Qeyri-müntəzəm məşğulluq və ya müvəqqəti əmək münasibətləri (ing. Casual employment or Contract employment) — işçi ilə işəgötürən arasında əmək hüququ çərçivəsində qısa müddətli və ya qeyri-müntəzəm əsaslarla qurulan əmək münasibətləri. Bu növ məşğulluqda işçi işə ehtiyac olduğu hallarda işə cəlb olunur və daimi iş qrafiki ilə təmin edilmir.
Avstraliyada 2021-ci ildən etibarən Fair Work Act 2009 qanununa uyğun olaraq adi məşğulluq anlayışı hüquqi şəkildə tərif olunmuşdur. Qanuna əsasən bir şəxs aşağıdakı hallarda adi işçi hesab olunur:
- ona iş təklif olunur;
- təklifdə işin qeyri-müəyyən müddətdə davam edəcəyinə dair "qəti öhdəlik" yoxdur;
- şəxs bu şərtlərlə razılaşaraq işə başlayır.[1][2]
Qanunvericilik yalnız dörd əsas faktoru nəzərə almağa icazə verir:
- işəgötürənin işi təklif etmək və işçinin bu işi qəbul etmək seçiminin olub-olmaması;
- işin yalnız müəssisənin ehtiyacına əsasən təklif edilməsi;
- işin müqavilədə "casual" olaraq qeyd olunması;
- işçiyə "casual loading" — əlavə maaş verilməsi.[3]
Bundan əlavə, Milli Əmək Standartlarına görə, 12 ay eyni müəssisədə və son 6 ayda müntəzəm iş qrafiki ilə çalışan adi işçilər daimi işçi olmaq hüququ qazanırlar (kiçik müəssisələr istisna ola bilər).[4]
2003-cü ildə Avstraliyada işçilərin təqribən 28%-i adi əsaslarla işləyirdi. Adətən işəgötürənlər adi işçiləri ehtiyac olduqca həftəlik çağırırlar.[5]
Yeni Zelandiyada adi işçilərə ya pro-rata illik məzuniyyət, ya da ümumi qazanca əlavə olaraq 8% məzuniyyət ödənişi verilir. Lakin bu müqavilələrdə xəstəlik məzuniyyəti və zəmanətli iş saatları nəzərdə tutulmur.
Jinkinson v Oceana Gold (NZ) Ltd işində Məhkəmə belə qənaətə gəlmişdir:
Əgər işçi və işəgötürən arasında öhdəliklər yalnız iş müddətində varsa, bu adi məşğulluq hesab olunur. Əgər işdən kənar dövrlərdə də qarşılıqlı öhdəliklər mövcuddursa, bu artıq daimi əmək münasibəti sayılır.[6]
Lee v Minor Developments Ltd (2008) işində adi işə aid aşağıdakı xüsusiyyətlər göstərilmişdir:[7]
- qısa müddətli və konkret məqsədli işə cəlb olunma;
- müntəzəm iş qrafikinin olmaması;
- iş ehtiyac əsasında təklif olunur;
- həftədən-həftəyə zəmanətli işin olmaması;
- işin "lazım olduqda" əsaslı olması;
- tərəflər arasında işə cəlbetmə və ya qəbul öhdəliyinin olmaması;
- hər dəfə ayrıca müddətli iş əlaqəsi.
2008-ci ildə Yeni Zelandiyada Əmək hökuməti adi işçilərin hüquqlarının genişləndirilməsini təklif etsə də, həmin il hakimiyyətdən getmişdir.[8]
Böyük Britaniya Hökuməti adi məşğulluğu aşağıdakı kimi müəyyən edir:[9]
- işçilər müəyyən biznes üçün zaman-zaman çalışırlar;
- biznes iş təklif etməyə və işçi də qəbul etməyə məcbur deyil;
- müqavilədə “casual”, “freelance”, “zero hours” və ya bənzər terminlər istifadə olunur;
- işçi şifahi və ya yazılı razılıqla şərtləri qəbul edir;
- işçi rəhbərin nəzarəti altındadır və başqasını əvəz edə bilməz;
- vergilər və sosial ödənişlər işəgötürən tərəfindən tutulur;
- iş üçün lazım olan materiallar və alətlər biznes tərəfindən təmin edilir.
- Daimi iş
- Əmək hüququ
- Müqaviləli iş
- Sıfır saatlıq müqavilə — zero hour contract
- Qeyri-rəsmi sektor
- ↑ Fair Work Act 2009 (Cth) [1].
- ↑ "Casual employees". Fair Work Ombudsman. Commonwealth of Australia. İstifadə tarixi: 2 June 2023.
- ↑ Fair Work Act 2009 (Cth) s 66A to s 66M.
- ↑ "Casual employees". Law Handbook (South Australia). Legal Services Commission of South Australia. İstifadə tarixi: 2 June 2023.
- ↑ Parliamentary Library, Department of Parliamentary services
- ↑ Jinkinson v Oceana Gold (NZ) Ltd [2009] CC 9/09 CRC 4/08.
- ↑ Am I a casual employee?
- ↑ Stronger Protections for Casual and Temp Workers. Beehive.
- ↑ Employee status. UK Government.