2021-ci ildə, COVID-19 pandemiyası və daha sonra davam edən Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi nəticəsində qlobal tədarük zəncirləri və daşımalar yavaşladı, bu da dünya üzrə qıtlıqlara və istehlakçı davranışlarına təsir göstərdi. İqtisadi yavaşlamanın səbəblərinə COVID-19-a yoluxan işçilər, həmçinin işçi qüvvəsinin mövcudluğunu məhdudlaşdıran tələblər və məhdudiyyətlər daxil idi. Yük daşımalarında limanlarda işçi çatışmazlığı səbəbindən mallar yüklənməmiş şəkildə qalırdı.
Əlaqəli qlobal çip qıtlığı xüsusi olaraq avtomobil və elektronika sektorlarında tədarük zənciri böhranına töhfə vermişdir. 2021-ci ilin Milad və bayram mövsümü zamanı Şimali Amerikada artan xərclər və SARS-CoV-2 Omikron variantının yayılması artıq gərgin olan təchizatı daha da çətinləşdirmişdir.
Təchizat zənciri böhranlarının uzunmüddətli təsirləri pandemiya ilə bağlı davam edən qida təhlükəsizliyi problemlərinə, o cümlədən 2022-ci il qida böhranına səbəb olur.
2020-ci ilin əvvəlində COVID-19 pandemiyası başlanğıcda istehsalçıların işi təhlükəsizlik tədbirləri tətbiq olunana qədər dayandırması səbəbindən qlobal tədarük zəncirinin yavaşlamasına gətirib çıxardı. Növbəti il üçün bizneslər tərəfindən verilən nikbin proqnozlara baxmayaraq, qlobal ticarət azaldılmış güclə davam etdi və tam bərpa olunmadı. 2021-ci ildə meydana çıxan yeni çağırışlar — o cümlədən Delta variantı və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə vaksinə məhdud çıxış — istehsalın qlobal bərpasını daha da çətinləşdirdi; halbuki ABŞ və Avropa kimi vaksinlənmiş, varlı regionların iqtisadiyyatları yenidən istehlak nümunələrinə qayıdırdı.[1] Məsələn, Vyetnam ABŞ üçün geyim məhsullarının əsas təchizatçılarından biridir. Ölkə 2020-ci ildə sərt karantin prosedurları ilə pandemiya dövründə istehsalı davam etdirmişdi, lakin 2021-ci ildə baş verən yeni yoluxma dalğaları bir çox fabrikləri bağlamağa məcbur etdi, xüsusən də işçilərin böyük hissəsinin hələ də vaksin olunmaması səbəbindən. 2021-ci ildə istehsalı qorumaq üçün Vyetnam hökuməti yüksək riskli bölgələrdə çalışan işçilərin iş yerlərində yaşamalarını tələb edirdi. İqtisadçılar qənaətcil istehsal (həmçinin “tam vaxtında istehsal” kimi tanınır) modelini tədarük zəncirində yaranmış pozuntuların əsas mənbələrindən biri kimi göstərmişlər. Qənaətcil istehsal modeli anbarlarda saxlanılan məhsul miqdarını minimuma endirmək üçün xammal ilə hazır məhsul çıxışı arasında dəqiq uyğunluğa əsaslanır və beləliklə əlavə idarəetmə xərclərinə qənaət etməyi hədəfləyir. Bu model tələbdə gözlənilməz dəyişikliklərə qarşı xüsusilə zəifdir, çünki onun üstünlüklərini — qənaət və miqyas iqtisadiyyatını — təmin etmək üçün son dərəcə dəqiq tələbat proqnozlaşdırılması tələb olunur. COVID-19 pandemiyası istehsal müəssisələrinin bağlanmasına səbəb olanda, qənaətcil prinsiplərini tətbiq edən çoxsaylı şirkətlərin istehsal zəncirində ardıcıl pozuntular baş verdi. Sonradan, istehlak mallarına və fərdi qoruyucu vasitələr (PPE) kimi tibbi ləvazimatlara tələbat sürətlə artanda, həmin müəssisələr tələbi qarşılaya bilmədi və böyük geriləmələr yarandı. Bu pozuntular qlobal daşımacılıq sənayesinə də sirayət etdi; Asiyadan idxal üçün əsas qovşaqlardan olan Los-Anceles limanı kimi limanlar öz konteyner meydançalarını vaxtında boşalda bilmirdi və bu da tədarük zənciri böhranını daha da dərinləşdirirdi. Bu vəziyyət ehtiyat anbarlarının yaradılması və təchizatçıların şaxələndirilməsi kimi yanaşmaların daha çox diqqətə alınması təkliflərinə gətirib çıxarmışdır.[2][3][4][5][6]
2021-ci ilin ortalarına doğru ABŞ-ın böyük limanları rekord həcmdə idxal yükü ilə dolmağa başladı. Terminal işçilərinin yükləri emal etmək gücü çatmırdı və bu, gözləmə müddətlərinin uzanmasına səbəb olurdu. Konteyner gəmiləri limanlardan kənarda günlərlə və hətta həftələrlə dayanmalı olurdu. Bu sıxlıq həmçinin quru nəqliyyatına da sirayət etdi, çünki dəmir yolu və yük maşınları xidməti də artan yüklə və işçi çatışmazlığı ilə üzləşirdi.
ABŞ yükdaşıma sənayesi pandemiyadan əvvəl də sürücü çatışmazlığı yaşayırdı; yüksək işçi dövriyyəsi və aşağı əməkhaqqı bu sahədə vəziyyəti çətinləşdirirdi. Dünyada kifayət qədər konteyner mövcud olsa da, onların çoğunun tranzitdə olması və ya təchizat zəncirinin uyğunsuz hissələrində qalması səbəbindən konteyner çatışmazlığı yaranmışdı. Bundan əlavə, dünya dənizçilərinin yarısı peyvəndlənmə səviyyəsi aşağı olan inkişaf etməkdə olan ölkələrdən gəlir.
Amerikalı böyük pərakəndəçilər bayram mövsümü üçün əvvəlcədən konteyner gəmiləri icarəyə götürməyə başladılar.[1] Konteyner daşımaları üzrə şirkətlərə xarici təsirlərdən azad, texnologiya əsaslı logistik proseslərin inkişaf etdirilməsi tövsiyə olunurdu.[7]
2021-ci il 17 oktyabr tarixində ABŞ Nəqliyyat Naziri Pit Buttigieg böhranının “mütləq şəkildə” 2022-ci ilə qədər davam edəcəyini bildirib.[8] Noyabr ayında Çin Ticarət Nazirliyi vətəndaşlara qış ayları üçün ərzaq ehtiyatı toplamağı tövsiyə etdi.[9][10]
Adobe Digital Insights-in 2021-ci ilin noyabr hesabatına əsasən, yalnız oktyabr ayında onlayn alıcılar 2 milyarddan çox “stokda yoxdur” bildirişi ilə qarşılaşıblar. ABŞ-da qıtlıq yaşanan məhsullar siyahısına elektronika, zərgərlik məmulatları, geyim, ev heyvanları üçün məhsullar və bağ-ev aksesuarları daxil idi.[11]
Son bir neçə ilin iqtisadi çətinlikləri fonunda Çin ixracı sürətlə artdı. 2021-ci ildə ABŞ-la Çin arasında ticarət profisiti 335,5 milyard dollara yüksəldi və bu, 2020-ci ildəki 308,1 milyard dollardan çox idi.[12][13]
Təchizat zənciri böhranı həmçinin 2022 ABŞ körpə qidası qıtlığına,[14] 2022 tampon qıtlığına[15] və müxtəlif dərmanların çatışmazlığına səbəb olub.[16][17]
2022-ci ilin dekabrında bildirilirdi ki, kommersiya təyyarələrinə qlobal tələbat təklifdən çoxdur; Jefferies Group təxminən 12 720 təyyarəlik geridə qalmış sifariş olduğunu açıqlamışdı. Dünyanın kommersiya laynerlərinin 90%-dən çoxunu istehsal edən Boeing və Airbus şirkətləri ən çox satılan modellər üçün 2029-cu ilə qədər tamamilə satılıb.[18]
2023-cü ildən sonra müəyyən bərpa olsa da, təchizat zəncirlərində stress qalmaqdadır; 2025-ci ilin mayında Qlobal Təchizat Zənciri Təzyiq İndeksi 0.19-a qalxaraq yenidən yaranan sistemli tıxacları əks etdirmişdir.[19]
- ↑ 1 2 Nguyen, Terry. "You can buy stuff online, but getting it is another story". Vox (ingilis). sentyabr 2, 2021. oktyabr 23, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 17, 2021.
- ↑ Dayan, David; Mabud, Rakeen. "How We Broke the Supply Chain". The American Prospect. 31 yanvar 2022. İstifadə tarixi: 2 mart 2022.
- ↑ "'Just-in-time' economy out of time as pandemic exposes fatal flaws". www.abc.net.au (ingilis). 1 may 2020. 20 may 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 may 2020.
- ↑ "Companies should shift from 'just in time' to 'just in case'". Financial Times. 22 aprel 2020. 4 may 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 may 2020.
- ↑ Evans, Dave. "Coronavirus Shows That Supply Chains are Outdated and Unfit For Modern Manufacturing". Forbes (ingilis). 22 iyul 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 may 2020.
- ↑ Skidelky, Robert. "The coronavirus pandemic shows why the West must transform its economic logic". newstatesman. 22 aprel 2020. 2 iyun 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 sentyabr 2020.
- ↑ Notteboom, Theo; Pallis, Thanos; Rodrigue, Jean-Paul. "Disruptions and resilience in global container shipping and ports: the COVID-19 pandemic versus the 2008–2009 financial crisis". Maritime Economics & Logistics. 23 (2). iyun 2021: 179–210. doi:10.1057/s41278-020-00180-5. PMC 7781181 (#bad_pmc).
- ↑ Devan Cole; Jason Hoffman. "Buttigieg says US supply chain issues will 'certainly' continue into 2022". CNN. October 17, 2021.
- ↑ "China is urging families to stock up on food as supply challenges multiply". CNN. 2 noyabr 2021.
- ↑ "China urges families to stock up on food for winter months". New York Times. 2 noyabr 2021.
- ↑ Layne, Rachel. "Electronics and jewelry top list of products in short supply, new data shows". CBS News. 10 noyabr 2021.
- ↑ "China Posts Record Trade Surplus in October as Exports Surge". Bloomberg. 7 noyabr 2021.
- ↑ "Foreign Trade: Data".
- ↑ "What's Behind America's Shocking Baby-Formula Shortage?". The Atlantic. 12 may 2022.
- ↑ "What you need to know about the tampon shortage". The Washington Post. 16 iyun 2022.
- ↑ "La rupture guette les pharmacies". Le Temps. 22 fevral 2023.
- ↑ "Seeking solutions to global drugs shortages". Lancet. 2023.
- ↑ "The world just doesn't have enough planes as travel roars back". 28 dekabr 2022.
- ↑ "Straws in the wind: supply chain quarterly update". EY. (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
- Cohen, Patricia; Rappeport, Alan. "World's Growth Cools and the Rich-Poor Divide Widens". The New York Times (ingilis). oktyabr 12, 2021. ISSN 0362-4331. oktyabr 17, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 17, 2021.
- Farrer, Martin. "'A perfect storm': supply chain crisis could blow world economy off course". The Guardian (ingilis). oktyabr 2, 2021. ISSN 0261-3077. oktyabr 17, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 17, 2021.
- Gamio, Lazaro; Goodman, Peter S. "How the Supply Chain Crisis Unfolded". The New York Times (ingilis). dekabr 6, 2021. ISSN 0362-4331. dekabr 22, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: dekabr 22, 2021.
- George-Parkin, Hilary. "Why everything from furniture to diet soda is so hard to buy right now". Vox (ingilis). oktyabr 20, 2020. oktyabr 17, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 17, 2021.
- Goodman, Peter S. "How the Supply Chain Broke, and Why It Won't Be Fixed Anytime Soon". The New York Times (ingilis). oktyabr 22, 2021. ISSN 0362-4331. oktyabr 23, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 23, 2021.
- Heilweil, Rebecca. "No, the supply chain mess is not a war on Christmas". Vox (ingilis). oktyabr 16, 2021. oktyabr 17, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 17, 2021.
- Riordan, Primrose; White, Edward; Dempsey, Harry. "China's energy crisis threatens lengthy disruption to global supply chain". Financial Times. oktyabr 17, 2021. oktyabr 17, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 17, 2021.
- Lange, Jeva. "The supply chain is an unlikely Ghost of Christmas Present". The Week (ingilis). oktyabr 12, 2021. oktyabr 17, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: oktyabr 17, 2021.