Qulu Sübhi
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Qulu Sübhi (1907, Təbriz – 1947, Təbriz) ― hərbçi, siyasətçi. Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun polkovniki, Tudə Partiyasının və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü.
| Qulu Sübhi | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1907 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1947 (39–40 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Təltifləri |
 |
21 Azər hərəkatı dövründə fədai dəstələrinin formalaşdırılmasında və şəhərlərin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edib. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə polkovnik rütbəsi alıb "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra həbs olunaraq edam edilib.
Məşhur müğənni və aktrisa Ququşun babasıdır.
Qurbanəli Sübhi Nuri Həsən oğlu 1907-ci ildə Təbrizdə anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra fəhlə işləyib. 1921-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Qoşaçaya köçüb və qənd fabrikində işləməyə başlayıb.[1] Daha sonra uzun müddət Türkiyədə fəhlə işləyib daha sonra isə Təbrizə geri qayıdıb.[2]
1941-ci ildə Təbrizdə yaradılmış Azərbaycan cəmiyyətinə üzv olub və cəmiyyətin rəsmi mətbuat orqanı olan "Azərbaycan" qəzetinin müxbiri kimi fəaliyyət göstərib. 1942-ci ildə Tudə partiyasına üzv olub. Partiyanın Qoşaçay komitəsinin baş katibi seçilib. Sonradan partiyanın Təbriz əyalət konfransında əyalət komitəsinə və Tehranda keçiriləcək partiya qurultayına nümayəndə seçilib. 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra Tudə partiyasının Azərbaycan vilayət komitəsinin ADF-yə birləşməsinin lehinə səs verib və ADF-yə üzv olub.[1]
Azərbaycan Demokrat Firqəsinin birinci qurultayında firqənin Mərkəzi Komitəsinə üzv seçilib.[3] Partiyanın Qoşaçay əyalət komitəsinə başçılıq edib.[4] Qoşaçayda və Marağada fədai dəstələrinin hazırlanmasında eləcə də bölgənin şah qoşunlarından azad edilməsində fədai başçısı kimi iştirak edib.[1][5][6]
1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 1-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi Azərbaycan Milli Məclisinə seçkilər keçirildi.[7][8][9][10] Keçirilən seçkilər nəticəsində Qulu Sübhi səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə nümayəndə seçilib.[1] Məclisin açılışı 1945-ci il dekabr ayının 12-də səhər saat 9:30-da Təbriz şəhərində 75 nəfər nümayəndənin iştirakı ilə açıldı.[11] Nümayəndələrin 26 nəfəri cəbhədə olduqları üçün məclisin ilk iclasında iştirak edə bilməyiblər.[6] Bunlar Atəşxan Bəyat Maku, Bəhram Nəbi, Cəfər Kavian, Əbdülhüseyn Əhmədi, Əhməd Bəradərani Ahəngəri, Əhməd Səidi, Hacı Mustafa Davudi, Həsən Cövdət, Hüseyn Zövqi, Kərim Əhmədi, Qulamrza Cavidan, Qulamrza İlhami, Qulam Yəhya, Qulu Sübhi, Mahmud Turabi, Manaf Kərimi, Məmmədəli Müinzadə, Məmməd Əmin Azadvətən, Məmmədhüseyn Seyfiqazi, Mirzə Rəbi Kəbiri, Muradəli Teymuri, Mükərrəm Turabi, Sadıq Dilməqani, Şeyx Musa Kəyani, Vahab Billuriyan və Yusif Babacanyan idilər.[6]
1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[12][13] Qulu Sübhi bu dövrdə Marağa qarnizonunda zabit kimi xidmət edib.[14]
1946-cı ilin mart ayında milli demokratik hərəkatda iştirakına görə "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.[1][2] 1946-cı ilin aprel ayında isə Azərbaycan Milli Hökumətinin baş naziri Mir Cəfər Pişəvəri tərəfindən fədai dəstələrinə başçılıq edərkən göstərdiyi şücaətə görə polkovnik rütbəsi ilə təltif olunub.[15]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[16][17] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[18] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[19][20] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[18][21][22] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[20][23] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[18][24] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[25]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarının və fədai qüvvələrinin şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmələri və döyüş meydanlarını tərk etmələri haqda qərar verdi.[26][27][28] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[29][30] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[30] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[29][30] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[29][31] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[32][33] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[34][35] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[31][34] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[36][37] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[38][39][40]
Qulu Sübhi də bu dövrdə şah qoşunları tərəfindən Qorqanda həbs olunub. 1947-ci ildə asılıb.
Qulu Sübhi Məhbubə xanımla ailə qurub və bu evlilikdən 3 övladları olub.[43] Qulu Sübhi edam olunduqdan sonra Məhbubə xanım övladları ilə birlikdə Qoşaçaydan Tehrana sürgün edilib. 1960-cı illərdə Məhbubə xanım qızı Fəxrinin ailəsi ilə birlikdə Azərbaycan SSR-yə mühacirət edib və Gəncədə yaşayıb.[43][44]
- ↑ 1 2 3 4 5 İsmayılov, Güləddin. "Qurbanəli Sübhi Nuri". Azərbaycan Demokrat Firqəsi. 26 avqust 2021. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ 1 2 Həqqi, 2001. səh. 121
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 119
- ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 33
- ↑ 1 2 3 Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 28 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 15 aprel 2025.
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 114
- ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 663
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 789
- ↑ Balayev, 2018. səh. 25
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ Əhmədov, Hafiz. "21 il ev dustağı olan azərbaycanlı əfsanəvi müğənninin həyatı". hafiztimes.com. 3 yanvar 2018. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ "Azərbaycan" qəzeti II, 2020. səh. 1068
- ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 4 yanvar 2015. 4 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 fevral 2025.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
- ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
- ↑ Rəhimli, 2009. səh. 106
- ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
- ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444. 23 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 mart 2025.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
- ↑ Rossow, 1956. səh. 30
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45. 31 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 mart 2025.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162. 12 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 mart 2025.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 155
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 178
- ↑ Həqqi, 2001. səh. 122
- ↑ 1 2 Əhmədov, Hafiz. ""Polkovnik babamı edam etdilər" – Əfsanəvi Ququşun etirafları: "Azərbaycan mənim ürəyimdədir"". hafiztimes.com. 8 dekabr 2025. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ "Gəlin Məhbubə xanımı birgə axtaraq". Azərbaycan Ruznaməsi (az.). İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.