Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinBirləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, Təhsil və Mədəniyyət üzrə ixtisaslaşmış qurumunun (UNESCO) Ümumdünya irsi obyektləri, 1972-ci ildə qurulan UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısında təsvir edildiyi kimi mədəni və ya təbii irs üçün vacib yerlərdir.[1] Qazaxıstan 1994-cü il 29 aprel tarixində tarixi ərazilərinin siyahıya daxil olması üçün konvensiyanı qəbul etmiş və 2016-cı ilə qədər Qazaxıstanın beş mədəni və təbii irsi bu siyahıya daxil edilmişdir.[2]
Qazaxıstanda siyahıya alınan ilk obyekti Əhməd Yasəvi türbəsi (qaz. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Qоjа Ахmet Yassaviy kesenesі) 2003-cü ildə Parisdə keçirilən Ümumdünya irsi komitəsinin 27-ci iclasında siyahıya alınmışdır.[3] Növbəti illərdə ikinci ərazi Tamqalıdakı petroqliflər, daha sonra 2008-ci ildə Sarıarka - Şimali Qazaxıstan çöl və gölləri siyahıya əlavə edilmişdir.[4][5] 2014 və 2016-cı illərdə isə müvafiq olaraq iki transmilli rekvizit: İpək yolu: Çanqan-Tyan-Şan dəhlizinin marşrutlar şəbəkəsi (Çin və Qırğızıstan) və Qərbi Tyan-Şan (Qırğızıstan və Özbəkistanla) siyahıya əlavə edilmişdir.[6][7]
Cədvəl müvafiq sütunun yuxarı hissəsi üzərinə klikləməklə; ərazi, sahə, il, əlifba sırası və təsvir sütunları üzrə çeşidlənib. Transsərhəd ərazilər aşağıdakı kimi sıralanıb:
- Ərazi – obyektin adı.[8]
- Yer – regional və ya əyalət səviyyəsindəki bölgə ilə müşaiyyət olunan ölkəyə görə sıralanır. Çoxmillətli və ya çox regionlu obyektlər olduqda, adlar əlifba sırası ilə sıralanır.
- Meyar – Ümumdünya İrsi Komitəsi tərəfindən təyin olunub.[9]
- Sahə – hektar və akrla. Sıfır dəyər, UNESCO tərəfindən heç bir məlumatın yayımlanmadığını göstərir.
- İl – obyektin Ümumdünya irsi siyahısına yazıldığı tarix.
- Təsvir – obyekt (ərazi) haqqında qısa məlumat.
* Trans-sərhəd obyekt
| Ərazi | Şəkil | Yer | Kriteriya | Sahəsi Hektar (akr) |
İl | Təsviri |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Əhməd Yasəvi türbəsi | 
|
Türkistan vilayəti 43°17′35″ şm. e. 68°16′28″ ş. u. |
Mədəni: (i),(iii),(iv) |
0.55 (1.4) | 2003 | Türküstanda yerləşən Teymurilər dövrünə aid Xoca Əhməd Yasəvinin məqbərəsi Teymurilər memarlığının ən böyük və ən yaxşı qorunan nümunələrindən biri olaraq günümüzə qədər gəlmiş olsa da, yarımçıq qalır.[10] |
| Tamqalı | 
|
Almatı vilayəti 43°48′12″ şm. e. 75°32′06″ ş. u. |
Mədəni: (iii) |
90 (220) | 2004 | Tamqalıdakı təxminən 5000 petroqlif Tunc dövründən başlayaraq Orta Asiya çöllərindəki həyat tərzindən xəbər verir.[11] |
| Sarıarka - Şimali Qazaxıstan səhra və gölləri | 
|
Müxtəlif 50°26′00″ şm. e. 69°11′20″ ş. u. |
Təbii: (ix)(x) |
450,344 (1,112,820) | 2008 | Naurzum və Korqalşın Dövlət Təbiət qoruqları, Ağ durnaları, Qıvrımlələk qutanlar,Uzunquyruq sahilqartalları və Sayğaqlar da daxil olmaqla çox sayda nəsli tükənməkdə olan quş növlərinin qorunmasına şərait yaradır.[12] |
| İpək yolu: Çanqan-Tyan-Şan dəhlizinin marşrutlar şəbəkəsi * | Müxtəlif Çin  Qırğızıstan34°18′16″ şm. e. 108°51′26″ ş. u. |
Mədəni: (ii)(iii)(v)(vi) |
42,668 (105,430) | 2014 | İpək yollarının 5000 km-lik bir hissəsini əhatə edən mülk, tarixi yaşayış yerləri, saraylar, məbədlər, yollar, istehkamlar, türbələr və digər tikililəri özündə cəmləşdirən dəhliz Çindəki Çanqandan Qazaxıstanın Yeddisu şəhərinə qədər uzanır.[13] | |
| Qərbi Tyan-Şan* | 
|
Müxtəlif Qırğızıstan Özbəkistan43°44′00″ şm. e. 68°40′44″ ş. u. |
Təbii: (x) |
0 | 2016 | Tyan-Şan dağ silsiləsi sisteminin qərb hissəsində müxtəlif mənzərələr və yüksək dərəcədə biomüxtəliflik mövcuddur.[7] |
Üzv dövlətlər Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmiş ərazilərə əlavə olaraq namizədlik üçün düşünə biləcəkləri yerlərin siyahısını da təqdim edə bilərlər. Ümumdünya irsi siyahısına namizəd olan ərazi yalnız əvvəlcədən siyahıda göstərildiyi təqdirdə qəbul edilir.[14] Qazaxıstan 2016-cı ilə qədər Ümumdünya irsinin İlkin siyahısına görə on üç obyekt təqdim etmişdir:[15]
- Mərkə ziyarətgahı[16]
- Beqazı-Dandıbay meqalit mavzoleyləri[17]
- Tasmola kurqanları[18]
- Eşkiolmes petroqlifləri[19]
- Arpa-Uzen petroqlifləri[20]
- Karatau silsiləsi[21]
- Otrar[22]
- Ulıtau mədəni landşaftı[23]
- İle-Alatau Milli Parkı[24]
- Altın-Emel Milli Parkı[25]
- Aksu-Cabaqlı qoruğu[26]
- Qərbi Tyan-Şan[27]
- Böyük ipək yolu[28]
- ↑ "The World Heritage Convention". UNESCO. 27 avqust 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2010.
- ↑ "Qazaxıstan". UNESCO. 30 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Report of the 27th Session of the Committee". UNESCO. 2 avqust 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Decision: 28 COM 14B.29". UNESCO. 6 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Decision: 32 COM 8B.8". UNESCO. 1 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Decision : 38 COM 8B.24". UNESCO. 1 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ 1 2 "Western Tien-Shan". UNESCO. 20 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "World Heritage List". UNESCO. 14 mart 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 may 2010.
- ↑ "The Criteria for Selection". UNESCO. 2 sentyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2011.
- ↑ "Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi". UNESCO. 23 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly". UNESCO. 22 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Saryarka – Steppe and Lakes of Northern Qazaxıstan". UNESCO. 7 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Silk Roads: the Routes Network of Chang'an-Tianshan Corridor". UNESCO. 7 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Tentative Lists". UNESCO. 1 aprel 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 oktyabr 2010.
- ↑ "Tentative List – Qazaxıstan". UNESCO. 28 noyabr 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 avqust 2016.
- ↑ "Turkic Sanctuary of Merke". UNESCO. 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Megalithic Mausolea of the Begazy-Dandybai Culture". UNESCO. 20 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Barrows with Stone Ranges of the Tasmola Culture". UNESCO. 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Petroglyphs of Eshkiolmes". UNESCO. 20 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Petroglyphs of Arpa-Uzen". UNESCO. 20 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Paleolithic Sites and Geomorphology of Karatau Mountain Range". UNESCO. 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Archaeological Sites of Otrar Oasis". UNESCO. 9 iyul 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Cultural Landscape of Ulytau". UNESCO. 20 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Northern Tyan-Shan (Ile-Alatau State National Park)". UNESCO. 23 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "State National Natural Park "Altyn-Emel"". UNESCO. 22 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Aksu-Zhabagly State Natural Reserve". UNESCO. 19 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Western Tien-Shan". UNESCO. 17 aprel 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.
- ↑ "Silk Road". UNESCO. 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2016.