Raiq Hacılı

Raiq Əli oğlu Hacılı 13 aprel 1940-cı ildə Naxçıvan şəhərində anadan olmuşdur. O, 1957-ci ildə Naxçıvan şəhəri 1 saylı orta məktəbi, 1963-cü ildə isə Azərbaycan Pedoqoji İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universiteti) kimya-biologiya fakültəsini bitirmişdir. R. Ə. Hacılı 1963–1965-ci illərdə Naxçıvan zonal təcrübə stansiyasında kiçik elmi işçi və laboratoriya müdiri vəzifələrində işləmiş, 1966–1968-ci illərdə isə Naxçıvan Kənd Təsərrüfatı Texnikumunda kimya müəllimi kimi fəaliyyət göstərmişdir. O, 1968–1971-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyası Polimer Materialları İnstitutunda əyani aspiranturada təhsil aldıqdan sonra orada kiçik və böyük elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır. R. Ə. Hacılı 1973-cü ildə fəlsəfə doktoru, 1995-ci ildə isə elmlər doktorluqu dissertasiyalarını müdafiə etmişdir. 2005-ci ildə ona professor adı verilmişdir. Onun rəhbərlik etiyi "Heterotsiklik birləşmələr" laboratoriyası Polimer Materialları İnstitutunun yeni quruluşunda 1984–1991-ci illərdə fəaliyyət göstərən "Bioloji fəal birləşmələrin sintezi" laboratoriyasının adının dəyişdirilməsi əsaında yaradılmışdır.

R. Ə. Hacılının elmi istiqaməti təbii fizioloji fəal heterotsiklik birləşmələrin struktur analoqlarının alınmasının effektli üsullarının işlənməsinə, sintez olunmuş birləşmələrin məqsədyönlü çevrilmələrinin aparılmasına, tədqiq olunan reaksiyaların qanunauyğunluqlarının öyrənilməsinə və tətbiq üçün tövsiyənin verilməsinə həsr olunmuşdur.

4-Halogen- və 3,4-dihalogen-2-buten-1-onlar əsasında pirrolun, izoksazolun, pirazolun, nikotin turşusunun, pirimidinin və s. törəmələrinin alınmasının ümumi prinsipi öyrənilmişdir. Molekulunda müxtəlif funksional, farmakofor qrupları və xiral fraqmenti saxlayan heterotsiklik birləşmələrin alınmasının ikimərhələli üsulları işlənmiş və sintez olunmuş heterotsiklik birləşmələrin məqsədyönlü çevrilmələri aparılmışdır.

Sintez olunmuş heterotsiklik birləşmələrin funksional törəmələrinin N- və O-tərkibli müxtəlif nukleofil reagentlərlə məqsədyönlü çevrilmələri aparılmış, onların yeni, ədəbiyyatda məlum olmayan törəmələri sintez olunmuş və bəzilərinin bioloji fəallıqları, həmçinin bioloji fəallıqla quruluş arasındakı qarşılıqlı əlaqə öyrənilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, sintez olunmuş birləşmələr adaptogen, hipotenziv, antihipoksik, antikoaqulyant, antimikrob, sedativ, neyrotrop və s. fəallıq göstərirlər.

Sintez olunmuş 2,6-dimetil-4-morfolinometilnikotin turşusunun etil efirinin yüksək antikoaqulyant, antihipoksik fəallıq göstərməsini və az zəhərli omasını nəzərə alaraq Azərbaycan Tibb Universitetində maddənin bərk dispers dərman forması hazırlanmışdır. Farmakoloji tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, dərman forması antihipoksik və antikoaqulyant fəallıq göstərməklə praktiki olaraq zəhərli deyildir (LD₅₀ = 650 mq/kq).

R. Ə. Hacılı tərəfindən, həmçinin Azərbaycanda geniş yayılmış və tibb praktikasında müxtəlif dərman preparatlarının alınmasında istifadə olunan şirin biyan əsasında dördlü ammonium duzları sintez olunmuş və onların funqisid fəallığı öyrənilmişdir.

O, 5 kimya üzrə fəsəfə doktorunun elmi rəhbəri və 1 elmlər doktoru dissertasiyasının elmi məsləhətçisi olmuşdur. R. Ə. Hacılının apardığı elmi tədqiqat işlərinin nəticələri 200-dən artıq əsərdə öz əksini tapmışdır ki, onlardan 33-ü müəlliflik şəhadətnaməsi, 11-i patentdir.

R. Ə. Hacılı 2007-ci ildən Belarus MEA Fiziki-üzvi kimya institutun üzvi kimya şöbəsinin rəhbəri k.e.d., prof. Belarus MEA-nın müxbir üzvü V. İ. Potkin ilə elmi əməkdaşlıq edir. O, uzun müddət Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının kimya elmləri üzrə ekspert şurasının üzvü olmuşdur.