Bu məqalə Azərbaycan dilinə uyğun yazılmayıb, və ya düzgün tərcümə edilməyib. |
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Qlazqo Koma Şkalası (ing. Glasgow Coma Scale) insanın huşunu müəyyən etmək və nevroloji çatışmazlığı qiymətləndirmək üçün təsis edilmiş şkaladır. Bu şkala xüsusən kəllə beyin travmalı xəstələrdə, koma və ya şok altında olan xəstələrin huşunu qiymətləndirmək üçün tətbiq edilir.
Qlazqo Koma Şkalası (QKŞ) bir insanı göz hərəkətləri, danışma və bədənini hərəkət etdirmə qabiliyyətinə əsasən qiymətləndirir. Yəni görmə, nitq və hərəkət-motor reaksiyaları şkalanın üç elementini təşkil edir.[1] Bir insanda QKŞ üzrə ballar 3-dən (tam olaraq cavab verməyən) 15-ə (responsiv) qədər ola bilər. Bu göstəricilərdən beyin xəsarətindən (məsələn, avtomobil qəzası) sonra dərhal tibbi yardım göstərmək üçün, həmçinin xəstəxanaya yerləşən xəstələrə nəzarət etmək və onların şüur səviyyəsinin izləməsi üçün istifadə olunur.
Aşağı QKŞ balları yüksək ölüm riski ilə əlaqələndirilir. Bununla belə, beyin zədəsi olan fərdi şəxs üçün nəticəni proqnozlaşdırmaq üçün tək başına QKŞ hesabı istifadə edilməməlidir.
Qlazqo koma şkalası iki yaşdan yuxarı insanlar üçün istifadə olunur və üç testdən ibarətdir: göz, nitq və motor reaksiyaları. Bu testlərin hər biri üçün ballar aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir.
| Test | Test edilə bilməz (NT): Nümunələr | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göz (göz reaksiyası) |
Gözlərə ağır travma, enukleasiya | Gözləri açmır | Ağrıya cavab olaraq gözləri açır [a] | Səsə cavab olaraq gözləri açır | Gözləri kortəbii açır | Yoxdur | Yoxdur |
| Şifahi (şifahi cavab) |
İntubasiya, şifahi olmayan dil qüsuru, linqvistik maneə | Heç bir səs çıxarmaz | Anlaşılmaz səslər | Uyğun olmayan sözlər | Çaşqın və çaşqın, lakin suallara cavab verə bilir | Zamana, insana və məkana yönəlmiş, normal danışır | Yoxdur |
| Motor (motorik cavab) |
İflic / hemiparez (insult sonrası, nevroloji zədə kimi qazanılmış səbəblər; serebral iflic kimi anadangəlmə/anadangəlmə) | Hərəkət etmir | Qeyri-normal uzanma (deserebral duruş) [b] | Anormal əyilmə (dekortik duruş) | Flexion / Ağrılı stimullardan çəkilmə | Ağrını lokallaşdırmaq üçün hərəkət edir | Əmrlərə əməl edir |
Qlazqo Koma Şkalası birləşdirilmiş xal (3-dən 15-ə qədər dəyişir) və hər bir testin balı (göz üçün E, nitq üçün V və Motor üçün M) kimi bildirilir. Hər bir test üçün dəyər müayinə olunan şəxsin verə biləcəyi ən yaxşı cavaba əsaslanmalıdır.[6]
Məsələn, bir şəxs yalnız sağ tərəfindəki əmrlərə tabe olarsa, motor üçün 6 alır. Şkala müvafiq testin keçirilməsinə mane olan vəziyyətləri də nəzərə alır (Sınaq edilə bilməz — ing. Non testable - NT). Xüsusi testləri yerinə yetirmək mümkün olmadıqda, onlar "NT" kimi bildirilməlidir və ümumi xal hesaba alınmır.
Nəticələr Qlazqo koması hesabı (üç testdən alınan ümumi xallar) və ayrı-ayrı komponentlər kimi bildirilir. Məsələn, bir insanın balı: GCS 12, E3 V4 M5 ola bilər. Alternativ olaraq, bir xəstənin intubaasiya edilməsi halında, onların nəticəsi GCS E2 V NT M3 ola bilər.
İki yaşdan kiçik uşaqlar Qlazqo koma miqyasının qiymətləndirilməsi üçün lazım olan testlərlə çətinlik çəkirlər. Nəticədə uşaqlar üçün bir versiya hazırlanıb və aşağıda göstərilmişdir.
| Test edilməyən (NT) | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göz | Məsələn: gözlərə ağır travma | Gözləri açmır. | Ağrıya cavab olaraq gözləri açır | Səslərə cavab olaraq gözləri açır | Gözləri öz-özünə açır. | N/A | N/A |
| Şifahi | M. S.: İntubasiya | Heç bir səs çıxmır. | Ağrıya cavab olaraq ağrı | Ağrıya cavab olaraq ağlayır. | Qəmli/Ağlayan | Qovşular/Qovşular | N/A |
| Motor | M. S: Paralı | Heç bir hərəkət etmir. | Ağrılı stimullara uzantı (decerebrate reaksiyası) | Ağrılı stimullara qeyri-adi əyilmə (dekortikat reaksiyası) | Ağrıdan çəkilən | Dərsdən çıxır | Öz-özünə və məqsədyönlü hərəkət edir |
Fərdi elementlər və nəticənin ümumi sayı vacibdir. Bu səbəbdən də nəticə "GCS 9 = E2 V4 M3 saat 07:35" şəklində ifadə olunur. 3 ilə 8 arasında nəticə olan xəstələr ümumiyyətlə komada hesab olunur.[7] Ümumiyyətlə, beyin zədəsi aşağıdakı kimi təsnif olunur:
- Ağır, GCS ≤ 8
- Orta dərəcəli, GCS 9–12
- Kiçik, GCS ≥ 13[8]
Traxeal intubasiya və ciddi üz-göz şişməsi və ya zədələnməsi söz və göz reaksiyalarının yoxlanılmasını mümkünsüz edir. Bu hallarda, nəticə 1 olaraq verilir.
QKŞ-nin uşaqlara, xüsusən 3 yaşdan kiçik uşaqlara (sağlam uşaqlarda səlis, sərbəst nitq olmadığı üçün) tətbiqi məhduddur. Buna görə kiçik uşaqların qiymətləndirilməsi üçün Pediatrik Qlazqo Koma Şkalası hazırlanıb.
1960-cı illərdə baş yaralanmalarının qiymətləndirilməsi və idarə edilməsi maraq mövzusuna çevrildi. Nəqliyyatın artması səbəbindən. baş yaralanmalarının sayı sürətlə artırdı. Həkimlər baş travması nəticəsində bir çox xəstənin sağalmadığını da qəbul ediblər. Bu, xəstələrin qiymətləndirilməməsi və ya tibbi olaraq düzgün idarə edilməməsi ilə bağlı narahatlıq doğurdu. Müvafiq qiymətləndirmə bir neçə səbəbdən tibbi idarəetmədə vacib bir addımdır. Birincisi, etibarlı bir qiymətləndirmə həkimlərin müvafiq müalicəni təmin etməyə imkan verir. İkincisi, müayinələr həkimlərin xəstənin vəziyyətini izləməsinə və xəstənin vəziyyəti daha da pisləşdiyindən müdaxilə etməyə imkan verir. Nəhayət, qiymətləndirmə sistemi tədqiqatçılara xəstələr kateqoriyasını müəyyənləşdirməyə imkan verir. Bu, müxtəlif xəstə növləri üçün hansı müalicələrin ən yaxşı olduğunu müəyyənləşdirməyə imkan verir.
Baş yaralanması üçün bir sıra qiymətləndirmələr ("koma şkalası") hazırlanıb, lakin heç biri geniş qəbul edilməyib. 1974-cü ilə qədər nəşr olunan 13 ölçünün hamısı şüur səviyyəsini müəyyən edən xətti əhatə edirdi. Bu şkalalar iki problem yaradırdı. Birincisi, bu şkalalarda şüur səviyyəsi tez-tez pis müəyyənləşdirilirdi. Bu, həkim və tibb bacısı üçün baş yaralanma xəstələrinin vəziyyətinin qiymətləndirməsini çətinləşdirirdi. İkincisi, müxtəlif şkalalarda ünsiyyətin çətinləşməsini təmin edən üst-üstə düşən və qaranlıq terminlər istifadə edilirdi.[9]
ing. Glasgow Universitetinin Tibb bölümündən Bryan Jennett və Graham Teasdale Qlazqo Koma Şkalası üzərində işə başladılar. Təcrübələrinə əsasən onlar bir neçə meyarı yerinə yetirən bir şkalanın hazırlanmasını hədəflədilər. İlk növbədə, bu, sadə olmalıdır, belə ki, xüsusi təlim olmadan həyata keçirilə bilər. İkincisi, o, etibarlı olmalıdır ki, həkimlər ölçülərin nəticələrindən əmin ola bilsinlər. Üçüncüsü, şkala baş yarası olan bir xəstənin idarə edilməsi üçün vacib məlumatlar təmin etmək qabiliyyətinə malik olmalı idi.
Onların QKŞ üzərində işi 1974-cü ildə nəşr edildi. Əvvəlki ölçülər üç sınaq komponentini (göz hərəkəti, motor nəzarəti və söz nəzarəti) əhatə edirdi. Bu komponentlər açıq şəkildə müəyyən edilmiş davranış cavablarına əsasən qiymətləndirilib. Ölçünü idarə etmək və nəticələri şərh etmək üçün də aydın göstərişlər daxil edilmişdir.
1976-cı ildə Teasdale, əyilmə hərəkətlərini fərqləndirmək üçün Qlazqo Koma Şkalasının motor komponentini yenilədi. Çünki təlim almış şəxslər əyilmə hərəkətlərini etibarlı şəkildə fərqləndirə bilirdilər. Daha çox tədqiqatlar da normal və qeyri-normal əyilmələrin fərqli klinik nəticələrə sahib olduğunu göstərdi.[10] Nəticədə, altı nöqtəlik motor ölçüsü indi standart hesab olunur.
Teasdale əvvəlcə QKŞ komponentlərinin ümumi hesabını istifadə etmək niyyətində deyildi. Bununla birlikdə, sonrakı işlər QKŞ komponentlərinin və ya Qlazqo koması hesabının cəminin klinik əhəmiyyətə malik olduğunu göstərdi. Xüsusilə, cəm nəticəsi nəticə ilə əlaqəli idi (ölüm və əlillik daxil olmaqla).[10] Nəticədə, Qlazqo Koma Şkalası xəstələr qruplarını müəyyən etmək üçün tədqiqatlarda istifadə olunur. Klinik təcrübədə tam miqyas üçün qısaltma kimi də istifadə olunur.
Qlazqo Koma Şkalası ilk dəfə ing. Glasgow neyrocərrahiyyə birliyində tibb işçiləri tərəfindən qəbul edildi. Xüsusilə 1975-ci ildə bir tibb nəşrindən sonra digər tibb mərkəzləri tərəfindən qəbul edildi. QKŞ-in əsl geniş qəbulunun 1978-ci ildə iki hadisə ilə əlaqələndirilməsi qeydə alınıb. Birincisi, neyroloji travma üzrə aparıcı şəxsiyyət olan Tom Langfitt, Neurosurgery jurnalı bir redaksiya yazdı. İkincisi, QKŞ-i yerinə yetirmək üçün təlim aldığı mərkəzlərin sayını genişləndirən Advanced Trauma Life Support (ATLS) -nin ilk versiyasına daxil edildi.
QKŞ şkalanın zəif inter-rater etibarlılığı və proqnoz faydalılığının olmaması ilə bağlı bir neçə tədqiqatçının təzyiqlərinə məruz qalıb. Təsdiqlənmiş alternativ olmasa da, sadələşdirilmiş motor miqyası və Dörd xal kimi daha əlavə ballar da QKŞ-yə təkmilləşdirmə olaraq hazırlanıb. Bu yeni balların inter-rater etibarlılığı QKŞ-dən bir qədər yüksək olsa da, hələ əvəz olaraq konsensus əldə etməyiblər.
- ↑ "Glasgow Coma Scale - Glasgow Koma Skalası | Psikoloji Sözlüğü". www.psikolojisozlugu.com. 2025-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-27.
- ↑ Iankova A. "The Glasgow Coma Scale: clinical application in emergency departments". Emergency Nurse. 14 (8). December 2006: 30–5. doi:10.7748/en2006.12.14.8.30.c4221. PMID 17212177.
- ↑ Teasdale G. "Glasgow Coma Scale: Do it this way" (PDF). Institute of Neurological Sciences NHS Greater Glasgow and Clyde. 2015. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-03.
- ↑ "Glasgow Coma Scale". Geeky Medics. 31 October 2018. 26 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 January 2023.
- ↑ Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:0adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ Glynn M. Hutchinson's clinical methods (23rd). India: Elsevier. 2012. ISBN 9788131232880.[səhifə göstərin]
- ↑ Bickley LS, Szilagyi PR, Hoffman RM. Bates' Guide to Physical Examination and History Taking, Twelfth Edition. Wolters Kluwer. 2017. 791. ISBN 978-1-4698-9341-9.
- ↑ "Resources Data: Glasgow Coma Scale" (PDF). Centers for Disease Control and Prevention. U.S. Department of Health & Human Services. 16 February 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 20 January 2023.
- ↑ Creator. "Glasgow Koma Skalası". Fizyodemi (türk). 2024-02-01. 2025-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-27.
- ↑ 1 2 Teasdale G, Murray G, Parker L, Jennett B. Adding up the Glasgow Coma Score // Proceedings of the 6th European Congress of Neurosurgery. 28. Vienna: Springer Vienna. 1979. 13–6. doi:10.1007/978-3-7091-4088-8_2. ISBN 978-3-7091-4090-1. PMID 290137.
- ↑ A peripheral pain stimulus, such as squeezing the lunula area of the person's fingernail, is more effective than a central stimulus such as a trapezius squeeze, as the latter tends to make the patient close their eyes and grimace instead.[2]
- ↑ Different guidelines report different evaluation of abnormal extension. While some sources indicate extension at the elbow is sufficient,[3] other sources use the language "decerebrate posturing".[4] It is important to note that the original publication of the Glasgow Coma Scale explicitly avoided the term "decerebrate extension" because it implied specific anatomical findings.[5]