Qazax uşaq folkloru — Qazax dilində uşaq folkloru, uşaqlara həsr olunmuş şifahi xalq yaradıcılığı əsərləri. Qazax uşaq folklorunun yaranması və inkişafı qazax cəmiyyətinin tarixi inkişafı ilə müəyyən edilirdi. Qazax uşaq folkloru bədii zənginliyi və ifadəliliyi, tematik genişliyi, mənəviyyatlı janrların müxtəlifliyi, uşaqlar üçün əlçatan olan dilin zərifliyi ilə səciyyələnir.[1]
Qazax uşaq folkloru xanəndəlik və ifaçılıq ənənəsi qazax folklor ənənəsi ideyasına və qazax folklor ənənəsi ideyasına əsaslanır. Qazax dili qazax xalqının tarixini təsvir etmək üçün tez-tez istifadə olunan folklor janrıdır. Mənşəyinə və istifadəsinə görə qazax uşaq folkloru 2 sahəyə bölünür:
- Uşaqlar üçün böyüklərin ifasında laylalar, tapmacalar, böyüklərin dilində yanıltmaclar;
- Uşaqların ifasında qafiyələrin, uşaq tapmacalarının, şeirlərin və digər janrlarda uşaq mahnılarının ifası.
Eyni zamanda qazax uşaq folklorunda aşağıdakı janrlar fərqlənir:
- Körpələr üçün böyüklərin yaratdığı və ifa etdiyi şeirlər. Mahnılar uşağı doğulduğu andan onun ilk müstəqil addımlarına qədər müşayiət edir, xalq adət-ənənəsini qoruyub saxlayır. Məzmuna və mövzuya görə layla, qayğıkeş və təsəlliverici və əyləncəli mahnılara bölünürlər.
- Gənc nəslə həsr edilmiş mahnılar. Uşaqların yaratdığı və ifa etdiyi mahnılar və böyüklərin folklorundan götürülmüş, tamamilə uşaqların ifasına keçmiş mahnılar: Novruz mahnıları, jarapazan (müsəlman bayramı mahnıları, oyun folkloru. Bunlar yanıltmaclar, tənbehlər, tapmacalar, uşaq deyişmələri (poetik nitqlərdə yarışmalar), oyunlara həsr olunmuş yumoristik mahnılar.
- Nəsr folkloru. Yaşlı insanların ağzından uşaqlar sehrli folkloru mənimsəyir, əfsanələri əzbərləyir və böyüklər kimi onları təkrar danışırlar. Məşhur qazax nağıllarının uydurma folklor personajı, qısa yumoristik, satirik hekayə və lətifələr qəhrəmanı gənc Aldar-Kos bu qəbildən olan qəhrəmandır. Onun haqqında qazax uşaq folklorunda xeyli sayda məşhur nağıl və lətifələr vardır.[2]
Qazax uşaq folklorunun çoxsaylı əsərləri uşaqların yaş və psixoloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla qurulmuş, müdrik, ibrətamiz ümumiləşdirmələr ehtiva edir. Hisslərin ifadəsində kortəbiilik, qavrayışın təravəti, dilin bədiiliyi çoxsaylı pedaqoqları, yazıçıları, alimləri qazax uşaq folkloruna cəlb etmiş, onlar təkcə onu toplayıb tədqiq etməklə kifayətlənməmiş, həm də qazax uşaq folklorunun inkişafına və zənginləşməsinə öz töhfələrini vermişlər. Bu sahənin inkişafına Y. Altınsarin böyük töhfələr verib. Uşaq folkloruna dair elmi tədqiqatlar E.Tursunov, R.Berdibayev, M.Jarmuxamedov, B.Adambayev, Ş.Axmetov, O.Oskenbayev, K.Seidexanov, B.Uaxatov, S.Kaskabasov, N.S.Smirkova, T.S.Smirdi tərəfindən aparılıb.
- ↑ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010. ISBN 9965-26-096-6
- ↑ "Сказки об Алдаре-Косе". 2021-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-17.
- Казахский детский фольклор // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. III. — ISBN 9965-9746-4-0. (CC BY-SA 3.0) 1974
- Ш. Ахметов. Қазақ балалар әдебиеті. Алматы: Мектеп. 1974.