Rəxşəndə Babayeva

Rəxşəndə İbrahim qızı Axundova 1904-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. İlk təhsilini molla yanında alıb və ondan ərəb dilini öyrənib. Daha sonra bacısı Reyhan xanımla birlikdə Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Bakıda açdırdığı İmperatriça Aleksandra Rus-Müsəlman Qız Məktəbində təhsil almağa başlayıb. Təhsilini başa vurduqdan sonra Müqəddəs Nina qız gimnaziyasında dərs deməyə başlayıb.^[1]

1932-ci ildə Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix fakültəsinə daxil olub. 1936-cı ildə institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirib.^[1] 1937-ci il fevralın 10-da SSRİ EA Azərbaycan filialının Tarix Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda Maddi-mədəniyyət tarixi şöbəsində əvvəlcə kiçik elmi işçi daha sonra isə böyük elmi işçi vəzifəsində fəaliyyət göstərib.^[1][2]

İlk monoqrafik əsəri olan "Quba şəhərinin toy adətləri" kitabı 1946-cı ildə çap olunub.^[3] Bu əsərdə Azərbaycan xalqının adət-ənənələri, toy adətləri etnoqrafik cəhətdən öyrənilib.^[3][4] 1949-cu ildə SSR Etnoqrafiya İnstitutuna ezam olunub. Moskavada ikən Yevgeni Şillinqin rəhbərliyi ilə "Abşeronda qədim toy adətləri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını tamamlayıb. 1949-cu ilin oktyabr ayında SSR Etnoqrafiya İnstitutunda "Abşeronda toy sikli" mövzusunda məruzə ilə çıxış edib və "Abşeronda qədim toy adətləri" əsəri rus dilinə tərcümə olunub.^[1]

Ömrünün son illərində "Bakının və Abşeronun qədim toy adətləri" adlı monoqrafiyanın üzərində işləyib. Abşeron əhalisinin ailə məişəti, mahnıları, tapmaca, zərb-məsəllərinə dair folklor materialları toplayıb.^[5]

1951-ci ildə AK(b)P XVIII qurultayında Mircəfər Bağırov akademiyada fəaliyyət göstərən alimlərin tədqiqatları haqda danışıb və Rəxşəndə Babayevanın "Bakının və Abşeronun qədim toy adətləri" monoqrafiyasını istehza ilə "mühüm elmi iş" adlandırıb. Bundan sonra Rəxşəndə Babayeva Azərbaycan SSR EA Rəyasət Heyətinin qərarı ilə işdən çıxarılıb. 1969-cu il martın 30-da uzun çəkən xəstəlikdən sonra vəfat edib.^[1]

"Quba şəhərinin toy adətləri" kitabı 2022-ci ildə AMEA Tarix İnstitutu tərəfindən latın əlifbası ilə yenidən çap olunub.^[4]

Rəxşəndə Axundovanın babası Mirzə Heybət Axundzadə şair olub və "Fəda" təxəllüsü ilə şeirlər yazıb. Atası İbrahim Axundov Bakıda quberniya idarəsində kargüzar işləyib. 1910-cu ildə dünyasını dəyişib. Anası Fatma xanım isə Hacınskilər nəslindən olub.^[1] Bibisi Səkinə Axundzadə Azərbaycanın ilk qadın dramaturqudur. Bacısı Reyhan Topçubaşova Azərbaycanın ilk qadın rəssamıdır.^[3]

Rəxşəndə Axundova 1930-cu illərdə ixtisasca texnoloq mühəndis olan Əliheydər Babayevlə ailə qurub. Bu evlilikdən 1933-cü ildə Altay adlı oğulları və 1938-ci ildə Leylüfər adlı qızları dünyaya gəlib. Əliheydər Babayev "Azneft" birliyində işləməklə yanaşı Politexnik Məktəbində dərs deyib. 1943-cü ildə Almaniya ilə əlaqəli olmaqla şübhəli bilinərək həbs edilib. 1946-cı ildə azadlığa çıxsa da ona Bakıda yaşamağa icazə verilməyib. Nəticədə Mingəçevirə köçüb və bir müddət Mingəçevir SES-də işləyib. 1956-cı ildə günahsız olduğu sübut olunub və bəraət alıb. Qubada insult nəticəsində dünyasını dəyişib.^[1]

• "Quba şəhərinin toy adətləri", Bakı, 1946-cı il.