Raziyə Şabani
Raziyə Şabani (30 may 1925[1], Təbriz – 28 yanvar 2013, Köln, Şimali Reyn-Vestfaliya) — cənubi azərbaycanlı siyasətçi və aktivist. Tudə Partiyasının və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü olub. Bəzi tarixçilərə görə İran tarixində olan ilk qadın siyasi məhbusdur.
| Raziyə Qulami Şabani | |
|---|---|
| az.-əski. راضیه غلامی شعبانی | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz, Şərqi Azərbaycan ostanı |
| Vəfat tarixi | (87 yaşında) |
| Vəfat yeri | Köln, Almaniya |
| Vətəndaşlığı |
 Almaniya |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Həyat yoldaşı | Rza İbrahimzadə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Raziyə Şabani 1925-ci il mayın 30-da Təbriz şəhərində anadan olub.[2][3] 1941-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Tehrana köçüb.[4] Burada 1937-ci ildə həbs olunmuş 53-lərdən biri olan Rza İbrahimzadə ilə ailə qurub.[2][4] Bu evlilikdən sonra siyasi fəaliyyətə başlayıb.[5] 1941-ci ildə qurulmuş Tudə Partiyasına üzv olub.[6]
1945-ci ildə həyat yoldaşı ilə birlikdə Təbrizə gəlib və Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olub.[5] Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra aktiv fəaliyyət göstərib. 1946-cı ilin aprel ayında Təkistanda həbs olunub və bir ay Qəzvində həbsdə saxlanılıb.[3] 1946-cı il dekabrın 13-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil olub.[7][8] Bir neçə günlük döyüşlərdən sonra Azərbaycan Milli Hökuməti süqut edib.[9]
Bu dövrdə Tehranda olan Raziyə Şabani bir müddət hökumət qüvvələrindən gizlənməli olub.[5] 1947-ci ilin fevral ayında Pəhləvi rejiminin məmurları tərəfindən həbs olunub.[5] Həbs olunanda hamilə olub.[3][5] Bir müddət Tehranda saxlanıldıqdan sonra Təbrizə köçürülüb. Hökm oxunduqda isə artıq oğlu dünyaya gəlmişdi. Bəzi tarixçilərə görə Raziyə Şabani İranın ilk qadın siyasi məhbusudur.[4][10] 6 il həbsdə qaldıqdan sonra azad olunub.[10] Bir müddət ölkədə qaldıqdan sonra 1955-ci ildə SSRİ ərazisinə keçir və burada mühacirətdə olan həyat yoldaşına qovuşur. Tacikistanda yaşadığı dövrdə universitetdə təhsil alıb və fars dili müəllimi olub.[5]
1979-cu ildə baş vermiş İran İslam İnqilabından sonra İrana geri qayıdıb. 8 il orada yaşadıqdan sonra əvvəlcə Azərbaycana daha sonra isə Almaniyaya mühacirət edib.[5] 2001-ci ildə öz xatirələrini yazıb və kitab kimi nəşr etdirib.[3][11] Qısa zamanda məşhurlaşan kitabı İranda qadağan olunub.[2]
Raziyə Şabani İbrahimzadə 2013-cü il yanvarın 28-də Almaniyanın Köln şəhərində dünyasını dəyişib.[12]
Mühacirətdə yazdığı xatirələrində 1947-ci ildə həbs edilməsi ilə bağlı bunları yazıb:[6]
|
Mən o vaxt Tehran şəhərində idim. Azərbaycana hücum edəndə və xalqı qırıb öldürəndə gizlənməyə məcbur qaldım. Ancaq sonra tutularaq 1947-ci ilin fevral ayında iki aylıq uşağım qarnımda ikən zindana göndərildim. O zamanlar, qadınlara məxsus zindan yox idi. General Rəzmaranın binalarından birini icarəyə götürüb, zindana çevirmişdilər. Daha sonralar, məni Tehrandan Azərbaycandakı Ordu Prokurorluğuna təslim etdilər. Birinci hərbi məhkəməyə aparılanda oğlum 12 günlük idi. | 
|
- ↑ https://asre-nou.net/php/view.php?objnr=25303.
- ↑ 1 2 3 "گفتگو با راضیه غلامی شعبانی ( ابراهیم زاده )". tribuneiran.com. 2008-12-04. 2013-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-30.
- ↑ 1 2 3 4 "بازچاپ گفتگویی با راضیه شعبانی به مناسبت خاموشی او". asre-nou.net. 2013-02-01. İstifadə tarixi: 2025-01-24.
- ↑ 1 2 3 "Influential Iranian Women: Razieh Ebrahimzadeh (1925-2012)". iranwire.com. 2024-02-02. 2024-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-24.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "راضیه ابراهیم زاده، از فرقه دموکرات تا زندگی در شوروی". bbc.com. 2012-01-31. 2024-01-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-24.
- ↑ 1 2 N.S. "Azərbaycan Demokrat Firqəsinin görkəmli üzvü Raziyə Şəbani İbrahimzadə 87 yaşında vəfat edib". gunaz.tv. 30 yanvar 2013. 14 fevral 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Qəribli, 1997. səh. 173
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ George Lenczowski. "United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959", Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East. (may, 1972), p. 49
- ↑ 1 2 "یاد و خاطره ی راضیه غلامی شعبانی گرامی! [[Azərbaycan dili|azərb]]. Raziyə Qulami Şabanini unutmayın" (fars. ). tribunezamaneh.com. 14 fevral 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "راضیه ابراهیم زاده؛ فراز و فرود هفتاد سال زندگی سیاسی" (fars. ). bbc.com. 29 yanvar 2013. 2019-02-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ "راضیه غلامی شعبانی" (fars. ). citytomb.com. 14 fevral 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Qəribli, İslam. Ədəbiyyat sərhəd tanımır (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2014. səh. 262.