2022-04-27. 2022-05-01 tarixində arxivləşdirilib.
  50. ↑ "Война. Семьдесят третий день. Онлайн «Медузы»". Meduza. 2022-05-07. 2022-05-07 tarixində arxivləşdirilib.
  51. ↑ "В Харьковской области разрушен Национальный музей Григория Сковороды — глава Харьковской облгосадминистрации". The Insider. 2022-05-07. 2022-05-07 tarixində arxivləşdirilib.
  52. ↑ 1 2 "Атака на Киев: последствия массированного обстрела центра украинской столицы (фотогалерея)". Крым.Реалии. 2022-10-11. 2022-10-16 tarixində arxivləşdirilib.
  53. ↑ 1 2 "Kyiv cultural sites reportedly damaged in Russian bombardment". The Art Newspaper. 2022-10-11. 2022-10-18 tarixində arxivləşdirilib.
  54. ↑ ""Путин - террорист". Реакция Киева на ракетные удары РФ". Deutsche Welle (rus). 2022-10-10. 2022-10-11 tarixində arxivləşdirilib.
  55. ↑ "Купянск освободили больше полугода назад — с тех пор армия РФ постоянно атакует город. Под очередной обстрел попал Краеведческий музей — погибли директор и ее заместитель. Четыреста двадцать шестой день войны. Фотографии". Meduza. 2023-04-26. 2023-05-04 tarixində arxivləşdirilib.
  56. ↑ 1 2 "Россия бомбит музеи, которые рассказывают и об их культурном наследии". Белсат. 2023-07-22. 2023-07-22 tarixində arxivləşdirilib.
  57. ↑ "Российские войска атаковали Одесскую область ракетами и беспилотниками. Пострадали восемь человек". Meduza. 2023-11-06. 2023-11-06 tarixində arxivləşdirilib.
  58. ↑ "Five Wounded as Russian Missiles Strike Odesa, Damaging an Art Museum". The New York Times. 2023-11-06. 2023-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-12.
  59. ↑ "В Гуляйполе в результате обстрела сгорел краеведческий музей". Радио Свобода. 2024-08-24. 2024-08-24 tarixində arxivləşdirilib.
  60. ↑ "Росіяни знищили краєзнавчий музей у Гуляйполі". Inform.zp.ua. 2024-08-24. 2024-08-24 tarixində arxivləşdirilib.
  61. ↑ Берг, Николай. "Уничтожение культуры. Россия присваивает музейные ценности". Радио Свобода (rus). 2023-10-22. 2023-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-30.
  62. ↑ "Российские войска на оккупированных территориях Украины под предлогом «эвакуации» грабят музеи и заводы". Польское радио. 2022-10-18. 2022-11-06 tarixində arxivləşdirilib.
  63. ↑ "Russian troops looted art museums in Mariupol, city council says". The Washington Post. 2022-04-30. 2022-04-30 tarixində arxivləşdirilib.
  64. ↑ "Ukraine says Russia looted ancient gold artifacts from a museum". New York Times. 2022-04-30. 2023-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-17.
  65. ↑ 1 2 "Ukraine reports looting of Kherson museums by Russian troops". El Pais. 2022-11-17. 2023-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-20.
  66. ↑ "Russia to take over Ukrainian museum collections as formal annexation plans announced". The Art Newspaper. 2022-09-30. 2022-11-14 tarixində arxivləşdirilib.
  67. ↑ 1 2 "Экспонаты на вынос". Новая газета. Европа. 2023-01-13. 2023-01-17 tarixində arxivləşdirilib.
  68. ↑ "Kyiv Independent раскрыл имена участников вывоза тысяч артефактов из музеев Херсона, включая офицера Черноморского флота". The Insider. 2025-01-24. 2025-01-24 tarixində arxivləşdirilib.
  69. ↑ Harkov Lahav. "Russia strikes Babyn Yar Holocaust memorial site in Ukraine". The Jerusalem Post. 2022-03-01. 2022-03-01 tarixində arxivləşdirilib.
  70. ↑ Wertheimer Tiffany. "Babyn Yar: Anger as Kyiv's Holocaust memorial is damaged". BBC News. 2022-03-02. 2022-03-02 tarixində arxivləşdirilib.
  71. ↑ "Russian attack on Kharkiv cemetery intentional, PAP reporter says". The First News / Polish Press Agency. 2022-03-23. 2022-04-14 tarixində arxivləşdirilib.
  72. ↑ Atherton K. D. "Russia attacks cities with widely condemned cluster munitions". Center for Public Integrity. 2022-03-31. 2022-04-24 tarixində arxivləşdirilib.
  73. ↑ "'They bomb us because they can't beat us': Kharkiv civilians suffer as Russia runs out of options". Canadian Broadcasting Corporation. 2022-03-25. 2022-05-11 tarixində arxivləşdirilib.
  74. ↑ "Главные события 31-го дня войны в Украине". Deutsche Welle. 2022-03-27. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib.
  75. ↑ Levine Jon. "Russian forces damage Holocaust memorial near Kharkiv". New York Post (ingilis). 2022-03-26. 2022-04-03 tarixində arxivləşdirilib.
  76. ↑ "Россия обстреляла еврейское кладбище в Глухове". Детали: израильский информационно-аналитический сайт. 2022-05-10. 2022-05-12 tarixində arxivləşdirilib.
  77. ↑ "Jewish cemetery bombed in northeastern Ukraine". The Jerusalem Post. 2022-05-09. 2022-05-11 tarixində arxivləşdirilib.
  78. ↑ "Russian shelling damages Jewish cemetery in Ukraine where pogrom victims are buried". The Times of Israel. 2022-05-10. 2022-05-11 tarixində arxivləşdirilib.
  79. ↑ "As Putin drummed up anti-Nazi rhetoric on Victory Day, Ukraine said Russia bombed out a Jewish cemetery". Business Insider. 2022-05-09. 2022-05-10 tarixində arxivləşdirilib.
  80. ↑ "В Мариуполе российские оккупационные власти демонтировали памятник жертвам Голодомора". Настоящее время. 2022-10-19. 2022-10-19 tarixində arxivləşdirilib.
  81. ↑ "Russian invaders destroyed the monument to Vasily Slipak". Perild. 2022-07-11. 2022-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-19.
  82. ↑ "Российские войска при бегстве из Херсона украли памятники Потемкину, Суворову и Ушакову". Польское радио. 2022-10-26. 2022-10-12 tarixində arxivləşdirilib.
  83. ↑ "В РФ заявили об атаке беспилотников на Черноморский флот и выходе из «зерновой сделки». 248-й день войны России против Украины. Онлайн RFI". Международное французское радио. 2022-10-29. 2022-10-30 tarixində arxivləşdirilib.
  84. ↑ 1 2 3 4 "У середньому дві на день: війна росії проти України завдала руйнувань щонайменше 59 спорудам духовного значення в щонайменше 8 областях України". Державна служба України з етнополітики та свободи совісті. 2022-03-25. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib.
  85. ↑ Murphy Paul P. "Church in Ukrainian village of Zavorychi on fire after alleged military strike". CNN (ingilis). 2022-03-07. 2022-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  86. ↑ "Росія нищить наші православні храми — УПЦ Московського патріархату". BBC News Україна. 2022-03-07. 2022-04-02 tarixində arxivləşdirilib.
  87. ↑ ""Потеря невосполнима". Захватчики сожгли старинную церковь с уникальным иконостасом". РБК. 2022-03-27. 2022-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  88. ↑ "От обстрелов продолжают страдать храмы. Разрушены древние церкви в селах Вязовка и Заворочи (обновлено, видео)". Синодальный информационно-просветительский отдел УПЦ. 2022-03-07. 2022-03-22 tarixində arxivləşdirilib.
  89. ↑ "В Лукьяновке уничтожен древний храм Бориспольской епархии УПЦ". Синодальный информационно-просветительский отдел УПЦ. 2022-03-26. 2022-03-26 tarixində arxivləşdirilib.
  90. ↑ Regan Helen. "Russian airstrike damages historic Ukrainian monastery". CNN (ingilis). 2022-03-13. 2022-03-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  91. ↑ "Thursday, May 5. Russia's War On Ukraine: News And Information From Ukraine". Forbes. 2022-05-05. 2022-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-12.
  92. ↑ "Russia tightens grip on Mariupol as Ukraine seeks more Western aid". The Washington Post. 2022-05-05.
  93. ↑ ""It is a historical genocide", even the Ukrainian culture victim of bombs and rockets". Breaking Latest News. 2022-05-10. 2022-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-12.
  94. ↑ "The invaders destroyed the Georgievsky Skete of the Svyatogorsk Lavra". The Times Hub. 2022-05-09. 2022-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-12.
  95. ↑ "Война. Сто первый день". Meduza. 2022-06-04. 2022-06-04 tarixində arxivləşdirilib.
  96. ↑ "Від бомбардувань пожежа охопила Всіхсвятський скит Святогірської Лаври". Синодальний інформаційно-просвітницький відділ УПЦ. 2022-06-04. 2022-06-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-04.
  97. ↑ "Война в Украине. 101‑й день". Медиазона (rus). 2022-06-04. 2022-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-04.
  98. ↑ 1 2 "Міністерство культури та інформаційної політики оголошує збір інформації про руйнування об'єктів культурної спадщини України". Міністерство культури та інформаційної політики України. 2022-03-09. 2022-03-10 tarixində arxivləşdirilib.
  99. ↑ "В УПЦ рассказали о последствиях обстрела храма на кладбище в Чернигове". Союз православных журналистов. 2022-03-15. 2022-03-15 tarixində arxivləşdirilib.
  100. ↑ "В Україні від війни найбільше постраждали храми та комуністичні пам'ятники – Ткаченко". Українська правда. 2022-04-10. 2022-04-10 tarixində arxivləşdirilib.
  101. ↑ "Bodies Found Near Church Used as Russian Headquarters in Chernihiv Oblast, Officials Say". The Daily Telegraph. 2022-04-09.
  102. ↑ "Day 45 of invasion. Consequences of shelling in Kramatorsk, crimes or Russian military, clearance of Kyiv and Chernihiv regions". Литовское национальное радио и телевидение. 2022-04-09. 2022-04-10 tarixində arxivləşdirilib.
  103. ↑ Butenko Victoria. "Survivors emerge from rubble of Mariupol theater bombed by Russia". CNN. 2022-03-17. 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib.
  104. ↑ "Ukraine: Mariupol city council claims Russia destroys crowded theater — live updates". Deutsche Welle (ingilis). 2022-03-16. 2022-03-16 tarixində arxivləşdirilib.
  105. ↑ "Monday, May 2. Russia's War On Ukraine: News And Information From Ukraine". Forbes. 2022-05-02. 2022-05-02 tarixində arxivləşdirilib.
  106. ↑ "School that survived two world wars burnt down - Luhansk chief". BBC. 2022-05-02. 2022-05-07 tarixində arxivləşdirilib.
  107. ↑ O'Sullivan Feargus. "The Ukrainian Cultural Sites at Risk of Destruction". Bloomberg CityLab. 2022-03-08. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  108. ↑ "'Only fascists can destroy World War II and Holocaust memorials'". Euractiv. 2022-04-01. 2022-04-12 tarixində arxivləşdirilib.
  109. ↑ "Ukrainian stone statues—likened to Easter Island's Moai—destroyed during Russian invasion". The Art Newspaper. 2022-09-21. 2022-09-23 tarixində arxivləşdirilib.
  110. ↑ "Оккупанты ракетным ударом уничтожили в Чернигове историческое здание". РБК. 2022-02-28. 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib.
  111. ↑ "Museum building heavily damaged in Ukraine's battle-ravaged city of Chernihiv". The Art Newspaper - International art news and events. 2022-03-15. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-05.
  112. ↑ "В Чернигове оккупанты разбомбили отель "Украина", который был одной из визитных карточек города". РБК. 2022-03-12. 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-14.
  113. ↑ "У Чернігові росіяни обстріляли історичну будівлю у центрі міста". Суспільне. 2022-03-31. 2022-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-20.
  114. ↑ "После катастрофы на Каховской ГЭС список украинских объектов культуры, пострадавших от войны, резко увеличился. Затоплены десятки музеев, памятников архитектуры и древних построек. Вот лишь шесть из них". Meduza. 2023-06-18. 2023-06-18 tarixində arxivləşdirilib.
  115. ↑ "Россия нанесла ракетный удар по Одессе. Разрушен крупнейший в городе Спасо-Преображенский собор". Meduza. 2023-07-23. 2023-07-23 tarixində arxivləşdirilib.
  116. ↑ Katz Brigit. "Unesco Sounds the Alarm Over Threats to Ukrainian Cultural Heritage". Smithsonian Magazine (ingilis). 2022-03-08. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib.
  117. ↑ Klein Zvika. "Russia should be barred from hosting World Heritage Conference – SWC". The Jerusalem Post (ingilis). 2022-03-07. 2022-03-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-06.
  118. ↑ "Ворог руйнує культурні пам'ятки: куди надсилати докази для Гааги?". Украинская правда. 2022-03-09. 2022-04-03 tarixində arxivləşdirilib.
  119. ↑ "Мапа культурних втрат". Український культурний фонд. 2022-04-09 tarixində arxivləşdirilib.
  120. ↑ "Росія нищить культурні пам'ятки України: з'явилася інтерактивна мапа втрат". Українська правда. 2022-04-06. 2022-04-13 tarixində arxivləşdirilib.
  121. ↑ Adams Caralee. "Volunteers Rally to Archive Ukrainian Web Sites". blog.archive.org. Internet Archive. 2022-03-22. İstifadə tarixi: 2022-03-26.
  122. ↑ "Volunteers Unite to Archive Ukrainian Cultural Heritage". sucho.org. Saving Ukrainian Cultural Heritage Online (SUCHO). 2022-03-08. 2022-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-26.
  123. ↑ "Терабайты против бомб: как айтишники защищают памятники культуры Украины". Deutsche Welle. 2022-03-24. 2022-04-04 tarixində arxivləşdirilib.
  124. ↑ Cascone Sarah. "How Tech Experts in the West Are Rushing to Save the Digital Archives of Ukraine's Museums". Artnet News (ingilis). 2022-03-14. 2022-03-14 tarixində arxivləşdirilib.
  125. ↑ "Meet the 1,300 librarians racing to back up Ukraine's digital archives". The Washington Post. 2022-04-08. 2022-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-04.

  • "Мапа культурних втрат". Український культурний фонд. 2022-04-09 tarixində arxivləşdirilib.
  • UKRAINIAN CULTURAL HERITAGE POTENTIAL IMPACT SUMMARY, Conflict Observatory.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusiyanın_Ukraynanı_işğal_etməsi_zamanı_mədəni_irsin_dağıdılması_(2022-ci_ildən)&oldid=8105352"
Informasiya Melumat Axtar