Qurban bayramı oyunları

Ərəfə günündə keçirilən “Yığnaq” və “Köy odası” adətlərində müxtəlif oyunlar keçirilir. Azərbaycanda və Anadoluda qurban bayramı oyunlarının bir qismi ərəfə günü bəzi adətlərin icra edildiyi vaxt oynanılır. Ərəfə günü ilə bağlı adət və oyunlar aşağıdakılardır:

• Yığnaq adəti.
• Köy odası.

“Yığnaq”da oynanılan oyunlar vaxtı Azərbaycanın Şəki, Zaqatala, Balakən, Oğuz bölgələrində qurban kəsilməmiş Qurban bayramından bir gün əvvəl “Yığnaq” adəti həyata keçirilir. Mərasim formasında təşkil edilən yığnaqda hər kəs öz evindən nə bacarırsa gətirib bir evdə səhərə qədər damburla çalıb oxuyur, Yunus Əmrədən “ilahilər” deyirlər. Yığnaq gecəsi gülməli-məzəli oyunlar da oynayırlar. Həmin gecə kim yatardısa onu oturduğu döşəyə tikib, üz-gözünü kömürə boyayıb, yuxulayana isə cəza müxtəlif cəzalar verirdilər.

b) “Köy odası”nda oynanılan oyunlar. Anadolunun Ankara və Çankırı bölgələrində ərəfə günü bayrama xas “Köy odası” (“Kənd otağı”) adəti həyata keçirilir. Bayram namazından təqribən bir saat sonra oyun iştirakçıları kənd otağına yığışır, qadınların hazırlayıb gətirdiyi yeməklərdən yeyib söhbət edir, daha sonra bayram ziyarətlərinə gedirlər. Ziyarətdən sonra qurbanlar kəsilir. Kəsilmiş qurbanın bir hissəsi həmin otağda bişirilir, bir qismi isə ehtiyac sahiblərinə paylanılır. Köy odasında müxtəlif oyunlar da oynanılır. Çankırı bölgəsində köy odasında oynanılan oyunlardan “Dız oyunu”nun qeyd etmək olar. Bu oyun vaxtı üç nəfər ayaqda yan-yana durur. Yandakıların biri qolunu ortadakı oyunçuya doğru uzadır. Ortadakının başında papaq olur və həmin oyunçu “dız” deyərək yandakıları vurmağa başlayır, yandakılar isə ortadakının papağını başından salmağa çalışır. “Qızdı Qayış oyunu” və ya “Kəmər” oyununda isə qəpiklə və ya üzüklə oyun oynanılır. 10-15 nəfər əyləşir, əbə olan oyunçu isə pulu birinin əlinə qoyur. Oyunçular isə, pulu tapmağa çalışır, pul tapılana qədər oyunçuların əlinə qayışla vurulur. “Testi (Sini) tutmaca oyunu”nda isə iştirakçılar iki-iki qruplaşır, biri sinini tutur, o birisi də “Eşim eşim” təkərləməsini söyləyir. Sıra ilə bütün cütlüklər eyni qaydada ynayırlar.^[1]

Anadoluda toy və bayram kimi şənliklərdə oynanılan “Sinsin oyunu”^[2], Ankarada, xüsusilə Kalecikdə qurban bayramının üçüncü günü gecə od ərtafında cavanlar tərəfindən oynanılan bir oyundur. Sinsin oyununun adı qaqauzca zərf kimi "gizlicə" mənasını verir^[3] və bu oyun Türkiyə xaricində başqa bir ölkədə qeydə alınmayıb. Sinsiz sözü Türkiyədə oyunun oynanıldığı bölgələrə görə dəyişir. Bəzilərində siŋsiŋ, simsim, siŋidi, çındır ya da yumruq oyunu formasında qeyd edilir. Sinsin oyununun 3 əsas rəmzi var. Əsas rəmzi oddur. İkinci rəmzi isə davul (təbil) və zurna kimi musiqi alətləridir. Üçüncüsü isə odun ətraflında toplaşan və əsasən kişilərdən ibarət insan birliyidir. ^[2] Bu oyuna daha çox ələvilər arasında təsadüf edilir.^[4]

Anadoluda qurban bayramı günü göstərilən ənənəvi tamaşalardan biri isə, “Dəvə oyunu”dur.^[5] “Dəvə oyunu” tamaşasının yaşadılaraq günümüzə qədər gəlib çıxmasında və bu mədəniyyətin nəsillərdən-nəsillərə ötürülməsində Anadolunun Bursa, Balıkəsir və Pamukçu bölgəsinin xüsusi rolu vardır. Qurban edilən dəvələrin rəmzi kimi göstərilən “Dəvə oyunu” hər qurban bayramının birinci gecəsində kənd meydanında toplanan kişilərdən beşinin dəvə qılığına girərək dəvə fiquru yaratması ilə oynanılır. Tamaşadan sonra isə kənddə qapı-qapı dolaşıb ət və ərzaq yığırlar, səhərisi gün isə kənd meydanında bişirib birlikdə yeyirlər. Anadoluda qurban bayramında oyun və tamaşalarla yanaşı əyləncəli güləş yarışları da keçirilir. Baş pəhləvanın gəncləri könüllü olaraq güləşə hazırlaşdırdığı, gənclərin də müsabiqələrdə iştirak edib dərəcə və hədiyyələr aldığı belə güləşlərdən biri Anadolunun Bartın eli bölgəsinə xas olan “Qaraqucaq güləşi”dir.^[1] Türklərin ən qədim milli güləşidir. Orta Asiyadan yayılmış bu güləş növündə görünüş və qaydalarda çox az dəyişiklik olmuşdur. On əsrdir əsas qaydaları, demək olar ki, olduğu kimi qalan qaraqucaq güləşi çəmənlikdə, xırman yerlərində torpaq üzərində oynanılır.^[6]